Ρωμιοσύνη, Γιάννης Ρίτσος, Λογοτεχνία Γ' Γυμνασίου

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

Ρωμιοσύνη

Γ. Ρίτσος, «Ρωμιοσύνη» (ανάγνωση) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]

Στο δεύτερο μέρος από το συνθετικό ποίημα Ρωμιοσύνη, που έγραψε ο Ρίτσος μετά την Κατοχή (1945-1947), σκιαγραφούνται παραστατικά καθημερινές σκηνές του ελληνικού καλοκαιριού (φυσικό περιβάλλον, αγροτικές εργασίες, καθημερινή ζωή), στις οποίες αποτυπώνεται δραματικά ο πόνος του εθνικού διχασμού, που τα χρόνια εκείνα ταλαιπωρούσε την Ελλάδα.

Η σύγχρονη Ελλάδα 1945-2000 [πηγή: ΙΜΕ]

Κάθε που βραδιάζει με το θυμάρι * *
είναι μια σταγόνα νερού που σκάβει από παλιά τη σιωπή ως το *
είναι μια καμπάνα κρεμασμένη στο γερο-πλάτανο
που φωνάζει τα χρόνια.

Σπίθες λαγοκοιμούνται μες στη χόβολη* της ερημιάς
κι οι στέγες συλλογιούνται το μαλαματένιο* χνούδι
στο πάνω χείλι του Αλωνάρη*
– κίτρινο χνούδι σαν τη φούντα του καλαμποκιού
καπνισμένο απ' τον καημό της δύσης.

Η Παναγιά πλαγιάζει στις μυρτιές με τη φαρδιά της φούστα λεκιασμένη απ' τα σταφύλια.
Στο δρόμο κλαίει ένα παιδί και του αποκρίνεται απ' τον κάμπο
η προβατίνα που 'χει χάσει τα παιδιά της.

Ίσκιος στη βρύση. Παγωμένο το βαρέλι.
Η κόρη του πεταλωτή με μουσκεμένα πόδια.
Απάνου στο τραπέζι το ψωμί κι η ελιά,
μες στην κληματαριά ο λύχνος του αποσπερίτη*
και κει ψηλά, γυρίζοντας στη σούβλα του, ευωδάει ο γαλαξίας
καμένο ξύγκι, σκόρδο και πιπέρι.

191

Α, τι * αστέρι ακόμα θα χρειαστεί
για να κεντήσουν οι πευκοβελόνες
απάνου στην * μάντρα του καλοκαιριού «κι αυτό θα περάσει»,
πόσο θα στίψει ακόμα η μάνα την καρδιά της πάνου απ' τα εφτά σφαγμένα παλικάρια της
ώσπου να βρει το φως το δρόμο του στην ανηφόρα της ψυχής της.

Τούτο το κόκαλο που βγαίνει από τη γης
μετράει οργιά-οργιά* τη γης και τις κόρδες* του λαγούτου
και το λαγούτο αποσπερίς με το βιολί ως το χάραμα
καημό-καημό το λεν στα δυοσμαρίνια* και στους πεύκους
και ντιντινίζουν στα καράβια τα σκοινιά σα λύρες
κι ο ναύτης πίνει πικροθάλασσα στην κούπα του Oδυσσέα.

Α, ποιος θα φράξει* τότες τη μπασιά* και ποιο σπαθί θα κόψει το κουράγιο
και ποιο κλειδί θα σου κλειδώσει την καρδιά που με τα δυο θυρόφυλλά της διάπλατα
κοιτάει του Θεού τ' αστροπερίχυτα περβόλια;

Γ. Ρίτσος, Ρωμιοσύνη, Κέδρος

Λεξιλόγιο
*τσουρουφλισμένο: καμένο από τον ήλιο *στον κόρφο της πέτρας: το στήθος, εδώ μεταφορικά *μεδούλι: μυελός των οστών *χόβολη: σβησμένη φωτιά, θερμή στάχτη *μαλαματένιο: χρυσό *Αλωνάρης: Ιούλιος *ο λύχνος του αποσπερίτη: αχνό φως από τον μακρινό πλανήτη Αφροδίτη (Έσπερος), που εμφανίζεται πρώτος το βράδυ και χάνεται τελευταίος το πρωί (Αυγερινός) *μπρισίμι: μεταξωτή κλωστή *καψαλισμένη: καμένη από τον ήλιο ή τη φωτιά *οργιά: μέτρο μήκους *κόρδες: χορδές *δυοσμαρίνια: αρωματικά φυτά *θα φράξει: θα κλείσει *μπασιά: είσοδος

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Φτιάξτε έναν κατάλογο με τα πρόσωπα που εμφανίζονται στο ποίημα, αντιστοιχίζοντάς τα με τις ενέργειες που τους αποδίδει ο ποιητής. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε στη ζωή τους;
Ποια γνωρίσματα του ελληνικού τοπίου προβάλλει ο ποιητής και γιατί;
Τι υποδηλώνει η χρήση του στίχου σε εισαγωγικά στην πέμπτη στροφή;

192

Ποιο ρόλο έχουν και σε ποιον φαίνεται να απευθύνονται οι συνεχείς ερωτήσεις στην τελευταία στροφή;
Συγκρίνετε τη θεματική, τη γλώσσα και τις εικόνες του ποιήματος με τα αποσπάσματα από Το Άξιον Εστί του Ελύτη. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε ανάμεσα στα δύο συνθετικά ποιήματα;

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Καταγράψτε τις εικόνες που δηλώνουν την καλοκαιρινή εποχή. Ποια σας προκαλεί ζωηρότερη εντύπωση και γιατί;

2. Πώς εκδηλώνεται ο ανθρώπινος καημός, ο πόνος και το παράπονο;

3. Ποια σημασία αποκτά ο στίχος «κι ο ναύτης πίνει πικροθάλασσα στην κούπα του Οδυσσέα» και τι συμπεραίνουμε γενικότερα για την ψυχολογία του ελληνικού λαού αυτή την ταραγμένη εποχή;

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Σε ποια χρονική περίοδο της ελληνικής ιστορίας αναφέρεται η Ρωμιοσύνη; Εντοπίστε τους σχετικούς προσδιορισμούς που δίνει στο απόσπασμα ο ποιητής και συζητήστε με τον καθηγητή της Ιστορίας για τον τρόπο που ο ποιητής αναφέρεται στη σύγχρονή του ιστορική πραγματικότητα.
Μεγάλο μέρος της Ρωμιοσύνης και του Άξιον Εστί έχει μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη. Ακούστε τα τραγούδια και παρακολουθήστε τη μουσική απόδοση του ποιημάτων και εξηγήστε τη μεγάλη απήχηση αυτών των έντεχνων τραγουδιών στο ευρύ κοινό. Σχολιάστε επίσης την αναφορά σε μουσικά όργανα στην προτελευταία στροφή του αποσπάσματος της Ρωμιοσύνης.

Χειρόγραφο του Γιάννη Ρίτσου από την ποιητική σύνθεση Επιτάφιος

Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

Ρίτσος

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.

Το επιλεγμένο απόσπασμα από τη Ρωμιοσύνη αποτυπώνει χαρακτηριστικά τη μορφή και το περιεχόμενο της ποίησης του Ρίτσου, ο οποίος στρέφεται συχνά στη δημιουργία μεγάλων ποιητικών συνθέσεων. Οι συνθέσεις αυτές διαθέτουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, όπως είναι κυρίως τα ιδεολογικοπολιτικά μηνύματα, που συχνά προσλαμβάνουν επικό χαρακτήρα (κατά τα πρότυπα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού), η γλωσσική προφορικότητα και το ανεπεξέργαστο ύφος, η συναισθηματική φόρτιση και η δραματοποίηση, η θεματική επικέντρωση στην ανθρώπινη καθημερινότητα και στις ιστορικές δοκιμασίες του ελληνικού λαού κ.ά. Η Ρωμιοσύνη διαθέτει τα παραπάνω διακριτικά γνωρίσματα και, μέσω της μελοποίησης του Μίκη Θεοδωράκη, έχει γνωρίσει ευρύτατη διάδοση (το επιλεγμένο απόσπασμα δεν έχει μελοποιηθεί). Το ποίημα γράφτηκε ανάμεσα στο 1945 και το 1947 και εκδόθηκε το 1966. Η εικοσάχρονη καθυστέρηση ανάμεσα στη συγγραφή και την έκδοση οφείλεται στις ιστορικοπολιτικές συνθήκες και στις τραυματικές εμπειρίες της μετακατοχικής και μετεμφυλιακής Ελλάδας.

Στο ποίημα κυριαρχούν οι εικόνες του ελληνικού καλοκαιριού τις οποίες καταγράφει ο ποιητής, επισημαίνοντας την κυρίαρχη αντίθεση ανάμεσα στη χαρούμενη ώρα της φύσης και στον ανθρώπινο πόνο, καθώς η βία και το πένθος ρίχνουν βαριά τη σκιά τους στα σώματα και τις ψυχές, διαχέοντας τη θλίψη στην ατμόσφαιρα και τα αντικείμενα. Κυριαρχεί παντού βαθύς και βουβός ο καημός της ρωμιοσύνης, του απλού λαού: η χαροκαμένη μάνα σε συνδυασμό με την κοκκινοβαμμένη (από σταφύλια αλλά και με την υπόμνηση του αίματος) ποδιά της Παναγιάς, αλλά και με την προβατίνα που έχει χάσει τα παιδιά της· ένα παιδί που κλαίει απροστάτευτο· ο ναύτης που πίνει πικροθάλασσα με το αίσθημα της ξενιτιάς, της εξορίας και της μητριάς πατρίδας. Μέσα όμως από αυτό το πένθος διαφαίνεται η ψυχική αντοχή και το κουράγιο του λαού που είναι αποφασισμένος να αντέξει στη δοκιμασία («κι αυτό θα περάσει»), με τη δύναμη της ελπίδας που γεννά η εμπιστοσύνη στη θεϊκή συμπαράσταση αλλά και στη θεία δίκη. Ελληνικός λαός, χρώματα του δεκαπενταύγουστου, ιστορικά φυλετικά γνωρίσματα και χριστιανική πίστη διαμορφώνουν εδώ το θέμα της ελληνικότητας, το οποίο είναι καλό να συσχετιστεί, αλλά και να συγκριθεί με την αντίστοιχη αποτύπωσή του στο Άξιον Εστί του Ελύτη.

Μια άλλη διάσταση του θέματος αποτελεί η εμμονή στις ρίζες και η ελληνολατρία, η οποία εκφράζεται αντιπροσωπευτικά στο δοκίμιο του Φ. Κόντογλου «Τα έμορφα τραγούδια μας, η αναπνοή της φυλής μας».

Γιάννης Ρίτσος:
στο βιβλίο «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»
Επίσημη ιστοσελίδα:
Αφιέρωμα στον Γ. Ρίτσο [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Εποχές και Συγγραφείς. Γιάννης Ρίτσος (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Βιογραφία, Βιβλιογραφία, Εργογραφία, Κριτικά Κείμενα, Πολιτιστικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας
Βιογραφία, εργογραφία, Συμφραστικός Πίνακας, Ψηφίδες, Ανεμόσκαλα
Γιάννης Ρίτσος, εκπαιδευτική τηλεόραση
Μελοποιημένα ποιήματα στο stixoi.info