24 25 26 E Δ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ


24

ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΜΑΛΑΚΑΣΗΣ

O Τάκη-Πλούμας

Θεόφιλος, O ήρως Μιλτιάδης Γιαταγάνας

Θεόφιλος, O ήρως Μιλτιάδης Γιαταγάνας

Έφιππος τύπος κλέπτου του Μοριά το 1821

Θεόφιλος, Έφιππος τύπος κλέπτου του Μοριά το 1821

Το ποίημα, που δημοσιεύτηκε το 1926 στη δεύτερη έκδοση της συλλογής Συντρίμματα, αναφέρεται στον λεβέντη του Μεσολογγίου Τάκη-Πλούμα, μία από τις ζωηρότερες αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας του ποιητή που γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1869. O Μαλακάσης έγραψε το ποίημα πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του Τάκη-Πλούμα. Η λαμπερή του όμως ανάμνηση από το πανηγύρι του Αγίου Συμεών (Αϊ-Συμιού), που γίνεται ανήμερα της γιορτής του Αγίου Πνεύματος, παραμένει ζωντανή, καθώς ο ποιητής αναβιώνει την πανηγυριώτικη ατμόσφαιρα του παρελθόντος, μέσα στην οποία δέσποζε κάποτε ο μεγάλος του ξάδερφος, το πρότυπο «στην ομορφιά και στην ορμή»

Στα παιδικά μου χρόνια, ο πιο μεγάλος
αξάδερφός μου μ' έπαιρνε μαζί
στα πανηγύρια, που ήτανε, παρ' άλλος,
πρώτος στην ομορφιά και στην ορμή.

Τι ωραίος! Τον θυμούμαι, αστροβολούσε*
καβάλα στο φαρί* του, βυσσινιά
φέρμελη* χρυσοκέντητη εφορούσε,
γιουρντάνια* από βενέτικα φλουριά.*

Του Καπετάν πασά φόραε την πάλα*
και το χαρμπί* του Μπότσαρη, και δυο,
στου σελαχιού* του ανάμεσα τη σπάλα,
πιστόλια από τ' Αλή το θησαυρό.

Φουστανελίτσα φόραε ζυγιασμένη*
και κάλτσες και τσαρούχια φουντωτά,

25

παραγγελιά απ' τα Γιάννενα φερμένη,
γαντζούδια* πρεβεζάνικα, ασημιά.

Έτσι σιαγμένος, κι έχοντας στον ώμο
το καριοφίλι,* χαίτη και λουριά
στο χέρι του, ελαμπάδιζε* το δρόμο,
χιμώντας* απ' την Πύλη* την πλατιά.

Κ' εγώ, λίγο ξοπίσω του, όλο θάμπος,
στο γλήγορο αλογάκι μου κι εγώ,
δυνόμουν* ναν τον φτάνω, κι ήμουν σάμπως*
να 'χα φτερά, κορμάκι αερινό.

Κι ως τρέχαμε, θυμάμαι, τα κλεισμένα
στο τουνεζί* φεσάκι του, σγουρά,
σκόρπια τριγύρα, φέγγανε, σαν ένα
γνεφάκι* απ' αναμμένη αθημωνιά.*

Κι ως πύρωνεν ακόμα στη φευγάλα,
τρικυμισμένος κι όλος μες στο φως,
χρυσόχυτος μου εφάνταζε καβάλα,
σαν τον Αϊ-Γιώργη, λίγο πιο μικρός...

Ω! το λεβέντη του Μεσολογγιού μας,
τον ήλιο της αυγούλας μου ζωής!
Και να μετρώ, και να 'ναι, ο Τάκη-Πλούμας,
τριάντα τρία χρόνια μες στη γης...

 

Μ. Μαλακάσης, Τα Μεσολογγίτικα,Ερμής


Λεξιλόγιο
* αστροβολούσε: έλαμπε σαν άστρο * φαρί: άλογο * φέρμελη: γιλέκο χρυσοποίκιλτο * γιουρντάνια: γιορντάνια, περιδέραια από χρυσά νομίσματα * φλουριά: χρυσά νομίσματα * πάλα: δρεπανοειδές σπαθί * χαρμπί: διακοσμητικό μαχαίρι * σελάχι: δερμάτινη ζώνη * ζυγιασμένη: φτιαγμένη καλά * γαντζούδια: κοσμήματα με πόρπες ή αλυσίδες * καριοφίλι: μακρύκαννο τουφέκι * ελαμπάδιζε: περνούσε τον δρόμο σαν λαμπάδα * χιμώντας: βγαίνοντας ορμητικά * Πύλη: στο βόρειο τμήμα του Μεσολογγίου * δυνόμουν: προσπαθούσα * σάμπως: σαν * τουνεζί: τυνησιακό, κόκκινο * γνεφάκι: συννεφάκι (εδώ μεταφορικά τα μαλλιά) * αθημωνιά: θημωνιά, σωρός από στάχυα

 


26

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

  • Ποια σχέση έχει ο αφηγητής με το πρόσωπο που περιγράφει και ποια συναισθήματά του αποκαλύπτονται με την περιγραφή αυτή; Να απαντήσετε κάνοντας αναφορά σε συγκεκριμένα σημεία του ποιήματος.
    Κωστής Παλαμάς, «Του βιολιστή του Μπαταριά το εγκώμιο» Κωστής Παλαμάς, «Του βιολιστή του Μπαταριά το εγκώμιο»
  • Καταγράψτε τις ενδυματολογικές λεπτομέρειες της στολής του Τάκη-Πλούμα, οι οποίες εντυπωσίαζαν τον αφηγητή όταν ήταν μικρό παιδί.
  • Ποιες είναι οι ιστορικές και θρησκευτικές μορφές με τις οποίες συνδέεται ο Τάκη-Πλούμας; Γιατί συνδέεται με αυτές τις μορφές;
  • Διαβάστε πάλι την τελευταία στροφή. Ποια αντίθεση υπάρχει ανάμεσα στους δύο πρώτους και στους δύο τελευταίους στίχους; Ποιο είναι τελικά το κυρίαρχο συναίσθημα του ποιητή;

 

 

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1. Σχολιάστε την αλλαγή του γραμματικού προσώπου στους στίχους της τελευταίας στροφής: «Ω! το λεβέντη του Μεσολογγίου μας,/τον ήλιο της αυγούλας μου ζωής».
2. Στο ποίημα του Παλαμά «Του βιολιτζή του Μπαταρία το εγκώμιο» ανακαλείται από το παρελθόν ένα πρόσωπο που ο ποιητής γνώρισε στο Μεσολόγγι, όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια. Με δεδομένη αυτήν τη συγγένεια ανάμεσα στα ποιήματα του Μαλακάση και του Παλαμά, συγκρίνετε τα δύο ποιήματα.


ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

  • Αφού πρώτα καταγράψετε ποιες είναι οι πόλεις ή οι περιοχές απ' όπου προέρχονται τα εξαρτήματα της στολής του Τάκη-Πλούμα, σχολιάστε την προέλευση των εξαρτημάτων, βασιζόμενοι και στις γνώσεις που έχετε γι' αυτές τις περιοχές από την Ιστορία και τη Γεωγραφία.
  • Με τη Βοήθεια του καθηγητή των Καλλιτεχνικών μπορείτε να δημιουργήσετε τη μορφή του Τάκη-Πλούμα με την τεχνική που φτιάχνονται οι φιγούρες του Καραγκιόζη. Σε μια άλλη ομαδική δραστηριότητα μπορεί κάθε μαθητής να αναλάβει την κατασκευή ενός εξαρτήματος της στολής, στη συνέχεια να τοποθετήσετε όλα τα εξαρτήματα σε μια αντρική φιγούρα σε φυσικό μέγεθος και να την αναρτήσετε στην τάξη σας.
    1 Φιγούρες του Καραγκιόζη [πηγή: Θέατρο Σκιών Π. Καπετανίδη]


 

Μιλτιάδης Μαλακάσης (1869-1943)


Μιλτιάδης Μαλακάσης

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό


ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Ανάμνηση του ηρωικού εθνικού παρελθόντος
Λαϊκή λεβεντιά
Η φθορά του χρόνου και η διάρκεια της μνήμης

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ο Μιλτιάδης Μαλακάσης γεννήθηκε στην ιερή πόλη του Μεσολογγίου το 1909. Από την εποχή των παιδικών του χρόνων, θυμάται τη μορφή του λεβέντη εξαδέλφου του Τάκη-Πλούμα να ξεχωρίζει για τη λεβεντιά και τη λαμπερή του φορεσιά, καθώς οι αναμνήσεις από το ένδοξο ηρωικό παρελθόν της πόλης έμεναν ζωντανές και αναβίωναν ιδίως στα λαϊκά θρησκευτικά πανηγύρια. Αν και το ποίημα αναπλάθει μια προσωπική ανάμνηση, ουσιαστικά δείχνει τις αξίες και τα πρότυπα μιας παραδοσιακής κοινωνίας στο πλαίσιο της οποίας ό,τι σήμερα ονομάζουμε λαογραφικό στοιχείο ήταν ζωντανό βίωμα που συνέδεε στενά το παρελθόν με το παρόν. Η λαϊκή φορεσιά, οι ήρωες της Επανάστασης, οι άγιοι της χριστιανοσύνης δεν αποτελούν μόνο το επίκεντρο της ιστορικής μνήμης των κατοίκων του Μεσολογγίου, αλλά και συγκροτούν τα σημεία αναγνώρισης της νεοελληνικής εθνικής ταυτότητας, τουλάχιστον έτσι όπως αυτή αναγνωριζόταν την εποχή της γραφής του ποιήματος. Όλα αυτά τα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία δημιουργούν μια πολύχρωμη φιγούρα του Τάκη-Πλούμα, που θυμίζει φουστανελοφόρους του ζωγράφου Θεόφιλου. Παράλληλα «Ο Τάκη-Πλούμας» είναι κι ένα προσωπικό ποίημα με διττή διάσταση: ένας ύμνος στην αντοχή της μνήμης που διατηρεί μέσα μας ολοζώντανες τις ωραίες εικόνες του παρελθόντος, αλλά κι ένα ελεγείο για την αμετάκλητη μοίρα του ανθρώπου, να γερνά και να πεθαίνει. Ο ποιητής θυμάται τον Τάκη-Πλούμα τριάντα τρία χρόνια μετά τον θάνατό του κι έτσι εμμέσως αναλογίζεται την αναπόφευκτη φθορά και της δικής του ζωής. Τη διττή διάσταση του ποιήματος (έκφραση μιας κοινωνικής κατάστασης, αλλά και ενός καθαρά προσωπικού βιώματος) δείχνει η αλλαγή του γραμματικού προσώπου του αφηγητή στο τέλος του ποιήματος: ο Τάκη-Πλούμας ήταν ο λεβέντης του «Μεσολογγιού μας», αλλά και ο ήλιος της «αυγούλας μου ζωής».

 


Συντρίμματα Μιλτιάδης Μαλακάσης

Μιλτιάδης Μαλακάσης, Συντρίμματα (α' εκδ. 1899), πρόπλασμα προτομής του Μιλτιάδη Μαλακάση από τον Γιάννη Παππά [Πηγή: Μουσείο Μπενάκη]

Μιλτιάδης Μαλακάσης
στο Βιβλιοnet Βιβλιοnet
στις Ψηφίδες, Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Ψηφίδες
στον Πολιτιστικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας ΠΟΘΕΓ
στο σαν σήμερα
στη Βικιπαίδεια Βικιπαίδεια
Ποιήματα στη σελίδα του Νίκου Σαραντάκου Σαραντάκος

Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ), βιογραφικά και έργα του
στο paleta art Θεόφιλος Θεόφιλος,
στην Εθνική Πινακοθήκη Θεόφιλος,
στο eikastikon Θεόφιλος, eikastikon,
στο ΝΙΚΙΑΣ Θεόφιλος, ΝΙΚΙΑΣ
στο artnet Θεόφιλος, artnet
στο Google Art & Culture google


 

Για τα λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα δείτε εδώ

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

Ποιο είναι το ποιητικό υποκείμενο, ο αφηγητής;

Το ποιητικό υποκείμενο είναι...

 

Σε ποιον απευθύνεται;

Απευθύνεται...

 

Σε ποιο πρόσωπο και αριθμό βρίσκονται τα ρήματα του ποιήματος, π.χ. γ' ενικό

Τα ρήματα βρίσκονται...

 

Ποιος είναι ο χώρος;

Ο χώρος του ποιήματος είναι...

 

Ποιος είναι ο χρόνος;

Ο χρόνος του ποιήματος είναι...

 

Ποιες είναι οι εικόνες του ποιήματος;

Οι εικόνες του ποιήματος είναι...

 

Από πού αντλεί τις εικόνες του ο ποιητής; (π.χ. φύση)

Ο ποιητής αντλεί τις εικόνες του...

 

Ποιους εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ποιητής; (π.χ. σχήματα λόγου, χρήση επιθέτων)

Οι εκφραστικοί τρόποι είναι οι εξής...

 

Πώς χρησιμοποιεί τη στίξη;

Ο ποιητής....

 

Ποια είναι η γλώσσα; (π.χ. κοινή, λόγια, κοινή με λόγια στοιχεία κλπ.)

Το ποίημα είναι γραμμένο σε...

 

Το ποίημα έχει ομοιοκαταληξία κι αν ναι τι είδους; (π.χ. ζευγαρωτή, πλεκτή, σταυρωτή κλπ.)

Η ομοιοκαταληξία είναι....

 

Ποια συναισθήματα σου προκαλεί;

Τα συναισθήματα...

 

pano