Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Φωτεινός, Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου

Επτανησιακή Σχολή 277

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Φωτεινός

O Φωτεινός είναι το πιο ώριμο έργο του Βαλαωρίτη, που ο θάνατος δεν τον άφησε να το ολοκληρώσει. Η υπόθεσή του βασίζεται σε ένα επεισόδιο που συνέβη στη φραγκοκρατούμενη Λευκάδα το 1357. Ο Φωτεινός, εβδομηντάρης αγρότης και παλιός οπλαρχηγός, πετροβολάει και χτυπάει τα σκυλιά του αυθέντη Γρατιανού Τζώρτζη, γιατί του χαλάνε τα σπαρτά. Για την πράξη του αυτή συλλαμβάνεται, δέρνεται και εξευτελίζεται. Το εθνικό φιλότιμο του γέρου πληγώνεται, γι'αυτό και αγανακτισμένος καταφεύγει στο βουνό, για να ετοιμάσει επανάσταση και να εκδικηθεί τον ξένο δυνάστη.

Το ποίημα αποτελείται από τρία άσματα - το απόσπασμα που ακολουθεί ανήκει στο πρώτο - και τονίζει την ασυμβίβαστη πάλη του ελληνισμού εναντίον της ξένης κυριαρχίας.

Ολόρθος με'νει ο γέροντας, , στο πάτημά του,
και καρτερεί το σίφουνα που μούγκριζ' εμπροστά του.
Κάτασπρο το κεφάλι του, πυκνό, μακρύ το γένι
στα λιοκαμένα στήθια του αφράτο κατεβαίνει
σαν ανθισμένη αγράμπελη που πέφτει από κοτρόνι·
του χρόνου τ' άσπλαχνο και της σκλαβιάς οι πόνοι
το μέτωπό του αυλάκωσαν, του το 'χαν κατακόψει·
ο ήλιος του φθινόπωρου του ρόδιζε την όψη,
τη φλέβα του, του πύρωνε τα χείλη,
σαν κάποιος να ξεφτίλιζε, ν' άναβε το καντήλι
της συντριμμένης του ζωής, κι έριχνε στην καρδιά του
της νιότης όλον το θυμό και τα παλιά όνειρά του.
Ξένος ζυγός δεν έγειρε του Φωτεινού την πλάτη.278
Γι' αυτόν, για τους συντρόφους του,
ήσαν λημέρα απάτητα, κι εκείθε ροβολούσαν
και καθ' εχτρό που φύτρωνε, τη νύχτα επελεκούσαν.
,
χίλιες φορές τα χόρτασε με φράγκικο κουφάρι,
κι ήταν σωρός τα κόκαλα που στην Κουφή Λαγκάδα
και στη Νεράιδα ασπρίζανε γυμνά στην πρασινάδα.
Μόνος ακόμ' απόμενε. Το , τον Πάλα,
το Διγενή, το Ρουπακιά, τους έφαγε η κρεμάλα·
κι άλλους εσύντριψε ο τροχός... Μια μέρα, στο χορτάρι,
μ' έναν παλιόν παλικαρά, το γέρο το Θειοχάρη,
έτρωγαν ένα · και .
Κανείς ποτέ δεν έμαθε τι ξάνοιξε το μάτι
πάνου σ' αυτό το κόκαλο, κι ευθύς του λέει: «Πατέρα,
μου δίνεις την Αργύρω σου;» (Την είχε θυγατέρα
ο προεστός, μονάκριβη και πολυγυρεμένη).
«Να 'ναι, παιδί μου, ώρα καλή και τρισευλογημένη!»
και το 'δωσε το χέρι του και την ευχή του ο γέρος.
Από τα τότε ημέρεψε. Είχεν αρχίσει ο θέρος,
και ζήλεψε χερόβολα κι αθεμωνιές κι αλώνι.
Είδε οι καιροί που 'σαν κακοί, φαρμακεμέν' οι χρόνοι,
ολόγυρα του συγνεφιά... Χίλιων λογιών θερία
εξέσχιζαν το γένος του, και παντοχή καμία.
Συντρίμματα και χαλασμοί... !
Κανένα γλυκοχάραμα· νύχτα, σκοτάδι, πίσσα.
Αρνήθηκε την κλεφτουριά, τα φλογερά όνειρά της,
κι έγινε ζευγολάτης.

θολός: ταραγμένος.
γενί: υνί.
τυλώνω: φουσκώνω.
Σταυρωτά, Ελάτη: τα δυο ψηλότερα βουνά της Λευκάδας.
Σαρακηνός, Δημοσάρι: χείμαρροι που διατρέχουν απότομες χαράδρες της Λευκάδας.
Γήταυρος κλπ.: ονόματα κλεφταρματωλών.
λιάνωμα: μικρό σφάγιο.
ρώτησε την πλάτη: τρόπος λαϊκής μαντείας.
γάβρα και λύσσα: κατάσταση ανυπόφορη.

Ερωτήσεις

Με βάση το κείμενο να δώσετε την εξωτερική μορφή και το χαρακτηρισμό του Φωτεινού υπογραμμίζοντας τις αντίστοιχες φράσεις.
Να σχολιάσετε τους στίχους: του χρόνου... κατακόψει (6-7)· του πύρωνε τα χείλη (9)· και καθ' εχτρό... επελεκούσαν (16).
Να τοποθετήσετε το απόσπασμα στην οικονομία του έργου.

Α. Βαλαωρίτης, «Φωτεινός» (αποσπάσματα)

Στο Αλώνι

Γιώργος Ρήγας (γεν. 1921), Στο Αλώνι

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879)

Γεννήθηκε στη Μαδουρή της Λευκάδας, όπου και πέθανε. Σπούδασε φιλολογία στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας και συνέχισε τις σπουδές του στην Ιταλία, Ελβετία και Γαλλία. Ασχολήθηκε με την πολιτική και εργάστηκε για την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα. Ο πατριωτισμός κυριαρχεί σ' ολόκληρο το έργο του. Τα θέματά του τα εμπνεύστηκε κυρίως από την Επανάσταση του '21 και τους αγώνες των αρματωλών και κλεφτών. Έχει επηρεαστεί από το δημοτικό τραγούδι, καθώς επίσης κι από το ρομαντισμό, γι' αυτό και δεν μπόρεσε να απαλλαγεί από τη μεγαλοστομία και το ρητορισμό. Κυριότερα έργα του: Η Κυρά Φροσύνη (1859), Αθανάσιος Διάκος (1867), Φωτεινός (1879) κ.ά. Εκδόσεις: Τα Άπαντα, (1955), Φωτεινός, επιμέλεια Γ.Π.Σ. Σαββίδης (1970), Ο αρματολός της λύρας, έκδοση Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών (1975).