Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Διονύσου πλους, Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου

Οι Φαναριώτες και η Ρομαντική Σχολή των Αθηνών (1830-1880) 294

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Διονύσου πλους

Από τα μέσα του 19^ου αιώνα μεταφέρεται στην Ελλάδα ένα αισθητικό ρεύμα που προσπαθεί να μιμηθεί τα αρχαία ελληνικά πρότυπα και ονομάζεται νεοκλασικισμός. Η τάση αυτή ενισχύθηκε από τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα, κέντρο του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Αρχιτεκτονικά δείγματα αυτής της τάσης είναι τα κτήρια του Πανεπιστημίου, της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της Ακαδημίας, του Ζαππείου κ.ά., αλλά και πολλά σπίτια στην Αθήνα, μερικά από τα οποία σώζονται ακόμη (νεοκλασικά). Κύρια στοιχεία τους είναι οι κίονες, τα αετώματα στην πρόσοψη και πάνω από τα παράθυρα, τα πήλινα αγάλματα σε κόγχες και τα ακροκέραμα.

Στην ποίηση η τάση αυτή εκδηλώνεται με τη γλώσσα που γίνεται συχνά αρχαΐζουσα και τη χρήση αρχαίων θεμάτων. Χαρακτηριστικό δείγμα είναι το ποίημα Διονύσου πλους, του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, που έχει ως θέμα του την απόπειρα των Τυρρηνών πειρατών να απαγάγουν τον θεό Διόνυσο. Το ίδιο θέμα παριστάνεται ανάγλυφο στον θριγκό του μνημείου του Λυσικράτη στην Αθήνα -κι ας σημειώσουμε ότι ο Ραγκαβής ήταν και αρχαιολόγος.

Θεόφιλος Χάνσεν [πηγή: Βικιπαίδεια]

Το Πανεπιστήμιο, η Βιβλιοθήκη και η Ακαδημία Αθηνών (φωτογραφία] [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]

Η Ακαδημία Αθηνών

Το Ζάππειο [πηγή: Βικιπαίδεια]

[απόσπασμα]

Η έκτασις του αχανούς
Αιγαίου εκοιμάτο,
κ' έβλεπες δυο ουρανούς·
ο εις είν' άνω κυανούς,
γλαυκός ο άλλος κάτω.

Αι διαλείπουσαι πνοαί
του έαρος εφύσων
αμφίβολοι και αραιαί·
μακράν δ' εφαίνοντ' ως σκιαί
αι κορυφαί των νήσων.

Η δύσις, πύλη φλογερά,
λαμπράς αντανακλάσεις
ηκόντιζεν εις τα νερά,295
ως αν ενέμοντο
την πλάκα της θαλάσσης.

Αλλ' όπου νότος εις γλαυκάς
ταινίας την ερρίκνου,
τι ήτον; όρνις ή ολκάς,
ήτις ετάνυε λευκάς
τας πτέρυγας ως κύκνου;

Ήτον ολκάς, ουχί πτηνόν·
ως δ' έφθασε πλησίον,
μέλαν εφαίνετο βουνόν
και τον ιστόν του Τυρρηνών
εκόσμει .

..................................

Ην το κατάστρωμα ευρύ,
πλήρης ανδρών η πρύμνη,
βήμα την έκρουε βαρύ·
αντήχουν άγριοι χοροί
κι .

Εις δε την πρώραν απαλώς
εις δέρματα πανθήρων
νέος κατέκειτο καλός,
εις το βραχίον' αμελώς
το σώμα υπεγείρων.

Χιτώνα είχε 296
μετά χρυσών .
Πλην καταρρέων ο χιτών,
γυμνόν κατέλιπεν αυτόν
επάνω των γονάτων.

Σπανία ην η καλλονή
αυτού του νεανίου.
Μάλλον εφαίνετο γυνή,
έχουσα όψιν ευγενή
και πλήρη μεγαλείου.

Χρυσούν εκράτει αφ' ενός
περίγλυφον κρατήρα,
και με θωπεύματα κυνός
ωραία τίγρις ταπεινώς
τω έλειχε την χείρα.

Επί της άλλης δε χειρός
προσέκλινεν ηρέμα
νεάνις, κρίνος ανθηρός,
και εις το βλέμμα της πυρός
αυτός προσήλου βλέμμα.

..................................

Ποία εντέλεια! Εικών
εφαίνετο μαρμάρου,
θαύμα της τέχνης γλυπτικόν.
Αλλ' ως αυτή δεν ην λευκόν
το μάρμαρον της Πάρου.

Εις σε προσπλέκει η Κλωθώ297
του βίου μου το νήμα.
Σε μόνον, μόνον σε ποθώ,
και ως δεσμί' ακολουθώ
το προσφιλές σου βήμα.

πυρά, τα: φωτιές.
επισείων, ο: μικρή τριγωνική σημαία στην κορυφή του ιστού.
ύμνοι ενυαλίων: πολεμικά τραγούδια (ενυάλιος, πολεμικός, πολεμιστής).
κροκωτός: με χρώμα κρόκου, χρυσοκίτρινο.
άμματα, τα: κάθε τι που δένει, το σχοινί, η ταινία, ο κρίκος, η πόρπη, η αλυσίδα (από το ρήμα: άπτω = συνάπτω, δένω).

Ερωτήσεις

Να αναλύσετε τις εικόνες που απαρτίζουν το φυσικό περιβάλλον, όπου ταξιδεύει το πλοίο.
Να αναλύσετε τα επιμέρους στοιχεία που συνθέτουν τη σκηνή με το θεό Διόνυσο και την ακολουθία του. Πώς ερμηνεύετε τη συστοιχία ανάμεσα σ' αυτή και στην κατάσταση που επικρατεί στη φύση (σε αντίθεση με την κατάσταση που επικρατεί στον όμιλο των ναυτών). (Να λάβετε υπ' όψη τις ιδιότητες του Διονύσου ως θεού.)

Κ. Παλαμάς, «Η Φλογέρα του Βασιλιά» (Τρίτος Λόγος, απόσπασμα)

Το Μνημείο του Λυσικράτους

Αιμίλιος Προσαλέντης (1859-1926), Το Μνημείο του Λυσικράτους, Εθνική Πινακοθήκη

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892)

Γιος του φαναριώτη λόγιου Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, γεννήθηκε στην Κων/λη. Σπούδασε στο Μόναχο και κατέβηκε στην Ελλάδα, ως αξιωματικός στην αρχή, αλλά σύντομα πέρασε σε διοικητικές θέσεις. Διετέλεσε καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο, υπουργός εξωτερικών και πρέσβης. Πέθανε στην Αθήνα. Έγραψε ποικίλα έργα: ποιήματα, δράματα, διηγήματα, μυθιστορήματα (Ο αυθέντης του Μωρέως), στρατιωτικά συγγράμματα, αρχαιολογικά, διδακτικά εγχειρίδια, Γραμματολογίες, απομνημονεύματα. Δικό του είναι το ποίημα Ο κλέφτης [Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά], που έγινε εμβατήριο και τραγουδήθηκε πολύ ως τις μέρες μας. «Ύστερα από τα μισά του αιώνα, ακολουθώντας την τάση της εποχής, εξαρχαΐζει τη γλώσσα του και, εγκαταλείποντας τον ρομαντισμό, φτάνει σ' ένα νεοκλασικισμό, που τον διακρίνει μια εξαιρετική επιτήδευση και κομψότητα στη γλώσσα. Έξοχο παράδειγμα ο γνωστός Διονύσου πλους (1864)» (Λίνος Πολίτης, Ποιητική Ανθολογία, "Εισαγωγή", σ. 11).