Δείτε για το ποίημα στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

 

Διονύσιος Σολωμός:

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο κόμης Διονύσιος Σολωμός γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1798. Οι ρίζες της οικογένειάς του βρίσκονται στη Βενετία, αλλά το όνομα Σολωμός συναντάται για πρώτη φορά σε ένα διάταγμα του Δόγη στο οποίο αναφέρεται ότι ο Ιωάννης Αρσένιος Σολωμός έφυγε από την Κρήτη μετά την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους και έφτασε στον Μοριά. Ο ποιητής Διονύσιος Σολωμός ήταν γιος του κόντε Νικολάου και της Αγγελικής Νίκλη, παραδουλεύτρας στο σπίτι των Σολωμών. Είχε και ένα μικρότερο αδερφό, τον Δημήτριο, ενώ από τον πρώτο γάμο του πατέρα του και από τον δεύτερο γάμο της μητέρας του είχε και ετεροθαλή αδέρφια.

Η κοινωνική θέση του πατέρα του και η οικονομική άνεση που του εξασφάλισε ο γάμος της μητέρας του με τον πατέρα του την παραμονή μόλις του θανάτου του τελευταίου, βοήθησαν τον νεαρό Σολωμό να πάρει μόρφωση αντάξια του ονόματός του. Ως πρώτος δάσκαλός του αναφέρεται ο Ιταλός Don Santo Rossi, ο οποίος, το 1808, συνόδευσε τον μικρό Διονύσιο στην πόλη Κρεμόνα της Ιταλίας, στο Λύκειο της οποίας άρχισε σπουδές σε ηλικία δέκα ετών. Ακολούθως έκαμε νομικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Παβίας, όπου γνώρισε και σχετίσθηκε με τον Μόντι, περίφημο μεταφραστή του Ομήρου, καθώς και τον Μαντσόνι. Επέστρεψε στη Ζάκυνθο το 1818 χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του, αλλά πλούσιος σε εμπειρίες, σοφία και ποιητικές ιδέες.

Στη Ζάκυνθο δημιούργησε έναν κύκλο φίλων και συνομιλητών, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν ιταλοθρεμένοι διανοούμενοι (Τερτσέτης, Μάτεσης, Ταγιαπιέρας, κ.ά.).

Το 1828 ο Σολωμός εγκαταλείπει τη Ζάκυνθο και εγκαθίσταται στην Κέρκυρα. Τα πρώτα χρόνια στο νησί είναι από τα πιο ευτυχισμένα και δημιουργικά του ποιητή, ο οποίος, απερίσπαστος, αφοσιώνεται στις δύο μεγάλες αγάπες του, τη μελέτη και την ποιητική δημιουργία. Όπως ο ίδιος σημειώνει σε γράμμα που στέλνει στον πατέρα του ποιητή Μαρκορά: «Είναι γλυκό μέσα στην ησυχία του μικρού δωματίου να καταστρώνει κανείς ό,τι μέσα λέγει η καρδιά». Η ευτυχισμένη και δημιουργική αυτή φάση όμως δεν θα κρατήσει πολύ. Το 1833 θα αρχίσει για τον ποιητή μια οδυνηρή περίοδος, όταν θα εμπλακεί σε δικαστικό αγώνα με τον Νικόλαο Λεονταράκη, γιο της μητέρας του από τον δεύτερο γάμο της, για τη διεκδίκηση του ονόματος και της περιουσίας του κόντε Σολωμού. Στη διαμάχη αυτή, η οποία θα λήξει το 1838 με δικαίωση του Σολωμού, η μητέρα του πήρε στάση κατά του ποιητή, γεγονός το οποίο θα συγκλονίσει ανεπανόρθωτα την ψυχή του.

Το 1857 πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο σε ηλικία μόλις 59 ετών και το 1865 το λείψανό του μεταφέρθηκε και ενταφιάστηκε στη Ζάκυνθο.

Τις πρώτες του ποιητικές απόπειρες τις έκανε ο Σολωμός στην ιταλική γλώσσα, που ήταν η γλώσσα των σπουδών του. Γρήγορα όμως την εγκατέλειψε για να αναζητήσει στη μητρική του γλώσσα τα εκφραστικά μέσα τα οποία θα υπηρετούσαν τις υψηλές ιδέες του. Ο Χριστόπουλος με τα Λυρικά του, τα ποιήματα του Βηλαρά, τα δημοτικά τραγούδια, ο Ερωτόκριτος του Κορνάρου, η συναναστροφή με τον Πολυλά και τον Σπ. Τρικούπη θα είναι οι πρώτοι «δάσκαλοι» του ποιητή, ο οποίος έμελλε να αναδείξει την ελληνική γλώσσα σε αξία ισότιμη της πατρίδας. «Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα» είναι η αποστροφή που συνοψίζει το δημιουργικό του σύμπαν.

Τις πρώτες του ποιητικές απόπειρες τις έκανε ο Σολωμός στην ιταλική γλώσσα, που ήταν η γλώσσα των σπουδών του. Γρήγορα όμως την εγκατέλειψε για να αναζητήσει στη μητρική του γλώσσα τα εκφραστικά μέσα τα οποία θα υπηρετούσαν τις υψηλές ιδέες του. Ο Χριστόπουλος με τα Λυρικά του, τα ποιήματα του Βηλαρά, τα δημοτικά τραγούδια, ο Ερωτόκριτος του Κορνάρου, η συναναστροφή με τον Πολυλά και τον Σπ. Τρικούπη θα είναι οι πρώτοι «δάσκαλοι» του ποιητή, ο οποίος έμελλε να αναδείξει την ελληνική γλώσσα σε αξία ισότιμη της πατρίδας. «Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα» είναι η αποστροφή που συνοψίζει το δημιουργικό του σύμπαν.

Το ποιητικό έργο του Σολωμού μπορεί να ενταχθεί σε χρονικές περιόδους οι οποίες σχετίζονται τόσο με το γλωσσικό όργανο που χρησιμοποιεί όσο και με τη μορφή και τη θεματολογία των ποιημάτων του.

Έτσι, μετά τις πρώτες του ποιητικές απόπειρες στα ιταλικά, αρχίζει η πρώτη ουσιαστικά φάση της ποίησής του, η ζακυνθινή λεγόμενη περίοδος, η οποία περιλαμβάνει τα μικρής έκτασης ποιήματα, Ξανθούλα, Αγνώριστη, Τρελή Μάνα. Η γόνιμη δεκαετία του ποιητή θα ξεκινήσει το 1823 με το πρώτο εκτεταμένο (158 στροφές) ποίημά του, Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν, το οποίο του χάρισε τον τίτλο του εθνικού ποιητή, και θα συνεχιστεί με την ωδή Εις τον θάνατον του Λορδ Μπάιρον, το επίγραμμα των Ψαρών (1825), το ποίημα Η Φαρμακωμένη (1826). Στην παραγωγή αυτών των χρόνων ανήκει και το δοκίμιο για τη γλώσσα, Διάλογος (1824), καθώς και το παράξενα γκροτέσκο πεζογράφημα Η γυναίκα της Ζάκυθος.

Στην περίοδο της ωριμότητας, η οποία συμπίπτει με τη δημιουργική παραμονή του ποιητή στην Κέρκυρα, ανήκουν οι μεγάλες συνθέσεις, Ο Κρητικός (1833), Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1833-1844) και Ο Πόρφυρας (1849). Πρόκειται για το περίφημο «είδος μικτό αλλά νόμιμο», όπου ο ποιητής —συνειδητά, για ορισμένους μελετητές, από αδυναμία, για άλλους— δημιουργεί ημιτελή σχεδιάσματα, αποδεσμευόμενος από τα κυρίαρχα ανταγωνιστικά ρεύματα του κλασικισμού και του ρομαντισμού. Ο γνήσιος εθνικός δεκαπεντασύλλαβος είναι η ποιητική φόρμα στην οποία επεξεργάζεται πλέον ο ποιητής τα μεγάλα θέματα της ποιητικής του: πατρίδα, ελευθερία, φύση, έρωτας.

Στην τελευταία φάση της δημιουργίας του δουλεύει ξανά και ξανά τα μεγάλα έργα του και τέλος επιστρέφει στην ιταλική γλώσσα, για να δώσει λίγα ακόμα σονέτα, επιγράμματα και πεζά σχεδιάσματα.

 

2. Η κριτική για το έργο του

«Η σχέση του Σολωμού με την παράδοση είναι πολύπλευρη και δεν περιορίζεται σε μια μόνο φάση της δημιουργίας του. Ο ποιητής διαλέγεται με την ελληνική ποιητική, πνευματική και πολιτισμική παράδοση από την πρώτη ζακυνθινή περίοδο, από τότε που —με τη βοήθεια ή μη του Σπυρίδωνα Τρικούπη— στρέφεται προς τη νεοελληνική ποίηση, έως και την ύστερη φάση της ωριμότητάς του. Αυτό που ποικίλλει είναι το εύρος και το βάθος της επικοινωνίας. [...] Κοντολογίς, οι πρώτες προσπάθειες του Σολωμού να γράψει ελληνική ποίηση ξεκινούν μέσα από ένα διάλογο προς την τοπική παράδοση. Ο ποιητής καταφεύγει στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές που του προσφέρει το ζακυνθινό περιβάλλον της εποχής [...].

Στην επόμενη φάση που αντιστοιχεί στη "μεγάλη δημιουργική περίοδο του Σολωμού", όπως την αποκάλεσε ο Λ. Πολίτης, (1823-1833), ο ποιητής αναπτύσσει ένα πλουσιότερο και πιο ουσιαστικό διάλογο με την παράδοση, που έχει δύο σκέλη. Το ένα αντιπροσωπεύει μια θεμελιώδη επιλογή του Σολωμού, που είναι η θεωρητική υπεράσπιση της ζωντανής γλώσσας του έθνους [...]. Το άλλο αφορά την επαναστατική ιδεολογία που ο Σολωμός θεμελιώνει πάνω στην έννοια της ελευθερίας.

Το δίδυμο ελευθερία και γλώσσα συνιστά κεντρικό σημείο ιδεολογικής αναφοράς για το πνευματικό κίνημα που θα ονομαστεί αργότερα Επτανησιακή σχολή.»

(Ερ. Καψωμένος, Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική Παράδοση,
Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1998, σελ. 11-13)

 

3. Τα κείμενα

γ. Η Γυναίκα της Ζάκυθος (Κεφ. 3 και 4)

1. Εισαγωγικά: Ο Δ. Σολωμός έγραψε και δύο πεζά έργα, τον Διάλογο για την ελληνική γλώσσα και τη Γυναίκα της Ζάκυθος [1], που μας απασχολεί εδώ. Στην έκδοση του Καιροφύλα Σολωμού Ανέκδοτα Έργα (εκδ. Στοχαστής, 1927) δίνεται η εντύπωση ότι το έργο δεν έχει πάρει την τελειωτική του μορφή [2]. Το έργο φαίνεται σαν αποκαλυπτική προφητεία, βασισμένο τάχα σε ένα χειρόγραφο κρυμμένο στην Πλατυτέρα, στην Κέρκυρα. Αυτός ο τρόπος παρουσίασης ενός έργου ήταν συνήθης κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα.

[1] Στην έκδοση με επιμέλεια Λ. Πολίτη, Ίκαρος, 1944, επιγράφεται Η Γυναίκα της Ζάκυνθος.

[2] Στοιχείο που δεν ευσταθεί, καθώς το έργο έχει αρχιτεκτονική ενότητα με αρχή (γενική εισαγωγή, Κεφ. 1-2), μέση (το επεισόδιο που αναφέρεται στο Μεσολόγγι, Κεφ. 3-5) και τέλος (το κακό τέλος της Γυναίκας, Κεφ. 6-9).

Το κείμενο πρέπει να γράφτηκε τον Απρίλιο του 1826 και να ξαναδουλεύτηκε στην Κέρκυρα το 1828-1829. Η γλώσσα είναι ατόφια και δυναμική δημοτική. Κυριαρχεί η παράταξη σε ύφος μοναδικής περιγραφικής δύναμης και εκφραστικού πλούτου. Ο Βάρναλης (Πολίτης 1944: 34) επισημαίνει ότι «Με τη Γυναίκα της Ζάκυθος ο Σολωμός δεν είναι μονάχα ο πρώτος μας μεγάλος λυρικός, παρά και ο πρώτος μας μεγάλος πεζογράφος κι ο πρώτος μας μεγάλος σατιρικός». Ο Σεφέρης (1984: 258-59) θεωρεί τον Σολωμό της Γυναίκας της Ζάκυθος μεγάλο δάσκαλο της γλώσσας μας.

Το έργο ανά κεφάλαιο:

 

Στο κεφάλαιο 1 γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένο τόπο, δηλαδή στο ξωκλήσι του Αγίου Λύπιου, όπου ζει ο Διονύσιος Ιερομόναχος, ο οποίος επιστρέφει από το μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου, όπου πήγε να μιλήσει για κάτι «υπόθεσες ψυχικές» με τον εκεί καλόγερο. Το κείμενο αναφέρεται στην εποχή (καλοκαίρι), και στον τόπο (Πέντε Πηγάδια), όπου σταμάτησε ο Ιερομόναχος για νερό και όπου συλλογιέται για τους δίκαιους και τους άδικους. Βρίσκει ότι είναι πολύ λίγοι οι δίκαιοι που γνωρίζει. Η σκέψη του φτάνει και στη Γυναίκα της Ζάκυθος. Το έργο έχει πορεία ανοδική, καθώς από τον ρεαλισμό του τόπου και του χρόνου οδηγείται στην ιδέα, στους στοχασμούς του Ιερομόναχου και στο υπερφυσικό στοιχείο. Η ατμόσφαιρα δημιουργείται με το φοβερό γέλιο που ακούει να βγαίνει από το πηγάδι, όπου είδε και τα δύο κέρατα του Κακού και του ήρθε στο νου μια «έχθρισσα θανάσιμη του έθνους» που είχε όλη την κακία του σατανά. Ακολουθεί το όραμα με τα σκυλιά που τον κυνηγούν για να του εμποδίσουν τον δρόμο της επιστροφής στο μοναστήρι του Αγίου Λύπιου. Στη συνέχεια δίνεται τόσο παραστατικά η περιγραφή της ασχήμιας της Γυναίκας, ώστε να προετοιμάζει τον αναγνώστη και για την κακία της ψυχής της. Μέσα σε αυτό το δυσάρεστο σκηνικό είναι, γράφει, «παρηγορημένος από τες μυρωδιές του κάμπου, από τα γλυκότερα νερά και από τον αστροβόλον ουρανό, ο οποίος εφαινότουνα από πάνου από το κεφάλι μου μία Ανάσταση» (Πολίτης, 1944: 43).

 

Στο κεφάλαιο 2 σχολιάζεται η Γυναίκα με τα ασύμμετρα χαρακτηριστικά της ως καθρέφτισμα της κακίας της ψυχής της, π.χ. «Και τούτη ήταν η κατοικιά της ψυχής της» (Πολίτης, 1944: 45). Το μοτίβο του καθρέφτη όπου έβλεπε την ασχήμια της και η ζήλια για την όμορφη αδερφή της την οδήγησαν σε μια κακία χωρίς όριο. Στα κεφάλαια που ανθολογούνται (3 και 4) παρουσιάζονται οι Μεσολογγίτισσες, που έχουν καταφύγει πρόσφυγες στη Ζάκυνθο, καθώς και η πείνα τους και ο αγώνας τους (μαζεύουν τρόφιμα και ρούχα για στους αγωνιστές στο Μεσολόγγι), παράλληλα με τον αγώνα των αντρών τους στο Μεσολόγγι. Κορύφωση αποτελεί η υβριστική, άδικη και χωρίς εθνική συνείδηση συμπεριφορά της Γυναίκας της Ζάκυθος προς αυτές, η οποία ανατρέπει κάθε έννοια δικαίου και αδίκου, καθώς αποκαλεί πόρνες τις Μεσολογγίτισσες, ενώ, κατά τον Ιερομόναχο, η ίδια απατά τον άντρα της.

 

Το κεφάλαιο 5 αναφέρεται στην προφητεία για την πτώση του Μεσολογγίου —με εγκιβωτισμένους στίχους από το Α' Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων— και στον πόνο του αφηγητή που τον «συνεπήρε το πνεύμα στο Μισολόγγι» (Πολίτης, 1944: 51). Φαίνεται να το επεξεργάστηκε πολύ ο ποιητής: υπάρχουν πολλές σημειώσεις του δίπλα στο κείμενο. Έτσι, στο κέντρο του έργου δεσπόζει το εθνικό θέμα με τις πρόσφυγες Μεσολογγίτισσες και την πτώση του Μεσολογγίου. Στα κεφάλαια 6 έως και 9 γίνεται η περιγραφή του τέλους της Γυναίκας, μέσα από τα οράματα του Ιερομόναχου και την αποτυχημένη προσπάθειά του να οδηγήσει τη Γυναίκα σε μετάνοια. Εμπλέκεται στην αφήγηση-όραμα το φανταστικό επεισόδιο με την αδερφή της και τους πεθαμένους γονείς της, που την καταριούνται. Στο τελευταίο κεφάλαιο η γυναίκα βλέποντας τον εαυτό της στον καθρέφτη νομίζει ότι βλέπει την αδερφή της, ετοιμάζεται να την πνίξει, και στην πραγματικότητα απαγχονίζεται η ίδια. Παρουσιάζεται η σκηνή με τους φίλους της που πάνε από περιέργεια να τη δούνε: «εφορούσαν προσωπίδα», λέει το κείμενο. Υποβάλλονται σε δοκιμασία, καθώς μπορεί να κατηγορηθούν για τον απαγχονισμό της Γυναίκας και φεύγουν όσο γίνεται πιο γρήγορα. Τέλος, ο Ιερομόναχος προσεύχεται για την ψυχή της απαγχονισμένης.

Το έργο έχει χαρακτήρα αποκαλυπτικό (με φαντάσματα, οράματα και όνειρα). Ο Διονύσιος Ιερομόναχος αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο, οι στίχοι είναι αριθμημένοι και παραπέμπουν στη Βίβλο. Κυριαρχεί το ονειρικό, προφητικό και σατιρικό στοιχείο.

 

2. Η κριτική για το έργο

«Το Όνειρο μας ενθυμίζει ότι παραλλήλως προς την λυρικήν αβρότητα εγόγγυζεν εντός του και εξεχύνετο απερίφραστος ο θυμός και η σατιρική ειρωνεία. Και περισσότερον ακόμη το μίσος και η σάτιρα προσδίδουν εις την Γυναίκα της Ζακύνθου ενός πραγματισμού ωμού την δύναμιν, που δεν την υποπτεύεσαι εις τον Σολωμόν. Και του πραγματισμού τούτου σπαρακτικήν και κατανυκτικήν την χάριν ανευρίσκομεν εις το πεζογραφικόν τεμάχιον που είναι οι "Μεσολογγίτισσες", καθώς μας το διέσωσεν ο Πολυλάς.»

(Κ. Παλαμάς, Διονύσιος Σολωμός,
Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Εκδοτική Ερμής, Αθήνα, 1981, σελ. 156)

 

«Το αρνητικό της Φεγγαροντυμένης, η τρομακτική σκιά της, η τρομακτική όψη της γυναίκας, παρουσιάζεται στη Γυναίκα της Ζάκυθος. Εδώ η σωματικότητα είναι περισσότερο έντονη από κάθε άλλη φορά: για πρώτη και τελευταία φορά το γυναικείο σώμα περιγράφεται με τόσες λεπτομέρειες από τον ποιητή, τείνοντας σε αυτήν την περίπτωση προς μιαν αρνητική υπέρβαση σωματικότητας από τη μεριά του ρεαλισμού. Αυτό συμβαίνει επειδή το δύσμορφο σώμα της Γυναίκας εξεικονίζει την ηθική δυσμορφία της που φτάνει σε τέτοιο σημείο ώστε να θεωρείται πως αντιπροσωπεύει το ίδιο το Κακό. Διαπιστώνουμε, επομένως, ότι η σαφής σωματικότητα σχετίζεται στην ποίηση του Σολωμού με το κακό, ενώ το καλό αντιστοιχεί σε μια αφηρημένη, εξαϋλωμένη, υπερβατική σωματικότητα.»

(Β. Αθανασόπουλος, «Σώματα νεκρών γυναικών στα ποιητικά θραύσματα του Σολωμού»,
Περίπλους, τεύχος 46/47, 1999, σελ. 162)

 

«Το 1826, βλέπουμε λοιπόν τον Σολωμό να περνάει στην άσκηση κοινωνικής κριτικής, είτε σε δημοσιοποιημένα σατιρικά ποιήματα, όπως Το 'Ονει-ρο, είτε σε καταχωνιασμένα χαρτιά, όπως η Γυναίκα της Ζάκυθος, και δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε ένα στοιχείο περίσκεψης και υπολογισμού στη δημοσιοποίηση ή μη αυτών των επικίνδυνων κειμένων. [...] εναντιωνόταν εκείνον τον καιρό στην εξουσία, όποια και να ήταν η εξουσία αυτή [...].»

(Σ. Καψάσκης, Η ιδεολογική και πολιτική διαμόρφωση του Διονυσίου Σολωμού,
Κέδρος, Αθήνα, 1991, σελ. 144)

 

«Στον αντίποδα του χαρακτήρα αυτού (του Ιερομόναχου) βρίσκεται η γυναίκα της Ζάκυθος [...]. Τονίζεται, δηλαδή, στην προκείμενη περίπτωση, η αντιστοιχία μορφής και ψυχής, ή αλλιώς η ψυχοσωματική ενότητα. Πρόκειται για την πρακτική [...] του γνωστού "οία η μορφή, τοιάδε και η ψυχή" των αρχαίων. Η παρατήρηση, μας οδηγεί να αναζητήσουμε και να επιγράψουμε μόνον τα διακείμενα, με τα οποία διαλέγεται το έργο. [...] Η βιβλική δομή του κειμένου [...] υφολογικές ομοιότητες με τις λαϊκές Ενθυμίσεις [...] έχει επισημανθεί ως πιθανότερο πρότυπο της Γυναίκας της Ζάκυθος η Υπερκάλυψη του Ούγο Φόσκολο, η οποία εκδόθηκε στη Ζυρίχη το 1816 [...] με κοινό πρόγονο και των δύο έργων την Αποκάλυψη του Ιωάννη [...].»

(Π. Παγκράτης, «Γυναίκα της Ζάκυθος»,
Πόρφυρας, τεύχη 81-82, Κέρκυρα, 1997, σελ. 478)

 

«Το έργο [Η Γυναίκα της Ζάκυθος] δικαιολογημένα θαυμάστηκε από την κριτική. Η γλώσσα του έχει έναν αντρίκειο, υπερήφανο χαρακτήρα. Η κάθε λέξη του ποιήματος κλείνει έναν κόσμο δικό της, που σφύζει από ζωή. [...] Το ύφος είναι αποκαλυπτικό και προφητικό, καθώς ταιριάζει σ' ένα δημιούργημα που έχει την τάση να καυτηριάσει και να κολάσει το κακό. Ο ρεαλισμός του ποιητή πολύ μας ξαφνιάζει. Σα να μην τον περιμέναμε από τον Σολωμό, που τόσο εξαϋλώνει τα ποιητικά του πλάσματα. Κ' είναι χωρίς άλλο αναμφισβήτητη επιτυχία του ποιητή ο συνδυασμός του ρεαλιστικού χρώματος της γλώσσας με τον υπερφυσικό και αποκαλυπτικό χαρακτήρα του έργου. [...] Αλλά και ολόκληρο το έργο, και στη μορφή ακόμα που μας σώζεται, κλείνει μια υψηλή ανθρώπινη συνείδηση, που μισεί και καυτηριάζει τους ενόχους.»

(Ε. Κριαράς, Διονύσιος Σολωμός, ο βίος—το έργο,
Θεσσαλονίκη, 1957, σελ. 66)

 

«Η στάση και πράξη του Σολωμού ήταν συνειδητή και υπεύθυνη, αγωνίστηκε το δικό του αγώνα με τα όπλα της τέχνης του και υπηρέτησε, ύμνησε τον Ελληνικό Αγώνα για Ανεξαρτησία, Δικαιοσύνη και Ομόνοια με τη Μούσα του, την έμπνευση, την τέχνη και τη γόνιμη αξιοποίηση της ελληνικής παράδοσης (δημοτικό τραγούδι, Ερωτόκριτο, έμμεση πρόσβαση στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς) και των ξένων πηγών του από το 14ο ως και τον 19ο αιώνα (Dante, Petrarca, Shakespeare, Goethe, Schiller, Byron, Schelley, Kant, Fichte, Herder, Hegel, Dilthey, Schelling, Mme de Stael κ.ά.). Η χρήση της γλώσσας του ελληνικού λαού βρήκε στο Σολωμό το νεοελληνικό Δάντη, μια γλώσσα ζωντανή, φορέα πολιτισμού της νεοελληνικής σκέψης και στάσης, μια γλώσσα που μιλάει στην ψυχή του λαού, μια ατόφια αξία, που με το έργο του ο Σολωμός —ποιητικό και πεζό— [την εξύψωσε, υμνώντας] τη φύση, την ιδέα, τις αξίες, την Ελλάδα και την Ελευθερία.»

(Χρ. Αργυροπούλου, «Ο Δ. Σολωμός μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας»,
Ομπρέλα, τεύχος 42, 1998, σελ. 7-8)

 

3. Το κείμενο Διδακτικές επισημάνσεις

• Να αξιοποιηθούν τα εισαγωγικά σημειώματα από το βιβλίο μαθητή και καθηγητή για να ερμηνευτούν τα ανθολογημένα αποσπάσματα, ενταγμένα στο σύνολο του έργου και στο ιστορικό τους πλαίσιο.

• Να εντοπιστεί στο κείμενο ο ευαγγελικός λόγος και ο ρόλος του και να μελετηθεί τόσο η σύνταξη (παρατακτική με κυριαρχία του ρήματος) όσο και το ύφος των αποσπασμάτων 3 και 4.

• Να σχολιαστεί η γλώσσα του Σολωμού με παρουσίαση αποσπασμάτων και από τον Διάλογο.

• Να εντοπιστούν εκείνα τα στοιχεία δομής που αποκαλύπτουν τη διπολική οργάνωση του έργου σε: θετικό vs αρνητικό, δίκαιο vs άδικο, φως vs σκοτάδι, ύλη vs πνεύμα. Μπορούν να αξιοποιηθούν στοιχεία και από τα άλλα ανθολογημένα έργα του ποιητή.

• Να σχολιαστούν ο ευθύς λόγος της Γυναίκας στο 4ο απόσπασμα και ο λόγος του αφηγητή στους στίχους 24-27.

• Το αφήγημα έχει μια ξεχωριστή ποιητικότητα. Να εντοπιστούν οι εκφραστικοί τρόποι που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη.

• Να αναδειχθεί το ήθος των γυναικών από το Μεσολόγγι με κειμενικά στοιχεία.

• Να ηθογραφηθεί η Γυναίκα της Ζάκυθος και να σχολιαστούν οι απόψεις της για τη σχέση Ελλήνων και Τούρκων.

• Να εντοπιστούν τα σατιρικά στοιχεία των δυο κειμένων —3 και 4— και να σχολιαστεί η λειτουργία τους. Να τεκμηριωθεί αν κάποια στοιχεία θα μπορούσαν να θεωρηθούν πολιτικά (πολιτική σάτιρα) και να σχολιαστούν.

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις-Δραστηριότητες

• Το έργο Η Γυναίκα της Ζάκυθος εντυπωσίασε νεότερους ποιητές (Σεφέρη, Ελύτη, Γκάτσο, Λειβαδίτη κ.ά.). Να μελετήσετε τα σχετικά δοκίμια από τις Δοκιμές του Σεφέρη και Εν Λευκώ και Ανοιχτά Χαρτιά του Ελύτη και, αφού εντοπίσετε ομοιότητες του σολωμικού έργου με το Άξιον Εστί του Ελύτη, την Αμοργό του Γκάτσου και την Καντάτα του Λειβαδίτη, να τα παρουσιάσετε στην τάξη σας. (Ομαδική εργασία)

• Αφού μελετήσετε ολόκληρο το έργο, να αναδείξετε, με κειμενικά στοιχεία, τον πρωτοποριακό του χαρακτήρα και να αιτιολογήσετε τόσο τον χαρακτηρισμό του ως «πεζού ποιήματος» (Βελουδής 1989: 357) όσο και την άποψη του Σεφέρη (1984: 167) ότι «Τ' αποσπάσματα του Σολωμού είναι δείκτες. Δείχνουν ποια και τι λογής μπορεί να είναι η ατόφια λαλιά του ελληνικού ποιητικού λόγου». (Ομαδική εργασία)

 

Παράλληλο κείμενο

Δ. Σολωμός, Το Όνειρο (απόσπασμα, στ. 181-205)

Κάνε εμπόρειες απ' το βιο σου, Έπειτ' απ' το θάνατό σου Και της φτωχουλιάς ν' αφήσεις, Και τα στόματα να κλείσης

Αλλά ο Διάολος εφάνηκε Στο πλευρό σου αδερφικάτα, Όταν έγραφες τη διάτα. Και το χέρι σου τηρώντας, Και σκληρά χαμογελώντας, Ετραγούδουνε. Ω φτωχοί, Πού γυρεύεται ψωμί, Κάθε λύπη τώρα αφήστε, Και σε λίγο θα πλουτήστε. Γραικοί σκλάβοι, ακαρτερείτε. Γιατ' ευθύς θα λυτρωθήτε. Ταις καδήναις θα πετάξτε, Εις τη Ζάκυνθο ν' αράξτε, Εις το μνήμα του να ορμήστε, Και την πλάκα να φιλήστε. Κ' έτσι μ' όλο σου τ' ασήμι, Μνέσκεις άκλαφτο ψοφίμι. Όπως έζησες πεθαίνεις, Κ' εκεί μέσα ο ίδιος μένεις, Με ξεμυτερά τα νύχια, Μαθημένα στα προστύχια. Θέλω να σε ιδώ, σκυλί! Κ' έτσι λέοντας, το σπαθί, Το καπέλλο του πετάει, Και 'ς την κάσσα ευθύς χουμάει. Ο παπάς εκεί γυρμένος, Και 'ς τα χείλια του αφρισμένος, Πολεμάει να την ανοίξει. Κ' όταν αρχίνησε να τρίξη, Εγώ πώλεα μην ορμήση, Και το λείψανο χτυπήση, Τρέχω γλήγορα κοντά, Για να πω. μωρέ παπά! Είναι ο μαύρος πεθαμένος! Αλλά εξύπνησα ιδρωμένος.

(Δ. Σολωμός, Άπαντα Τα Ευρισκόμενα Ελληνικά και Ιταλικά Ποιήματα, Ο Διάλογος και τα Προλεγόμενα του Ι. Πολυλά, Κριτική και Βιογραφικό Σημείωμα του Κ Παλαμά, εκδ. Φιλολογική, χ.χ., σελ. 314-315)

• Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο ποίημα και στη Γυναίκα της Ζάκυθος.

 

5. Ενδεικτική βιβλιογραφία

Βελουδής Γ., Διονύσιος Σολωμός, Ρομαντική Ποίηση και Ποιητική, Γνώση, Αθήνα, 1989.

Ελύτης Οδ., Ανοιχτά Χαρτιά, Ίκαρος, Αθήνα, 3, 1987.

Καψάσκης Σ., Η ιδεολογική και πολιτική διαμόρφωση του Διονυσίου Σολωμού (1818-1838), Κέδρος, Αθήνα, 1991.

Παγκράτης Π., «Γυναίκα της Ζάκυθος: Αντιστοιχία Μορφής-Ψυχής», Πόρφυρας, τεύχη 81-82, Απρ.-Σεπτ. 1997, Κέρκυρα.

Παλαμάς Κ., Διονύσιος Σολωμός, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Ερμής, Αθήνα, 1981. Πολίτης Λ. (επιμ.),

Δ. Σολωμός, Η Γυναίκα της Ζάκυνθος, Ίκαρος, Αθήνα, 1944.

Σεφέρης Γ., Δοκιμές, τόμοι Α', Β', Ίκαρος, Αθήνα, 51984.

 

Αφιερώματα

Διαβάζω, «Δ. Σολωμός», τ. 213, 1989.

Φιλολογική, «Διονύσιος Σολωμός», Π.Ε.Φ., Αθήνα, 1998.

Περίπλους, «Διονύσιος Σολωμός», τ. 46-47, Ιούλιος 1998-Φεβρουάριος 1999.

Ομπρέλα, τεύχος 42, Αθήνα, 1998.

 

 

Διονύσιος Σολωμός
Βιογραφικό σημείωμα
Η Επτανησιακή Σχολή, Ο Διονύσιος Σολωμός, ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Για τη ζωή και το έργο του [πηγή: Ανεμόσκαλα (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)
Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)
Διαδικτυακές πηγές για τη ζωή και το έργο του Δ. Σολωμού
Καντάτα Ελευθερίας (μελοποιημένα αποσπάσματα) [πηγή: Βουλή των Ελλήνων]
Διάβασε ολόκληρο το ποίημα
«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», μελοποιημένα αποσπάσματα σε μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου

Πίνακες ζωγραφικής εμπνευσμένοι από την Έξοδο του Μεσολογγίου

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση