Πόσες φορές και πότε

 

Πρωινό; Άριστον;

 

"Και να παιδίν μου στάμενον εις το χορδοκοιλίτσιν

και φέρε με και βλάχικον τυρίν σταμεναρέαν

και δος μοι να προγεύσωμαι και πάλιν να πετσώνω!"

Πτωχοπρόδρος

 

Παρά τη μαρτυρία αυτή, δεν είναι τεκμηριωμένο ότι οι Βυζαντινοί έτρωγαν πρωινό, ιδιαίτερα από την πρωτοβυζαντινή περίοδο και μετά. Έτρωγαν το άριστον, το πρώτο φαγητό της ημέρας περίπου το μεσημέρι και το ονόμαζαν και γεύμα.

Οι μοναχοί έτρωγαν μετά τον Όρθρο, όπως προβλεπόταν από το μοναστηριακό τυπικό, και συχνά αυτό ήταν και το μοναδικό γεύμα της ημέρας, Τετάρτες και Παρασκευές, όπως επίσης και κατά τη διάρκεια των νηστειών.

 

Το δείπνο

Το δείπνο ήταν το πιο πλούσιο φαγητό και το έτρωγαν λίγο πριν βασιλέψει ο ήλιος. Κάποιες φορές το δείπνο σερβίρεται το απόγευμα (αριστόδειπνον) ενώ σε κάποιες περιπτώσεις συναντάμε το δείπνο και αργά το βράδυ ("περί μέσας που νύκτας καθίσας πλέον ή έχρην εδεδειπνήκει").

Το δείπνο συχνά ονομάζεται και τράπεζα.

Ο Πτωχοπρόδρομος ονειρεύεται για δείπνο: κρασί, άσπρο ψωμί και κρέας. Όμως, συναντάμε και σύσταση αποφυγής μεγάλου δείπνου και περιορισμό του σε κρασί και ψωμί.

Ο Κεκαυμένος αναφέρει: "Είπερ ουν ου θέλεις εμπεσείν ιατρών... απέχου δείπνων και ουκ οχλήσει σε ύλη εγκείμενη τω στομάχω σου".

Σε κάποιες ιατρικές συμβουλές, όμως, συναντάμε ακριβώς το αντίθετο: τα 2/3 του φαγητού της ημέρας να καταναλώνονται στο δείπνο!

Γενικά, φαίνεται ότι το βράδυ έτρωγαν ελαφρά, όπως γράφει και ο Μιχαήλ Ψελλός: "..πάντων λαχάνων, οσπρίων μικρόν λάβε, πασών οπώρων πλησμονήν αποτρέπου...".

 Το φαγητό, φυσικά ήταν διαφορετικό για τους φτωχούς και διαφορετικό για τους πλούσιους.  Οι φτωχοί έτρωγαν μαύρο ψωμί, τυρί, ελιές, λάχανα, βολβούς, όσπρια και αυγά.