Δες δύο διαδραστικά βίντεο που ετοίμασε η Κωνσταντίνα Σάιτ πατώντας εδώ ή εδώ

 

Τι είναι το υποκείμενο;

Υποκείμενο είναι η λέξη (ή η φράση) για την οποία γίνεται λόγος στην πρόταση. Με άλλα λόγια υποκείμενο είναι η λέξη που δείχνει σε μια πρόταση ποιος ενεργεί ή ποιος δέχεται μια ενέργεια ή ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση.

Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

• Εγώ γράφω ένα γράμμα.

• Εσύ διαβάζεις συνέχεια.

• Η Ελένη κάθεται λυπημένη.

• Εμείς σήμερα θα πάμε εκδρομή

• Θα έρθετε κι εσείς στη γιορτή;

• Οι θεατές του αγώνα βράχηκαν από την ξαφνική νεροποντή.

Στα παραπάνω παραδείγματα οι λέξεις: εγώ, εσύ, η Ελένη, εμείς, εσείς, οι θεατές είναι τα υποκείμενα των ρημάτων.

Σε ποια πτώση μπαίνει το υποκείμενο του ρήματος;

 

Το υποκείμενο του ρήματος στα νέα ελληνικά, όπως και στα αρχαία, μπαίνει πάντοτε σε πτώση ονομαστική, π.χ.

Εγώ γράφω

Εσύ γράφεις

Ο Φίλιππος γράφει

Εμείς γράφουμε

Εσείς γράφετε

Τα παιδιά γράφουν

Έχουν όλα τα ρήματα υποκείμενο;

 

Στον καθημερινό μας λόγο, προφορικό ή γραπτό, ανταλλάσσουμε μηνύματα με τους συνανθρώπους μας. Η ανταλλαγή των μηνυμάτων γίνεται μέσα από τις προτάσεις. Πυρήνας της πρότασης είναι το ρήμα. Με το που χρησιμοποιούμε το ρήμα ταυτόχρονα εννοούμε και ένα δεύτερο στοιχείο της πρότασης το υποκείμενο. Σ’ αυτό βοηθούν οι καταλήξεις των ρημάτων, π.χ.
Αν πούμε την πρόταση: «κοιμάμαι», ο αναγνώστης ή ο συνομιλητής μας θα καταλάβει ποιος κάνει κάτι και τι κάνει (εγώ κοιμά-μαι).
Το ίδιο συμβαίνει κι αν πούμε την πρόταση: «παίζεις;». Ο αναγνώστης ή ο συνομιλητής μας θα καταλάβει ποιος κάνει κάτι και τι κάνει (εσύ παίζ-εις;).

[ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Σύγκρινε τη διαφορά με τα αγγλικά. Δεν μπορούμε να πούμε said, χωρίς να ορίσουμε το υποκείμενο, γιατί ο ακροατής δεν καταλαβαίνει ποιος said· μπορεί να είναι: I, you, he, she, it, we, you, they.]

Συμπεραίνουμε συνεπώς ότι όλα τα ρήματα έχουν υποκείμενο.

Οι καταλήξεις των ρημάτων μας βοηθούν να καταλάβουμε ποιος/α/ο ή ποιοι/ες/α είναι το υποκείμενο. Έτσι,

 

Το υποκείμενο υπάρχει πάντα ή μπορεί και να παραλείπεται;

 

Το υποκείμενο μπορεί να παραλείπεται σε διάφορες περιπτώσεις.

• 1^ον. Όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, π.χ.
  Ο Γιώργος σηκώθηκε πολύ πρωί, έφαγε γρήγορα το πρωινό του και ξεκίνησε για τη δουλειά.
  (Τα ρήματα είναι τρία, επειδή όμως το υποκείμενο και των τριών ρημάτων είναι «ο Γιώργος» παραλείπεται για να μη το επαναλαμβάνουμε συνέχεια.)
   

• 2^ον. Όταν είναι τέτοια η έννοια του ρήματος που μπορεί να εννοηθεί μόνο ένα υποκείμενο, π.χ.
  Πολέμησαν γενναία στο αλβανικό μέτωπο. (οι στρατιώτες)
  Μόλις φτάσαμε στο ξενοδοχείο μας καλωσόρισαν και μας τακτοποίησαν στα δωμάτιά μας. (οι υπάλληλοι)
   

• 3^ον. Όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο, π.χ.
  Όλη την ημέρα φυσάει δυνατά και βρέχει. (ο καιρός)
   

• 4^ον. Όταν αναφέρεται σε μια γενική έννοια, π.χ.
  Εκτός από τα φυτοφάγα και τα σαρκοφάγα ποια άλλα υπάρχουν; (ζώα)
   

• 5^ον. Όταν δηλώνεται από το πρόσωπο του ρήματος· στις περιπτώσεις του α' και β' προσώπου και του ενικού και του πληθυντικού αριθμού τις περισσότερες φορές δε χρησιμοποιούμε το υποκείμενο, γιατί εννοείται από το πρόσωπο του ρήματος. Έτσι δε λέμε συνέχεια εγώ γράφω, εγώ διαβάζω, εσύ γράφεις, εσύ διαβάζεις, εμείς γράφουμε, εμείς διαβάζουμε, εσείς γράφετε, εσείς διαβάζετε.
   

• α΄ παρατήρηση: Σε μερικές περιπτώσεις, παρόλο που το υποκείμενο εννοείται, το χρησιμοποιούμε γιατί θέλουμε να δώσουμε έμφαση ή αντιδιαστολή, π.χ.
  Θα πληρώσω εγώ γιατί γιορτάζω! (έμφαση)
  Σήμερα δε θα πληρώσεις εσύ. Θα πληρώσω εγώ!  (αντιδιαστολή)
   

• β΄ παρατήρηση: Υπάρχουν, βέβαια, και περιπτώσεις στις οποίες δε γίνεται εντελώς φανερό το υποκείμενο από το πρόσωπο του ρήματος, ειδικά στο α’ και β’ πληθυντικό. Στις περιπτώσεις αυτές, για να δηλώσουμε με ακρίβεια το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο αναφερόμαστε, χρησιμοποιούμε ως υποκείμενο αντωνυμίες και ονόματα. Π.χ.
  Εγώ και η Ελένη πήγαμε στο γήπεδο.
  Εσύ και η Μαρία πού πήγατε;

Τι χρησιμοποιείται ως υποκείμενο;

 

Ως υποκείμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ουσιαστικό, ουσιαστικοποιημένο επίθετο ή αντωνυμία ή κάθε μέρος του λόγου, όταν χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό. Δες τα παραδείγματα που ακολουθούν.

• Ο Γιώργος τρέχει. όνομα

• Θα κερδίσει ο ομορφότερος. επίθετο ουσιαστικοποιημένο

• Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται. μετοχή

• Αυτός τραγουδά κι αυτή χορεύει. αντωνυμία

• Το χθες πέρασε, πάει και τελείωσε. επίρρημα με άρθρο

• Δεν επιτρέπεται να μιλάτε μέσα στην εκκλησία. πρόταση*

• Το να γελάς σαν χαζός δεν είναι και τίποτε σπουδαίο. πρόταση με άρθρο*

• Ήταν πολύ ευγενικό το ότι έδωσες τη θέση σου στην κυρία με το μωρό. πρόταση με άρθρο*

*Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις έχουν ως υποκείμενο μια πρόταση με το ότι ή με το να.

Συμφωνία υποκειμένου - ρήματος

 

1η περίπτωση: Όταν το υποκείμενο είναι ένα, συμφωνεί με το ρήμα στο πρόσωπο και στον αριθμό:

 

 

2η περίπτωση: Όταν τα υποκείμενα είναι πολλά, το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α’ είναι επικρατέστερο του β’ και του γ’ και το β’ είναι επικρατέστερο του γ’). Δηλαδή:

Λέμε την πρόταση: Εμείς θα πάμε στο γήπεδο. Ποιους όμως εννοούμε με το «εμείς»; Μπορεί να είναι οι εξής:

α) Εγώ κι εσύ θα πάμε στο γήπεδο.
Δύο υποκείμενα (εγώ + εσύ = α’ και β’ πρόσωπο ενικού) > το ρήμα μπαίνει στο α’ πληθυντικό πρόσωπο.
β) Εγώ κι αυτός θα πάμε στο γήπεδο.
Δύο υποκείμενα (εγώ + αυτός = α’ και γ’ πρόσωπο ενικού) > το ρήμα μπαίνει στο α’ πληθυντικό.
γ) Εγώ κι εμείς όλοι θα πάμε στο γήπεδο.
Πολλά υποκείμενα (εγώ + εμείς = α’ ενικό + α’ πληθυντικό) > το ρήμα μπαίνει στο α’ πληθυντικό πρόσωπο.
δ) Εγώ κι εσείς θα πάμε στο γήπεδο.
Πολλά υποκείμενα (εγώ + εσείς α’ ενικό + β’ πληθυντικό) > το ρήμα μπαίνει στο α’ πληθυντικό πρόσωπο.
ε) Εγώ κι αυτοί θα πάμε στο γήπεδο.
Πολλά υποκείμενα (εγώ + αυτοί = α’ ενικό + γ’ πληθυντικό) > το ρήμα μπαίνει στο α’ πληθυντικό πρόσωπο.
Συμπέρασμα: το α’ πρόσωπο είναι επικρατέστερο του β’ και του γ’

Λέμε την πρόταση: Εσείς θα πάτε στο γήπεδο. Ποιους όμως εννοούμε με το «εσείς»; Μπορεί να είναι οι εξής:

α) Εσύ κι εσύ θα πάτε στο γήπεδο.
Δύο υποκείμενα (εσύ + εσύ = β’ και β’ πρόσωπο ενικού) > το ρήμα μπαίνει στο β’ πληθυντικό.
β) Εσύ κι αυτός θα πάτε στο γήπεδο.
Δύο υποκείμενα (εσύ + αυτός = β’ και γ’ πρόσωπο ενικού) > το ρήμα μπαίνει στο β’ πληθυντικό.
γ) Εσύ κι εσείς θα πάτε στο γήπεδο.
Πολλά υποκείμενο (εσύ + εσείς = β’ ενικό και β’ πληθυντικό) > το ρήμα μπαίνει στο β’ πληθυντικό.
δ) Εσύ κι αυτοί θα πάτε στο γήπεδο.
Πολλά υποκείμενα (εσύ + αυτοί = β’ ενικό + γ’ πληθυντικό) > το ρήμα μπαίνει στο β’ πληθυντικό.
Συμπέρασμα: το β’ πρόσωπο είναι επικρατέστερο του γ’ προσώπου.

Εξαίρεση: Επειδή η ελληνική γλώσσα είναι πλούσια και με μεγάλη ποικιλία, γι’ αυτό και υπάρχουν πολλές εξαιρέσεις. Έτσι, όταν το ρήμα βρίσκεται πρώτο σε μια πρόταση και ακολουθούν τα υποκείμενα, τότε το ρήμα μπορεί να βρίσκεται στον ενικό αριθμό και να συμφωνεί με το πλησιέστερο υποκείμενο. π.χ.

Να έρθεις κι εσύ και ο φίλος σου. (Το ρήμα βρίσκεται στο β' ενικό, γιατί το πλησιέστερο υποκείμενο «εσύ» είναι β’ ενικού.)
Να έρθει κι αυτός κι εσύ. (Το ρήμα βρίσκεται στο γ' ενικό, γιατί το πλησιέστερο υποκείμενο «αυτός» είναι γ' ενικού.)

3η περίπτωση: Όταν τα υποκείμενα είναι στον ενικό αριθμό, είναι όμως πολλά όμοια και δεν υπάρχει αναφορά στο α' ή στο β' πρόσωπο, τότε το ρήμα μπαίνει στο γ’ πληθυντικό, π.χ.

Ο Γιώργος, ο Πέτρος κι ο Κώστας θα πάνε στο γήπεδο.

Σημειώσεις:

α) Μπορούμε βέβαια να χρησιμοποιήσουμε και ενικό αριθμό, όταν θεωρήσουμε τα διάφορα υποκείμενα ως ένα, π.χ.

Με παραξένεψε η αγάπη του και η ανθρωπιά του. (αγάπη, ανθρωπιά = δύο υποκείμενα > το ρήμα στον ενικό)

β) Αν υπάρχει αναφορά στο α’ πρόσωπο, τότε το ρήμα μπαίνει στο α’ πρόσωπο πληθυντικού, σύμφωνα με όσα είπαμε παραπάνω, π.χ.

Εγώ, ο Γιώργος, ο Πέτρος κι ο Κώστας θα πάμε στο γήπεδο.

γ) Αν υπάρχει αναφορά στο β’ πρόσωπο, τότε το ρήμα μπαίνει στο β’ πρόσωπο πληθυντικού, σύμφωνα με όσα είπαμε παραπάνω, π.χ.

Εσύ, ο Γιώργος, ο Πέτρος κι ο Κώστας θα πάτε στο γήπεδο.

4η περίπτωση: Όταν το υποκείμενο είναι περιληπτικό όνομα, το ρήμα μπαίνει είτε στον ενικό είτε στον πληθυντικό. Π.χ.
Ένα ζευγάρι παπούτσια μπορεί να κοστίζει μέχρι και 300 €
Ένα ζευγάρι παπούτσια μπορεί να κοστίζουν μέχρι και 300 €

 

Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο

 

Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο, το αντικείμενο ή το κατηγορούμενο στα νέα ελληνικά;

 

 

Δες το ίδιο βίντεο σε διαδραστική μορφή που το ετοίμασε η Κωνσταντίνα Σάιτ.

 

Για να βρούμε το υποκείμενο σε μια πρόταση, πρέπει πρώτα να βρούμε το ρήμα της πρότασης. Αφού βρούμε το ρήμα της πρότασης, παρατηρούμε σε ποιο πρόσωπο βρίσκεται.

 

Αν το ρήμα βρίσκεται στο α' ενικό, τότε το υποκείμενο είναι το εγώ.

Αν το ρήμα βρίσκεται στο β' ενικό, τότε το υποκείμενο είναι το εσύ.

Αν το ρήμα βρίσκεται στο α' πληθυντικό, τότε το υποκείμενο είναι το εμείς.

Αν το ρήμα βρίσκεται στο β' πληθυντικό, τότε το υποκείμενο είναι το εσείς, π.χ.

 

1. Αγόρασα μια ωραία τυρόπιτα.

Το ρήμα είναι το αγόρασα και βρίσκεται στο α' ενικό, άρα το υποκείμενο είναι το εγώ.

 

2. Αγόρασες μια ωραία τυρόπιτα.

Το ρήμα είναι το αγόρασες και βρίσκεται στο β' ενικό, άρα το υποκείμενο είναι το εσύ.

 

3. Αγοράσαμε μια ωραία τυρόπιτα.

Το ρήμα είναι το αγοράσαμε και βρίσκεται στο α' πληθυντικό, άρα το υποκείμενο είναι το εμείς.

 

4. Αγοράσατε μια ωραία τυρόπιτα.

Το ρήμα είναι το αγοράσατε και βρίσκεται στο β' πληθυντικό, άρα το υποκείμενο είναι το εσείς.

 

Αν το ρήμα βρίσκεται στο γ' ενικό, ρωτάμε: ποιος ή ποια ή ποιο + το ρήμα

Αν το ρήμα βρίσκεται στο γ' πληθυντικό αριθμό, ρωτάμε ποιοι ή ποιες ή ποια + το ρήμα, π.χ.

 

1. Σήμερα ο Γιώργος θα πάει στον κινηματογράφο.

Βρίσκουμε το ρήμα: θα πάει. Διαπιστώνουμε ότι βρίσκεται στο γ' ενικό.

Ρωτάμε: ποιος-ποια-ποιο + ρήμα, ποιος-ποια-ποιο θα πάει; Ο Γιώργος, άρα ο Γιώργος είναι το υποκείμενο.

 

2. Σήμερα ο Γιώργος και η Ελένη θα πάνε στον κινηματογράφο.

Βρίσκουμε το ρήμα: θα πάνε. Διαπιστώνουμε ότι βρίσκεται στο γ' πληθυντικό.

Ρωτάμε: ποιοι-ποιες-ποια + ρήμα, ποιοι-ποιες-ποια θα πάνε; Ο Γιώργος και η Ελένη, άρα ο Γιώργος και η Ελένη είναι το υποκείμενο.

 

3. Σήμερα θα πάει στον κινηματογράφο.

Βρίσκουμε το ρήμα: θα πάει. Διαπιστώνουμε ότι βρίσκεται στο γ' ενικό.

Ρωτάμε: ποιος-ποια-ποιο + ρήμα, ποιος-ποια-ποιο θα πάει; Από την πρόταση δε φαίνεται κάποιο συγκεκριμένο υποκείμενο. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι αυτός-αυτή-αυτό θα πάει. Άρα, το υποκείμενο είναι το αυτός-αυτή-αυτό.

 

4. Σήμερα θα πάνε στον κινηματογράφο.

Βρίσκουμε το ρήμα: θα πάνε. Διαπιστώνουμε ότι βρίσκεται στο γ' πληθυντικό.

Ρωτάμε: ποιοι-ποιες-ποια + ρήμα, ποιοι-ποιες-ποια θα πάνε; Από την πρόταση δε φαίνεται κάποιο συγκεκριμένο υποκείμενο. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι αυτοί-αυτές-αυτά θα πάνε. Άρα, το υποκείμενο είναι το αυτοί-αυτές-αυτά.

 

Όπως είπαμε και στη θεωρία, πολλές φορές το υποκείμενο παραλείπεται, γιατί εννοείται από τα συμφραζόμενα, δηλαδή από αυτά που ειπώθηκαν προηγουμένως. Στη περίπτωση αυτή το υποκείμενο θα είναι το ίδιο με το υποκείμενο του αρχικού ρήματος, π.χ.

 

Ο Αλέξανδρος κατέβηκε τη σκάλα, βγήκε από την πόρτα, μπήκε στο αυτοκίνητό του και έφυγε.

Στην παραπάνω πρόταση έχουμε τέσσερα ρήματα, άρα έχουμε τέσσερις προτάσεις. Ξεκινάμε από το ρήμα της πρώτης πρότασης.

Βρίσκουμε το ρήμα: κατέβηκε. Διαπιστώνουμε ότι βρίσκεται στο γ΄ ενικό.

Ρωτάμε: ποιος-ποια-ποιο + ρήμα, ποιος-ποια-ποιο κατέβηκε; Ο Αλέξανδρος. Άρα ο Αλέξανδρος είναι το υποκείμενο.

 

Συνεχίζουμε με τη δεύτερη πρόταση.

Βρίσκουμε το ρήμα: βγήκε. Διαπιστώνουμε ότι βρίσκεται στο γ΄ ενικό.

Ρωτάμε: ποιος-ποια-ποιο + ρήμα, ποιος-ποια-ποιο βγήκε; Στην πρόταση «βγήκε από την πόρτα» δεν υπάρχει κάποιο υποκείμενο. Επειδή όμως η πρόταση είναι παρόμοια με την προηγούμενη, μπορούμε να πούμε ότι το υποκείμενο είναι αυτός ή ο Αλέξανδρος.

 

Το ίδιο κάνουμε και με τα ρήματα των επόμενων δύο προτάσεων.

 

 

 

Ασκήσεις

 

1. Να βρεις το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις, 1η

2. Να βρεις το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις, 2η

3. Να βρεις το υποκείμενο των ρημάτων που είναι γραμμένα με έντονα γράμματα

4. Ποια είναι τα υποκείμενα των υπογραμμισμένων ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις και σε ποια πτώση βρίσκονται; Ποια μορφή έχουν (ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, πρόταση ή κάτι άλλο);

5. Να βρεις τα υποκείμενα στο παρακάτω κείμενο

6. Να βρεις τα υποκείμενα στο παρακάτω κείμενο

7. Τι μέρος του λόγου είναι το υποκείμενο;

8. Να βρεις: α. το υποκείμενο και β. τι χρησιμοποιείται ως υποκείμενο

9. Στις παρακάτω προτάσεις α ) να εντοπίσεις το υποκείμενο και β) να προσδιορίσεις τη μορφή του, φόρμα google

10. Εξασκούμαι στο υποκείμενο του ρήματος και τις μορφές του, © Κωνσταντίνα Σάιτ

 

 

Βιβλιογραφία

 

	Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011
	Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941
	Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999
	Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005
	Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα
	Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989
	Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση