Η ιστορία του δαχτυλιδιού, Γκότχολτ Εφραίμ Λέσινγκ, Λογοτεχνία, Β' Γυμνασίου

ΓΚΟΤΧΟΛΤ ΕΦΡΑΙΜ ΛΕΣΙΝΓΚ

Η ιστορία του δαχτυλιδιού

Το δράμα Νάθαν ο Σοφός (1779) περιέχει σε ποιητική μορφή την ομολογία του Λέσινγκ στην ανθρωπότητα ότι η αγάπη και η καλοσύνη δε συνδέονται με ένα συγκεκριμένο θρήσκευμα αλλά με όλες τις θρησκείες. Η ουσία του έργου συνοψίζεται στην αλληγορική ιστορία του δαχτυλιδιού, που διηγείται ο ιουδαίος Νάθαν στον μωαμεθανό σουλτάνο Σαλαντίν.

Τρίτη πράξη - 6η σκηνή
ΝΑΘΑΝ:	Διαταγές, Σουλτάνε μου!
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	[...] Μια και είσαι τόσο σοφός, πες μου λοιπόν ποια πίστη, ποιος νόμος θεϊκός σου φάνηκε ο πιο σωστός.
ΝΑΘΑΝ:	Σουλτάνε, είμαι εβραίος.
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	Κι εγώ μουσουλμάνος. O Χριστός βρίσκεται ανάμεσά μας. Απ' αυτές τις τρεις θρησκείες μόνο μία μπορεί να είν' αληθινή. Ένας άνθρωπος, όπως εσύ, δε θα σταθεί αμετακίνητος εκεί, που η τύχη και η γέννηση τον έχουν ρίξει· ή κι αν μείνει, θα μείνει, γιατί καλά το ερεύνησε, βρήκε τους λόγους και το καλύτερο επέλεξε. Λοιπόν. Να ακούσω τους λόγους, που εγώ το χρόνο δεν είχα για να αναζητήσω. [···]
O Σουλτάνος αποχωρεί, για να αφήσει στο Νάθαν το χρόνο να σκεφτεί. 69
7η σκηνή
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	[...] Μίλα λοιπόν! Ψυχή καμιά δε μας ακούει.
ΝΑΘΑΝ:	O κόσμος ολόκληρος ας μας ακούσει.
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	Τόσο σίγουρος είναι ο Νάθαν για την υπόθεσή του! Ε, λοιπόν, αυτό λέω εγώ σοφία: ποτέ μην κρύβεις την αλήθεια· γι' αυτήν όλα να τα ρισκάρεις, ζωή και βιος!
ΝΑΘΑΝ:	Ναι, ναι! Όταν πρέπει και ωφελεί. [...] Σουλτάνε μου, πριν να σου πω την πάσα αλήθεια, μου δίνεις την άδεια μια ιστοριούλα να σου πω;
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	Γιατί όχι; Πάντα μου αρέσαν οι ιστορίες, αρκεί καλά να τις διηγούνται.
ΝΑΘΑΝ:	Μμμ... καλά να τη διηγηθώ, εδώ δεν είμαι δυνατός.
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	Πάλι έτσι περήφανα ταπεινός; Εμπρός, ξεκίνα την ιστορία!
ΝΑΘΑΝ:	Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στην Ανατολή κάποιος που είχε δικό του αμύθητης αξίας δαχτυλίδι, δοσμένο από χέρι φιλικό. Η πέτρα του ήταν από οπάλι, που μες στο φως χιλιάδες χρώματα έριχνε. Κι είχε μια δύναμη κρυφή, εκείνον που το δαχτυλίδι είχε να τον κάνει αγαπητό σ' ανθρώπους και Θεό, αρκεί να πίστευε κι αυτός στη δύναμη αυτή. Είναι παράξενο λοιπόν, που ο άνθρωπος που ζούσε στην Ανατολή δεν έβγαζε ποτέ το δαχτυλίδι και φρόντισε για πάντα στο σπίτι του να μείνει; Να πώς: το δαχτυλίδι άφησε στον πιο αγαπητό του γιο και όρισε και αυτός με τη σειρά του στο γιο του να τ' αφήσει τον πιο αγαπητό· κι έτσι συνεχώς το δαχτυλίδι πήγαινε σ' αυτόν που ο πατέρας αγαπούσε πιο πολύ, κι αυτός -χωρίς να υπολογίζεται της γέννησής του η σειρά-, το δαχτυλίδι έχοντας στην κατοχή του, αυτόματα γινόταν η κεφαλή κι ο κύριος του σπιτιού.
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	Καταλαβαίνω, και μετά; 70
ΝΑΘΑΝ:	Περνώντας από γιο σε γιο, έφτασε κάποτε το δαχτυλίδι σ' έναν πατέρα που είχε τρεις γιους. Κι οι τρεις τους ήταν καλοί, πειθαρχικοί και δεν μπορούσε παρά εξίσου να τους αγαπά. Μόνο πού και πού, όταν βρισκόταν μόνος του με τον έναν τη μια, την άλλη με τον άλλο, κι οι άλλοι δυο γιοι του δε βρίσκονταν μαζί τα λόγια να ακούσουν της καρδιάς του, πότε τον ένα έκρινε άξιο του δαχτυλιδιού, πότε τον άλλο. Κι έτσι αυτή της αγάπης η αδυναμία τον έκανε στον καθένα από τους τρεις το δαχτυλίδι να υποσχεθεί. Κι έτσι περνούσε ο καιρός. Μόνο που ήλθε κάποτε ο θάνατος κοντά, και ο καλός γονιός βρέθηκε στα στενά. Τον πονάει δυο γιους του, που το λόγο του είχαν πιστέψει, έτσι να προσβάλει. Τι να κάνει; Στέλνει μυστικά σ' έναν τεχνίτη, και του παραγγέλνει με δείγμα το δαχτυλίδι δυο άλλα που να μοιάζουνε να φτιάξει, να μη νοιαστεί για έξοδα και κόπο. Κι όταν αυτός τα δαχτυλίδια φέρνει, ούτε ο γονιός πια δεν μπορεί το γνήσιο να διακρίνει. Χαρούμενος και ευτυχής κοντά καλεί τους γιους του, έναν έναν χωριστά, και στον καθένα δίνει την ευχή του και το δαχτυλίδι - και πεθαίνει. Ακούς ακόμα, Σουλτάνε;
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	(που σκεφτικός έχει γυρίσει αλλού το πρόσωπό του) Ακούω, ακούω. Έλα τέλειωνε το παραμύθι σου. Έχει τέλος, δεν είναι έτσι;
ΝΑΘΑΝ:	Τελειώνω. Ό,τι ακολούθησε εύκολα γίνεται από μόνο του αντιληπτό. Καλά καλά δεν είχε την τελευταία του πνοή αφήσει ο πατέρας, κι ο καθένας έρχεται με το δαχτυλίδι του, κι ο καθένας θέλει ο κύριος του σπιτιού να γίνει. Το θέμα ερευνούν, μαλώνουν και κατηγορούν. Μάταια· το αληθινό το δαχτυλίδι δεν μπορεί πια να βρεθεί, όπως και σε μας η πίστη η σωστή. 71
ΣΑΛΑΝΤΙΝ:	Πώς; Αυτό λοιπόν είναι η απάντηση στο ερώτημά μου;
ΝΑΘΑΝ:	Συγγνώμη πρέπει να ζητήσω, αν δεν μπορώ τα δαχτυλίδια με ακρίβεια να ξεχωρίσω, που ο γονιός με τούτο το σκοπό τα έφτιαξε, να μην μπορούν να διακριθούν σε ψεύτικο κι αληθινό.

ανέκδοτη μτφρ. Χρήστος Απ. Ράμμος

Παράλληλα Κείμενα
Ειρήνη Μαρρά, «Τα Χριστούγεννα του Τα Κι Κο» [Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Ε' και ΣΤ' Δημοτικού]

Μάριος Σπηλιόπουλος, Γήινο καντήλι

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Ποια απορία έχει ο σουλτάνος Σαλαντίν και γιατί ζητά τη γνώμη του Νάθαν του σοφού;
Η ιστορία που αφηγείται ο Νάθαν στον σουλτάνο είναι αλληγορική. Τι συμβολίζουν, κατά τη γνώμη σας, το δαχτυλίδι, ο κάτοχος του δαχτυλιδιού και οι τρεις γιοι του;
Γνωρίζοντας την αλληγορική σημασία της ιστορίας, πώς ερμηνεύετε το τέλος της, ότι δηλαδή κανείς γιος δεν μπορεί με βεβαιότητα να ισχυριστεί ότι κατέχει το αληθινό δαχτυλίδι;
Γιατί ο πατέρας δεν μπορεί να αποφασίσει σε ποιο παιδί του θα χαρίσει το δαχτυλίδι; Τι συμπέρασμα βγάζετε από την αναποφασιστικότητά του;

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1. Στην άποψη του σουλτάνου ότι για την αλήθεια πρέπει να διακινδυνεύσει κανείς τα πάντα, ο Νάθαν θέτει μια προϋπόθεση. Ποια είναι αυτή; Να τη συζητήσετε.
2. Σύμφωνα με την ιστορία, το δαχτυλίδι είχε δύναμη, μόνο αν αυτός που κάθε φορά το φορούσε πίστευε σ' αυτήν τη δύναμη. Αν το δαχτυλίδι συμβολίζει την πίστη, ποιες σκέψεις γύρω από τις διάφορες θρησκείες των ανθρώπων κάνετε;
3. Διαβάστε ολόκληρο το έργο που κυκλοφορεί διασκευασμένο για εφήβους από τις Εκδόσεις Εξερευνητές (2004).
4. Σε συνεργασία με τον καθηγητή των Θρησκευτικών, συγκρίνετε την ιστορία του δαχτυλιδιού με την παραβολή του «Καλού Σαμαρείτη».

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Αν έχετε συμμαθητές άλλης θρησκείας από τη δική σας, συζητήστε μέσα στην τάξη το θέμα που αναπτύσσεται στο κείμενο, με σκοπό να βρείτε κοινά στοιχεία και διαφορές σχετικά με τον τρόπο που κάθε θρησκεία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο και υπόσχεται τη σωτηρία της ψυχής του.
Συζητήστε με τους καθηγητές της Ιστορίας και των θρησκευτικών για τα διάφορα ιστορικά φαινόμενα θρησκευτικού φανατισμού και αναφερθείτε ειδικότερα στην ανάγκη της ανεξιθρησκίας.

Οι θρησκείες (λήμμα) [πηγή: Βικιπαίδεια]
Ανθρώπινα δικαιώματα [πηγή: Ενωμένοι για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα-Διεθνής, Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός]
Ο ξένος: Εικόνες του άλλου στη λογοτεχνία [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
Η θρησκεία του άλλου...(Δραστηριότητα)

Γκότχολτ Έφραϊμ Λέσινγκ (1729-1781)

lessing

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Σύγκρουση των θρησκειών και αξίωση της υπεροχής
Κριτήρια γνησιότητας και αξίας μιας θρησκείας
Ισοτιμία των διάφορων θρησκειών
Σεβασμός της θρησκευτικής πίστης του άλλου
Αλληγορική χρήση των μύθων

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Εισαγωγικά είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι ο Λέσινγκ (1729-1781) υπήρξε ένας από τους κυριότερους εκφραστές του γερμανικού διαφωτισμού και ότι η σκέψη του ως συγγραφέα είναι σταθερά προσηλωμένη σε μια ηθικά δικαιωμένη συμπεριφορά. Το δράμα του Νάθαν ο Σοφός είναι ένα από τα πιο γνωστά και καταξιωμένα έργα, καθώς εκφράζει το ελεύθερο από προλήψεις πνεύμα του διαφωτισμού. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1779 και αποδόθηκε στα ελληνικά από τρεις διαδοχικά μεταφραστές (Άγγελος Βλάχος, Θ. Αφεντούλης, Δ.Α. Κορομηλάς) στο πλαίσιο του Οικονόμειου μεταφραστικού αγώνα.

Στην εύθυμη πλοκή του δράματος συναντιούνται οπαδοί διάφορων θρησκειών, των οποίων πνευματικός δάσκαλος γίνεται ένας γέροντας ιουδαίος, ο Νάθαν. Κατά την προσέγγιση του αποσπάσματος είναι καλό να επισημανθεί ο αλληγορικός χαρακτήρας της παραβολής που διηγείται ο Νάθαν στον μωαμεθανό σουλτάνο Σαλαντίν, απαντώντας στην ερώτησή του ποια είναι η αληθινή θρησκεία. Ο γέροντας πατέρας της παραβολής είναι ο Θεός, που αγαπά εξίσου όλα τα παιδιά του, τα δαχτυλίδια είναι οι διάφορες θρησκευτικές πίστεις, τα παιδιά, που παραλαμβάνουν τα δαχτυλίδια είναι οι πιστοί της κάθε θρησκείας. Όπως στην παραβολή κανείς γιος δεν μπορεί με βεβαιότητα να πει ότι κατέχει το γνήσιο δαχτυλίδι, έτσι και στη ζωή κανείς δεν μπορεί να ορίσει ποια είναι η αληθινά γνήσια πίστη. Η αλήθεια της πίστης εξαρτάται από τη δύναμη που αυτή ασκεί στον πιστό ώστε να τον κάνει ηθικά καλύτερο άνθρωπο. Ο Νάθαν δε δέχεται άκριτα την άποψη του Σαλαντίν ότι πρέπει κανείς να τα θυσιάζει όλα για την αλήθεια, αλλά θέτει την προϋπόθεση «όταν πρέπει και ωφελεί», που δείχνει την ελεύθερη συνείδηση και σκέψη του.

Αυτό που πρέπει επίσης να προσεχτεί στην αλληγορική ιστορία είναι ότι όρος για τη μεταβίβαση του δαχτυλιδιού από πατέρα σε γιο είναι η αγάπη, και προϋπόθεση για τη μαγική επενέργειά του είναι η πίστη αυτού που το κατέχει στη δύναμη του δαχτυλιδιού. Αλλά και από τη στιγμή που τα δαχτυλίδια γίνονται τρία, δεν υφίσταται διάκριση ανάμεσα σε γνήσιο και πλαστά δαχτυλίδια, επειδή οι παραπάνω όροι εξακολουθούν να ισχύουν. Ο πατέρας αγαπούσε εξίσου τους τρεις γιους του, στους οποίους κληροδότησε όχι το ένα και μοναδικό, αλλά τα τρία ίδια δαχτυλίδια, ενώ οι τρεις γιοι πίστευαν εξίσου ότι καθένας τους κατέχει το γνήσιο δαχτυλίδι. Η αλληγορική σημασία της ιστορίας είναι προφανής: όλες οι θρησκείες διαθέτουν το ίδιο μερίδιο γνησιότητας και αλήθειας, και η δύναμη όλων των θρησκειών είναι η πίστη. Παράλληλα, όμως, αυτό που συνδέει όλες τις θρησκείες είναι η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων ή ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας των θρησκειών, η σταθερή στήριξη που προσφέρουν στον άνθρωπο στην προσπάθειά του να απαντήσει στα εναγώνια ερωτήματα της ύπαρξής του και να ζήσει αρμονικά με τους συνανθρώπους του. Θεωρημένη από τη σημερινή σκοπιά, σε μια εποχή δηλαδή στην οποία αναβιώνει ο θρησκευτικός φανατισμός, η ιστορία του δαχτυλιδιού είναι ένα κείμενο που διδάσκει την ανάγκη της θρησκευτικής πίστης, αλλά και τον σεβασμό της διαφορετικότητας. Το απόσπασμα προσφέρεται για ένα διαπολιτισμικό διάλογο μέσα στην τάξη όπου φοιτούν μαθητές διαφορετικής φυλής, θρησκείας και κουλτούρας, σε μια προσπάθεια να απαλειφθούν οι προκαταλήψεις και τα ρατσιστικά σύνδρομα περί ανωτερότητας και μη των ανθρώπων.

Γκότχολτ Έφραϊμ Λέσινγκ
στο Βιβλιοnet

Μάριος Σπηλιόπουλος, Βιογραφία και έργα
ιστοχώρος Μάριου Σπηλιόπουλου
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο ΙΣΕΤ

Για τα λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα δείτε εδώ

Γενικά στοιχεία αφηματολογίας θα βρείτε εδώ

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Ήρωες

Οι ήρωες του κειμένου είναι:

Τόπος

Τα γεγονότα του κειμένου διαδραματίζονται:

Η χρονική σειρά των γεγονότων

Διακρίνουμε αναδρομικές αφηγήσεις, πρόδρομες, in medias res, εγκιβωτισμό, παρέκβαση, προϊδεασμό, προοικονομία:

Η χρονική διάρκεια

Σχέση του χρόνου της αφήγησης με τον χρόνο της ιστορίας (μικρότερος, ίσος, μεγαλύτερος).

Διακρίνουμε επιτάχυνση, παράλειψη, περίληψη, έλλειψη, αφηγηματικό κενό, επιβράδυνση:

Γλώσσα

Η γλώσσα του κειμένου είναι:

Αφήγηση

Η αφήγηση είναι πραγματική ή πλασματική, αφήγημα γεγονότων, λόγων ή σκέψεων…

Ο αφηγητής

Ο αφηγητής είναι ομοδιηγητικός, ετεροδιηγητικός…

Η εστίαση

Η εστίαση είναι μηδενική, εσωτερική, εξωτερική…

Τα αφηγηματικά επίπεδα

Τα αφηγηματικά επίπεδα είναι εξωδιηγητικά, διηγητικά, μεταδιηγητικά:

Αφηγηματικοί τρόποι

Οι αφηγηματικοί τρόποι είναι: έκθεση, διάλογος, περιγραφή, σχόλιο, ελεύθερος πλάγιος λόγος, μονόλογος:

Ενότητες

Το κείμενο μπορεί να χωριστεί στις εξής ενότητες:

Το σχόλιό σας...

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Γκότχολτ Έφραϊμ Λέσινγκ (1729-1781)