Ακριτικά, Ο γιος της χήρας, Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου

Πρώτη Περίοδος (10^ος αι. – 1453) Το δημοτικό τραγούδι

Ακριτικά τραγούδια, Ο γιος της χήρας

Το τραγούδι αυτό που περιγράφει την ηρωική δράση των ακριτών συνδέεται στενά με το τραγούδι του Μικρού Βλαχόπουλου. Ήρωας εδώ είναι ο γιος της χήρας. Η παραλλαγή είναι κρητική και πιθανόν να έχει την αρχή της στα τελευταία βυζαντινά χρόνια ή τα αμέσως επόμενα.

5	Χήρας υγιός εγεύεντο σε μαρμαρένια τάβλα· χρουσά 'ταν τα πιρούνια ντου κι ολάργυρα τα πιάτα κι η κόρ' απού τόνε κερνά ασημοκουκλωμένη. Μ' η μάναν του στη μια μεριά φτάνει ξαγκριγεμένη. - «Γεύγεσαι, γιε μου, γεύγεσαι κι οι Φράγκοι σ' επλακώσαν».
10	- «Πρόβαλε, μάνα μου, να ιδείς πόσες χιλιάδες είνιαι· Κι αν είνιαι δυο, να χαίρομαι, κι αν είνιαι τρεις, να πίνω κι αν είνιαι περισσότεροι, σελώσετε το μαύρο». - «Εβγήκα, γιε μου, κι είδα τσοι, μα μετρημό δεν έχουν». - «Σελώσετε το μαύρο μου, καλογιγλώσετέ τον
15	και δώσ' μου μάνα, το σπαθί, τ' αγιοκωνσταντινάτο, να βγω, να ιδώ τον πόλεμο που κάνουνε οι Φράγκοι». -«Μαύρε μου, γοργογόνατε κι ανεμοκυκλοπόδη, πολλές φορές μ' εγλίτωσες από βαριές φουρτίνες· κι α με γλιτώσεις κι απ' αυτή, θα σε μαλαματώσω.
20	Τα τέσσερα σου πέταλα χρουσά θα σου τα κάμω, τα δαχτυλίδια τση ξαθής σκάλες και χαλινάρια». Στο έμπα χίλιους έκοψε, στο έβγα δυο χιλιάδες κι εις τ' άλλο στριφογύρισμα δεν ηύρηκε να κόψει, παρά τον Πολυτρίχηλο εις το σκαμνί 'ποκάτω·34
25	και βάνει το χεράκι ντου την κεφαλή ντου πιάνει· κι ο ουρανός εσείστηκε κι η θάλασσα μουγκίστη κι άγγελος απού τσ' ουρανούς σέρνει φωνή μεγάλη. -«Σώνει σε μπλιό, χήρας υγιός, κι ο κόσμος θα βουλήσει κι ο ουρανός εσείστηκε κι η θάλασσα μουγγίστη».

τάβλα: τραπέζι.
ασημοκουκλωμένη: σκεπασμένη με ασήμι.
ξαγκριγεμένος: εξαγριωμένος, οργισμένος.
καλογιγλώνω: εφαρμόζω καλά τις ίγκλες, τα λουριά που σφίγγουν τη σέλα ή το σαμάρι.
αγιοκωνσταντινάτο: πλατύ σπαθί με χαραγμένη πάνω του την εικόνα του Αγίου Κωνσταντίνου.
ανεμοκυκλοπόδης: ανεμοπόδης, ταχύς.
σκάλα: αναβολέας.
το έμπα: η επίθεση, η έφοδος.
Πολυτρίχηλος: πρόκειται για τον Παρατράχηλο ή Βαρυτράχηλο ή Μαυροτράχηλο, που ανήκε στην ένδοξη οικογένεια των Φωκάδων (2ο μισό του 10ου αι.).
μουγγίστη: μούγγρισε, έβγαλε μεγάλη βουή σαν μουγγρητό.
σώνει μπλιό: φτάνει πια, αρκετά.
χήρας υγιός: γιε της χήρας (ονομαστ. αντί κλητ.).
θα βουλήσει: θα βουλιάξει.

Ερωτήσεις

Σε ποιους λόγους οφείλεται ο βαθύς δεσμός που παρατηρείται ανάμεσα στους ακρίτες και τα άλογα; Ξέρετε κανένα ανάλογο παράδειγμα από την ομηρική ποίηση;
Πώς δικαιολογείτε την παρουσία των Φράγκων στο ακριτικό αυτό τραγούδι;
Το στοιχείο της υπερβολής είναι συνηθισμένο στη δημοτική ποίηση. Μπορείτε να βρείτε στο τραγούδι με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνεται η υπερβολή;
Ανάμεσα στα δυο ακριτικά τραγούδια του βιβλίου μας υπάρχουν αναλογίες και ομοιότητες. Να παραλληλίσετε τους 12 πρώτους στίχους κάθε τραγουδιού και να παρατηρήσετε: α) την απασχόληση του ήρωα στην αρχή, β) τον τρόπο που μεταδίδεται η δυσάρεστη είδηση, γ) τις αντιδράσεις του ήρωα. Τις παρατηρήσεις σας να τις εκθέσετε γραπτά.

Ο Ανδρόνικος και ο μαύρος του

Η αρπαγή της γυναικός του Ακρίτη

Βασιλείου

Σπύρος Βασιλείου (1902-1985), εικόνα από τα Ακριτικά του Αγγέλου Σικελιανού (1942) ξυλογραφία

Σπύρος Βασιλείου, βιογραφία και έργα
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο paleta art ,
στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, Α.Π.Θ.
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ
στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων
στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ροδίων
στο ΙΣΕΤ