Η εξοχική Λευκάδα, Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Λογοτεχνία, Β' Γυμνασίου

ΝΙΚΟΣ - ΑΛΕΞΗΣ ΑΣΛΑΝΟΓΛΟΥ

Η εξοχική Λευκάδα

O συγγραφέας περιηγείται το καλοκαίρι στη Λευκάδα. Αποφεύγει την τουριστική της όψη και κινείται στο εσωτερικό του νησιού, όπου ανακαλύπτει τη φύση και τη γνήσια ομορφιά του. Το κείμενο περιέχεται στη συλλογή αφηγημάτων του Ασλάνογλου, Ταξιδεύοντας στη δροσερή νύχτα (1991).

Αργά το απόγευμα, πλησιάζοντας το νοτιότερο άκρο της Λευκάδας, όλα λάμπουν στο φως. Σαν ένα ηλιοβασίλεμα στο Θερμαϊκό. Δεκάδες χρωματιστά γουιντσέρφινγκ, μεγάλα ιστιοφόρα και βάρκες στην οργιαστική βλάστηση των νερών. Οι ακτές είναι μέσα στο πράσινο.

Ένα χωριό ψαράδων, η Βασιλική, που έχει όμως περισσότερο αγροτικό χαρακτήρα. Στα δεξιά, λίγα παραθαλάσσια εστιατόρια και ξενοδοχεία. Αριστερά, η πλαζ, τα θαλάσσια σπορ, μοντέρνα καταστήματα παγωτών και φρούτων. Στο τέρμα του ανηφορικού δρόμου που διασχίζει το χωριό, δεκάδες ξενώνες με χαρακτηριστική αρχιτεκτονική μορφή μέσα στα σπάρτα,* σε εκτάσεις έρημες. Μια δισκοθήκη* μέσα στο λιβάδι, σ' έναν αχανή κήπο. Τα κάμπινγκ αρχίζουν μετά, δίπλα στη θάλασσα. Τα βράδια φυσάει πάντα ένας άνεμος θερμός, θαλασσινός. Όλα τα μέσα μεταφοράς επιστρατεύονται από κει προς όλα τα σημεία του νησιού. Οι αποστάσεις εκμηδενίζονται. Ποιος βιάζεται να φτάσει στην πόλη της Λευκάδας με 42 βαθμούς;

Μερικές μέρες στο Νυδρί συμπληρώνουν την κοσμοπολίτικη όψη μιας μεταμορφωμένης Λευκάδας. Διεθνές παραθεριστικό κέντρο, μια προσπάθεια που πολύ γρήγορα καρποφόρησε. Σε τρεις λωρίδες: η παραθαλάσσια με δεκάδες κέντρα φαγητού και αναψυχής. Η άσφαλτος με πολυτελή καταστήματα και λιχουδιές. Μετά τα μεσάνυχτα μεταβάλλεται σε Ταγγέρη.* Ορχήστρες, δισκοθήκες και καλλιτέχνες του τραγουδιού ακούγονται σε πολύ μεγάλο βάθος στην κωμόπολη. Η ίδια αυτή πόλη έχει πολυδαίδαλους δρόμους όπου επαύλεις συνορεύουν με φάρμες, κήπους με οπωροφόρα ή αγροικίες μοντέρνου ρυθμού. Οι υπηρεσίες προσφέρονται αφειδώς.* Τα εκλεκτά πάντα φρούτα είναι ηπειρώτικα. Η τέχνη του νησιού, παραδοσιακή, όπως και οι άνθρωποι. Περιμένουν ασάλευτοι στα κατώφλια τους ξένους.

118

Παραδοσιακή λευκαδίτικη γωνιά

Το δίλημμα των νεαρών Λευκαδιτών είναι η ανάπτυξη γεωργικών καλλιεργειών επιπέδου με βάση συγκεκριμένα αναπτυξιακά προγράμματα που καταστρώθηκαν. Από την άλλη μεριά, η τουριστική ανάπτυξη του νησιού, κάπως άναρχη στα κέντρα της, ανύπαρκτη τουλάχιστον σε δέκα σημεία μιας λυρικής ομορφιάς ανυπέρβλητης. Τι κουβεντιάζουμε. Έλληνες και ξένοι που κατακλύζουν τα καλοκαίρια το νησί δημιουργούν πρότυπους τρόπους ζωής και συγκρίσεις. Με την άνθηση του τυχαίου και τη χάρη του ευχάριστου, τι να τον κάνεις τον προγραμματισμό; Από το Νυδρί προς την πόλη της Λευκάδας, ο χώρος αποκτά έναν τυπικά αθηναϊκό αστικό χαρακτήρα.

Μα η γνήσια Λευκάδα αρχίζει μόλις αντιλαμβάνεσαι ότι μπήκες πια στο νόημα μιας οργανωμένης πόλης. Τα μικρομάγαζα, οι δρόμοι, οι βιοτεχνίες, ένας ολόκληρος κόσμος μιας άλλης ομορφιάς, θα 'λεγες πως αλλάζει πρόσωπο σε κάτι που θα μπορούσε να γινόταν και δε γίνεται. Αυτή η αίσθηση δίνεται σ' όλα τα νησιώτικα κέντρα. Σαν να μην ανησυχεί κανέναν απολύτως τίποτα. Κι όμως, όταν περιπλανιέσαι σε μια άδεια καλοκαιρινή Λευκάδα, πολύ γεωμετρικά ρυμοτομημένη* και μοντέρνα προς την ηπειρωτική γη, καταλαβαίνεις τη συνεχή μεταμόρφωση. Χρειάζομαι μια πολιτιστική σελίδα για να γράψω για την ίδια την πόλη και την καλοκαιρινή ερήμωση. Ή μάλλον μια πολιτιστική ταινία ημίωρη. Οι οδηγοί* λένε λίγα πράγματα. Τα υπόλοιπα μαντεύονται υποδορίως.*

Ν.-Α. Ασλάνογλου, Ταξιδεύοντας στη δροσερή νύχτα, Ύψιλον

Παράλληλα Κείμενα
Αγγ. Σικελιανός, «Αλαφροΐσκιωτος» (απόσπασμα)
Μέλπω Αξιώτη, «Η ψυχή του νησιού»

Λεξιλόγιο
* σπάρτα: θαμνώδη φυτά * δισκοθήκη: ντισκοτέκ * Ταγγέρη: πόλη και σημαντικό λιμάνι του Μαρόκου * αφειδώς: με αφθονία * ρυμοτομημένη: πόλη διαιρεμένη σε οδούς και τμήματα * οι οδηγοί: τουριστικοί οδηγοί * υποδορίως: κάτω από το δέρμα, εδώ μεταφορικά, κάτω από την επιφανειακή όψη των πραγμάτων

119

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Ποιες εικόνες από τη ζωή του νησιού δείχνουν ότι η περιήγηση του Ασλάνογλου στη Λευκάδα πραγματοποιήθηκε σε εποχή καλοκαιρινών διακοπών;
Πώς παρουσιάζει ο συγγραφέας το δίλημμα των νεαρών Λευκαδιτών σχετικά με την ανάπτυξη του τόπου και την επαγγελματική τους δραστηριότητα; Σε ποιες επιλογές φαίνεται ότι καταλήγουν οι περισσότεροι και γιατί;
Γιατί ο αφηγητής ονομάζει «γνήσια Λευκάδα» την «οργανωμένη πόλη»;
Ελληνικός χώρος. Λευκάδα [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιες διαφορές έχει η πόλη της Λευκάδας από τα παραθεριστικά κέντρα του νησιού;
2. Γιατί ο Ασλάνογλου υποτιμά τους τουριστικούς οδηγούς και επιλέγει να γνωρίσει μόνος του τη γνήσια όψη της Λευκάδας, ενεργώντας «υποδορίως»;
3. Ποιοι αφηγηματικοί τρόποι κυριαρχούν στο αφήγημα και ποιο αισθητικό αποτέλεσμα δημιουργούν;
4. Στο αφήγημα περιγράφονται τρεις περιοχές και όψεις της Λευκάδας. Ζωγραφίστε αυτήν που σας εμπνέει περισσότερο.
5. Συγκεντρώστε διάφορα τραγούδια με θέμα τα ελληνικά νησιά. Ποια εικόνα γενικότερα μεταδίδουν; Πιστεύετε ότι αυτή αντιστοιχεί στην πραγματικότητα;Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Μελετήστε έναν ταξιδιωτικό οδηγό και εντοπίστε αν περιέχει πληροφορίες για τις καθημερινές συνθήκες ζωής των κατοίκων της περιοχής (οικονομία, επαγγέλματα, έθιμα κ.ά.).
Τουριστικός Οδηγός για το νησί της Λευκάδας [πηγή: Περιφέρεια Ιονίων Νήσων]
Ζωγραφίστε δύο εικόνες της ίδιας παραλίας. Η μία να δείχνει την παραλία τον Αύγουστο και η άλλη το Δεκέμβριο.

Η πόλη της Λευκάδας και το φρούριο της Αγίας Μαύρας

Εμμανουήλ Ζέπος, Ψαράδες στη Λευκάδα
Δείτε τον πίνακα σε μεγαλύτερη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

Νίκος Ασλάνογλου (1931-1996)

Ασλάνογλου

Για τη ζωή και το έργο του διάβασε εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Λευκάδας
Η τουριστική ανάπτυξη και οι προοπτικές ενός τόπου

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Το αφήγημα λειτουργεί αρχικά ως ταξιδιωτική περιγραφή της Λευκάδας, αλλά εξελίσσεται περισσότερο σε σχόλιο του συγγραφέα για την καίρια αντίθεση ανάμεσα στη λαμπερή εικόνα των κοσμοπολίτικων παραθεριστικών κέντρων και στην παραμέληση των άλλων (πλην του τουριστικού) τομέων οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας. Ο αφηγητής περιγράφει μια καλοκαιρινή του επίσκεψη στη Λευκάδα. Η αφήγησή του θυμίζει ντοκιμαντέρ: παρουσιάζει πρώτα το ωραίο φυσικό τοπίο της νότιας ακτής του νησιού, κατόπιν την οργανωμένη παραλιακή ζώνη του χωριού Βασιλική, τη διαδρομή στην έρημη ύπαιθρο μέχρι το κοσμοπολίτικο Νυδρί και, τέλος, τη γραφική αλλά αναξιοποίητη τουριστικά, πόλη της Λευκάδας, η οποία του προκαλεί και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ο πληροφοριακός χαρακτήρας και η λιτή περιγραφή του κειμένου έχουν κοινά στοιχεία με τις περιγραφές ενός τουριστικού οδηγού. Ωστόσο διακριτικά γνωρίσματα της γραφής του Ασλάνογλου είναι η έκφραση αισθητικής συγκίνησης μπροστά στη φυσική ομορφιά («οργιαστική βλάστηση των νερών», «μιας λυρικής ομορφιάς ανυπέρβλητης») και ο κοινωνικός προβληματισμός του για τις προοπτικές αξιοποίησης του νησιού, που δίνουν στο αφήγημα τον διακριτικό λυρικό τόνο του εσωτερικού μονόλογου. Η αφήγηση προσφέρεται για να επισημανθούν τα στοιχεία που αφορούν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Λευκάδας (φυσικές ομορφιές, οργανωμένες πλαζ, κέντρα αναψυχής, εγκατάλειψη της ενδοχώρας κ.ά.). Ο προβληματισμός μπορεί να επικεντρωθεί τόσο στα οικονομικά οφέλη από τον τουρισμό όσο και στις αλλαγές που επιφέρει αυτός στο περιβάλλον, στη ζωή και στην ψυχολογία των ανθρώπων. Όσοι ζουν σε αστικά κέντρα μπορούν να κατανοήσουν τον προβληματισμό του αφηγητή για την άναρχη τουριστικοποίηση του νησιού, επιστρατεύοντας δικές τους εντυπώσεις και βιώματα από τους τόπους παραθερισμού τους. Όσοι ζουν, εξάλλου, σε τουριστικές περιοχές γνωρίζουν τις διαφορές που παρουσιάζει ο τόπος τους την καλοκαιρινή και τη χειμερινή περίοδο. Με αφορμή το σχόλιο του αφηγητή για τον επαγγελματικό προσανατολισμό των νέων Λευκαδιτών, είναι καλό να αναπτυχθεί διάλογος γύρω από τις θετικές και αρνητικές συνέπειες που έχει η τουριστική ανάπτυξη ενός τόπου για τους κατοίκους του. Η εγκατάλειψη της γεωργίας είναι μια αρνητική συνέπεια που προβάλλεται στο κείμενο.

Ως προς τη μορφή, καλό είναι να επισημανθεί ο λιτός, πληροφοριακός λόγος του αφηγητή, ο οποίος προωθείται μέσω της αφήγησης, της περιγραφής, του εσωτερικού μονολόγου και του σχολίου. Ο ανύπαρκτος αρχικά αφηγητής κάνει την εμφάνισή του με τη φράση «τι κουβεντιάζομε», η οποία μετατρέπει την απρόσωπη περιγραφή σε προσωπική αφήγηση. Έχουμε δηλαδή τον τύπο του ομοδιηγητικού αφηγητή, που αφηγείται μέσα από μια περιορισμένη εσωτερική εστίαση.

Τραγούδι «Τα νησιά» [Στίχοι: Στέλλα Χρυσουλάκη. Μουσική και ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου, στο δίσκο Η Νένα Βενετσάνου στα τραγούδια της (1980)].

Κείνο που θυμάμαι απ' τα νησιά μας
είν' η αμμουδιά της Ζάκυνθος,
της Κέρκυρας τα περιβόλια,
της Ρόδου το μεγάλο κάστρο.

Κείνο που θυμάμαι απ' τα νησιά μας
είναι της Κρήτης τα ορεινά χωριά
τις ευωδιές της Χίου,
της Κίμωλος τ' αστραφτερά νερά,
της Σύρας την απάνω πόλη.

Κείνο που θυμάμαι απ' τα νησιά μας
είναι τα δυο φιδάκια που ερωτεύονταν
κάτω απ' τα μάρμαρα του ναού
ένα μεσημέρι καλοκαιρινό στη Δήλο.

Στη Γαύδο, στη Φολέγανδρο και στα μικρά νησιά
βαριά σιωπή μαρμάρωσε, φωλιάζουν νυχτερίδες·
ένα μπουκέτο άλικο το αίμα ξαγρυπνά,
λευκοί αυλοί τα κόκαλα μετρούν τις εσπερίδες.

Μονόφθαλμη περίπολος τη θάλασσα τρυγά
γύρω και πίσω στις σκηνές ουρλιάζουν οι σειρήνες.
Τη Λέρο, τη Μακρόνησο, τα Κύθηρα, τη Τζια,
πες μου ποιες τάχα σφράγισαν μισόν αιώνα μνήμες.