Ακριτικά, Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή, Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου

31

Πρώτη Περίοδος (10^ος αι. – 1453) Το δημοτικό τραγούδι

Ακριτικά τραγούδια, Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή

Το θέμα της αρπαγής της γυναίκας του ακρίτα το συναντάμε στα πιο παλιά ακριτικά τραγούδια. Σε μερικές μάλιστα παραλλαγές παρατηρείται και επίδραση από τη διήγηση του έπους, που αναφέρεται στην αρπαγή, από τον Διγενή, της Ευδοκίας, κόρης του στρατηγού Δούκα. Η παρακάτω παραλλαγή είναι χιακή.

5	Κάτω στα ρούσια χώματα και σε βαθύ λιβάδι εκεί σπέρνει ο Διγενής με τ' ώριον του ζευγάρι. Φακήν και ρόβιν έσπερνε, ταήν του ζευγαριού του. Πουλάκιν πήγεν κι ήκατσεν στην όσκερην τ' αλέτρου. - «Εσύ σπέρνεις, βρε Διγενή, μα την καλή σου κλέψαν».
10	- «Αν την εκλέψανε εχτές, να πα' να την γυρεύω, αν την έκλεψαν σήμερα να κάμω την σποριά μου». - «Εγώ σου λέω, Διγενή, πως την καλή σου κλέψαν». Και το ζευγάριν 'νέφηκε, στον στάβλον του πηγαίνει, Παίρνει τ' αργυροκλείδια του, τον στάβλον ξεκλειδώνει.
15	Τους στάβλους εξεκλείδωσε, τους μαύρους ενερώτα. Όσοι μαύροι τον είδανε αίμαν εκατουρούσαν, όσοι τον εκαλόδανε έπεσαν κι εψοφούσαν. Ένας μαύρος, παλιόμαυρος, χίλιω χρονώ κοντιάρης εστάθην και 'ποκρίθην του σαν κάλλιο παλικάρι.
20	- «Αν είν' για την κυρά καλή, εγώ να σου την φέρω, γιατί με κρυφοτάιζε αφ' τ' ακριβό κριθάρι, γιατί με κρυφοπότιζε μες σ' αργυρή λεγένη. Δέσε μου τη μεσίτσα μου με λαχουρί ζωνάρι·32 σφίξε μου το κεφάλι μου με συρματένια τρίχα
25	κι αμέσως την κυρά καλή εγώ θα σου την εύρω» Βιτσιά δίνει του μαύρου του και στα βλοΐδια φτάνει. Ο μαύρος σιλιμούντρησε, κι η κόρη γνώρισέν το. -«Πάψε, παπά, τα γράμματα και, διάκο, τα βαγγέλια κι ο μαύρος μου σιλιμουντρά κι ο Διγενής είν' κι ήρτε»
	Κι ο μαύρος εγονάτισε κι επάνω του την πήρε. Κι όσο να πουν, για δείτε το! παίρνει σαράντα μίλια κι όσο να πούνε, πιάτε το! μήτ' ήτο μήτ' εφάνη.

ρούσιος και ρούσος: κόκκινος, εύφορος.
ώριον: το ωραίο.
ρόβι(ν): είδος δημητριακού, κατάλληλο για ζωοτροφή.
ταή: ζωοτροφή.
η όσκερη: η χειρολαβή του αλετριού.
η σποριά: η σπορά.
'νέφηκε: άφησε.
μαύρος: το άλογο.
κοντιάρης: πληγιασμένος.
λεγένη: δοχείο.
λαχουρί: ζωνάρι·ζώνη από λεπτό μάλλινο ύφασμα (από την ινδική πόλη Λαχώρη).
τα βλοΐδια: (ευλογίδια)· τα στεφανώματα, ο γάμος.
σιλιμουντρώ: χλιμιντρώ.
είν' κι ήρτε: είναι και ήρθε.

Ερωτήσεις

Ποια στοιχεία του τραγουδιού απεικονίζουν τη ζωή των ακριτών, όπως τη γνωρίζουμε από τις ιστορικές μας γνώσεις;
Ποιοι στίχοι προβάλλουν τον ηρωικό χαρακτήρα του τραγουδιού;
Ποια κίνητρα ζωογονούν τη δύναμη του γέρικου αλόγου, ώστε να αναλάβει τόσο δύσκολη πράξη και ποιους δεσμούς τονίζουν ιδιαίτερα; (Η απάντηση να βασιστεί στους αντίστοιχους εκφραστικούς τρόπους του κειμένου.)
Ξέρουμε ότι τα ακριτικά τραγούδια ανήκουν στα αφηγηματικά άσματα και μοιάζουν με μικρά έπη (επύλλια) με τη διαφορά όμως ότι η εξέλιξή τους είναι γοργή, γίνεται με άλματα. Μπορείτε να αναγνωρίσετε τα βασικά χαρακτηριστικά του είδους στο τραγούδι;

Ακριτικά δημοτικά τραγούδια (παράλληλα κείμενα) [πηγή: Μυριόβιβλος]

Βασιλείου

Σπύρος Βασιλείου (1902-1985), εικόνα από τα Ακριτικά του Αγγέλου Σικελιανού (1942) ξυλογραφία

Σπύρος Βασιλείου (1902-1985), Διγενής, εικόνα από τα Ακριτικά του Αγγέλου Σικελιανού (1942) ξυλογραφία

Δείτε για το τραγούδι στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

Σπύρος Βασιλείου, βιογραφία και έργα
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο paleta art ,
στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, Α.Π.Θ.
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ
στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων
στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ροδίων
στο ΙΣΕΤ