Δ. Π. Παπαδίτσας

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο Δημήτρης Π. Παπαδίτσας γεννήθηκε στη Σάμο το 1922 και πέθανε το 1987. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από όπου πήρε και τον τίτλο του διδάκτορα. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Μόναχο. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά: Νεανική Φωνή, Ο Στόχος, Νέα Εστία, Ευθύνη, κ.ά. και υπήρξε συνεκδότης της περιοδικής έκδοσης Πρώτη Ύλη. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα ισπανικά, γαλλικά, αγγλικά, ιταλικά, ουγγρικά, πολωνικά, φλαμανδικά και στα ρωσικά.

Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1943, συγχρόνως με τον φίλο του Έ. Κακναβάτο, με την τολμηρή και πρωτότυπη συλλογή Το φρέαρ με τις φόρμιγγες. Ακολούθησαν πέντε ποιητικές συλλογές, οι όποιες επανεκδόθηκαν σ' έναν τόμο με τον γενικό τίτλο Ποίηση 7, (1985): Εντός παρενθέσεως, I (1945) και II (1949), Η περιπέτεια, (1953), Το παράθυρο, (1955), Νυχτερινά, (1956), Ουσίες α' (1959) και β' (1961), Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1964). H συλλογή του Εν Πάτμω, (1964) θεωρήθηκε σταθμός στη νεοελληνική ποίηση και επανεκδόθηκε με άλλες τρεις συλλογές ως Ποίηση II, (1981): Εν Πάτμω και δύο Ερμηνείες (1966), Όπως ο Ενδυμίων (1970), Διάρκεια και ενδεκάτη παραλλαγή (1972). Εν συνεχεία κυκλοφόρησαν: η Εναντιοδρομία (1977), Ο ΔυοειδήςΛόγος, Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1981), Η Ασώματη (1983), Έπαθλο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, Ως δι' εσόπτρου (δοκίμια) και Το προεόρτιον, τελευταία ποιητική συλλογή (1986).

Υπερρεαλιστής ποιητής της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς ο Δ.Π. Παπαδίτσας θεωρείται από τους αξιότερους εκπροσώπους της. Κι αυτός, όπως και άλλοι σύγχρονοι του υπερρεαλιστές ποιητές, εμφανίζεται ως επαναστάτης της εποχής του. Έγραψε ποίηση επηρεασμένος από την αυτόματη γραφή των Γάλλων υπερρεαλιστών και του Οδ. Ελύτη. Μια ποίηση που διαθέτει κρίση, στοχασμό, ιδέες, αλλά και έναν παράξενο λυρισμό.

 

2. Η κριτική για το έργο του

«Η σημερινή ποίηση δεν αμαρτάνει εξορίζοντας τη ζωή από μέσα της, ούτε τερατοποιεί την ποίηση εξορίζοντάς την από τη ζωή, γιατί είναι ποίηση γεννημένη στο κλίμα του κινδύνου, κι αυτό το κλίμα δεν αφήνει περιθώρια ούτε για ελαφρότητες ούτε για παραδοξολογίες· συγκεντρώνει όλες τις δυνάμεις μας σ' ό,τι ουσιαστικό μας κινδυνεύει και πρέπει οπωσδήποτε να περισωθεί για να επιζήσουμε και σαν άνθρωποι και σαν ποιητές.

Αυτά όλα τα πολύ γενικά συμπεράσματα βγάζω από τη μελέτη της σύγχρονης ποίησης. Ο κάθε ποιητής με τοποθετεί σε μια δική του οπτική γωνία λήψεως. Όλοι μαζί με βοηθούν να βρω τα κοινά σημεία που συναντιόνται οι προσπάθειες τους και που τελικά συνθέτουν τα γνωρίσματα της μεταπολεμικής ποίησης.

Ένας από εκείνους που με βοήθησαν πολύ είναι και ο Δημήτρης Παπαδίτσας, ένας από τους ελάχιστους μεταπολεμικούς μας ποιητές που η ζωή του και η ποίησή του κυμαίνονται τόσο δραματικά ανάμεσα στα αρχέτυπα των αξιών και στις σύγχρονες διαφοροποιήσεις τους, ανάμεσα στην κινητικότητα των φαινομένων και στην αναζήτηση σταθερών σημείων στηρίξεως. Ζωή και ποίηση ρυθμισμένες στην ώρα του σήμερα, με ισχυρή μνήμη παρελθόντος χρόνου και με ασαφείς αντίηχους που έρχονται από το χώρο του μέλλοντος ...

Έτσι γεννιέται η ποίηση του Παπαδίτσα μέσα στο πρώτο λίκνο της: τη νεότητα και την ελληνική φύση.

[... ] Το 1943, (19 χρονών) βγάζει το πρώτο του βιβλίο: Το φρέαρ με τις φόρμιγγες. Βιβλίο υπερρεαλιστικό, με κάποιο αντίβαρο σαφών συμβόλων στη βίαιη φορά των αυτοματισμών. Ποιητής πηγαίος ο Παπαδίτσας, βρίσκει στην υπερρεαλιστική φόρμα την πιο κατάλληλη υδρορροή για την εκχειλίζουσα ροϊκότητα της πολύ ορμητικής νεαρής του φλέβας. [...].

Ο Παπαδίτσας κάνει ποίηση ελληνική γιατί αισθάνεται σαν Έλληνας κι όχι σαν ευρωπαίος. Συνέλαβε πως η ελληνική συνείδηση απλώνει την ακτίνα της παντού όπου υπάρχει άνθρωπος και πνεύμα. Αυτό του το δίδαξε κυρίως η ελληνική φύση που με το φως της υποβάλλει διηνεκώς την ανάγκη της γνώσης, της ελεύθερης αναπνοής και του χωρίς σύνορα κόσμου.

Η ποίηση μάς έρχεται με τη φορά μικρών ή μεγάλων ανέμων, με τη φορά μικρών ή μεγάλων κυμάτων, σαν άμπωτις και παλίρροια του ποιητικού αισθήματος που δε γνωρίζει ανάπαυση ή ύπνο. Το πρώτο κύμα του Παπαδίτσα (Το φρέαρ με τις φόρμιγγες) ήταν μια πλατιά κίνηση ανοίγματος φτερών στο χώρο του ελεύθερου ουρανού. Το δεύτερο, τον φέρνει μέσα στη θάλασσα. Είναι έτοιμος να ταξιδέψει στη γνώση:

 

«Ντύθηκα το κουφάρι τ' ουρανού πήρα το σχήμα βαποριού

Χιλιάδες φεύγουν από μέσα μου καΐκια

Πάω ν' ακούσω τον κόσμο να μου πει πως χτίστηκε στ' αχνάρια μου».

(Εντός παρενθέσεως Α')...

 

Όλοι οι ταξιδιώτες των αιθέρων και των ωκεανών κάποτε επιστρέφουν στη γη. Το πρώτο καθαρό βλέμμα που έριξε ο ποιητής στη γη του, τον ξεμέθυσε τελείως. Όλες οι υπερρεαλιστικές ακροβασίες ισορρόπησαν σε μια τσουχτερή καθαρότατη φωνή που η πίκρα της θα εξελιχθεί σε σάτιρα, για όλα τα άδικα και αισχρά που βλέπει. (Πρέπει να σημειώσουμε πως το χιούμορ, η ειρωνεία και η σάτιρα καλύπτουν ένα μέρος του έργου του με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο)....».

 

(Νόρα Αναγνωστάκη, Μαγικές εικόνες,

Νεφέλη, Αθήνα, 1980 σελ. 54,58)

 

«Ο Έκτωρ Κακναβάτος και ο Δ.Π. Παπαδίτσας εμφανίζονται μαζί στα γράμματά μας. Το 1943 είναι η χρονιά που «συνεκδίδονται» οι πρώτες συλλογές τους, καθώς είπαμε. Και το 1944 στη Νεανική Φωνή φέρονται ως «δράστες» του νεανικού τους μανιφέστου, που κατά το παράδειγμα των ξένων αναλόγων ήθελε ν' ανατρέψει όλη την παράδοση [...].

Ο Δ.Π. Παπαδίτσας είναι ο «περιεσκεμμένος» της δυάδας. Είναι ο στοχαστικός, που εν καιρώ θα απομονωθεί και θα φιλοσοφήσει. Αλλά ειδικά στις πρώτες συλλογές του, από τις Εντός Παρενθέσεως I & II (1949) και την Περιπέτεια (1953) ως τα Νυχτερινά (1956) και τις Ουσίες (1962) και αυτήν ακόμη την Εν Πάτμω (1964) είναι ένας υπερρεαλιστής που φωσφορίζει, όχι με θολές υποβολές αλλά με ευθυβολίες και ιδέες. Δεν προσφεύγει στην εικόνα, του αρκεί ο αιφνιδιασμός της σκέψης. Όλοι οι δίαυλοι συνειδητού και υποσυνείδητου είναι ανοιχτοί στην έκφρασή του. Η ακίδα του κινείται με ευπάθεια μοναδική επάνω - κάτω, μεταξύ συγκεκριμένου και αφηρημένου, των πραγμάτων και των εννοιών τους, του σημαίνοντος και του σημαινομένου.

Έτσι, η πρώτη ποίησή του μοιάζει με αείρροη αφήγηση και ταυτόχρονα με ομιλούσα κρίση: μια κρίση εγρηγορούσα, στο ύψος και στο ύφος των πραγμάτων [...].

Ειδικά σε αυτές τις πρώτες, τις κατεξοχήν υπερρεαλιστικές του συλλογές, ο Παπαδίτσας βγάζει από τις έννοιες και τις ιδέες τη φυλακισμένη μέσα τους πραγματικότητα: «σαν το μαργαριτάρι από το στρείδι», για να θυμηθούμε μια δική του φράση. Και από τα πράγματα αποσπά τα σκεπτικά τους, άμεσα και απαλλαγμένα από επιμύθια. Έτσι λ.χ., είναι δυνατόν να παγιδεύει τη στιγμή, και εκεί να πιάνει την αντίφασή της μες στη σκέψη μας: Να φύγει το πλοίο VASCO/ όχι να μη φύγει [...]».

 

(Γιάννης Δάλλας, Ευρυγώνια,

Νεφέλη, Αθήνα, 2000, σελ. 175-176)

 

«Η πρώτη ποιητική συλλογή (Το φρέαρ με τις φόρμιγγες, 1943) ξεχώρισε για τη νεανική της τόλμη και τη φαντασία. Κάτω από λογής-λογής επιδράσεις λίγο ή πολύ αφομοιωμένες, διέκρινες μια ποιητική φωνή που ζητούσε να ξαναπλάσει από την αρχή τα πράγματα που αγαπούσε. Με την επόμενη εργασία του Εντός παρενθέσεως, Α' (1945), Β' (1949) απαλλάσσεται βασικά από τις επιδράσεις και αρχίζει να μορφώνει το δικό του μικρό σύμπαν με υλικά τις μνήμες από το εφιαλτικό παρελθόν και τις ρωγμές που αυτά είχαν προξενήσει στη συνείδησή του. Εδώ τώρα κατορθώνει να ευθυγραμμίσει το υπερρεαλιστικό του λεκτικό με την ανθρώπινη τρυφερότητα, χωρίς να εκπέσει σ' ένα μελοδραματισμό. Παραμένοντας ασυμβίβαστος και επαναστατημένος, αποδέχεται ολοένα και περισσότερα πράγματα από την περιοχή του ανθρώπινου και του καθημερινού. Ο λόγος του επενδύει πιο άνετα τις καταστάσεις που περιγράφει, οι διαθέσεις του μουσικοποιούνται, δηλαδή παράγουν δεύτερους και τρίτους συγκινησιακούς απόηχους. Είναι γιατί τα γεγονότα τον τραυματίζουν καίρια και ο λόγος του πλάθεται μαζί με τα στοιχεία που εκφράζει. Μολονότι πληρώνει ακόμη το φόρο στην αναζήτηση της πρωτοτυπίας και επιδιώκει την έκπληξη, οι επιτεύξεις του είναι πιο ουσιαστικές».

 

(Αλεξ. Αργυρίου, Διαδοχικές αναγνώσεις Ελλήνων υπερρεαλιστών,

Γνώση, Αθήνα, 1985, σελ. 206-207)

 

«Και όσον αφορά τον Παπαδίτσα, πιστεύω ότι μπορούμε ανεπιφύλακτα να ισχυρισθούμε γι' αυτόν ότι σπάνια στις σελίδες άλλου δημιουργού συναντάμε να ελλοχεύει μια ποίηση με τέτοια ένταση φορτισμένη, έτσι όπως αυτή δυναμικά εκπορεύεται μέσα από τις ονειρώδεις προθέσεις της, για να καταλήξει πολύ σύντομα στην καταλυτική αυστηρότητα της αφαίρεσης. Σπάνια ο θάνατος τόσο επιτυχώς προσωποποιημένος συμμετέχει μαζί μας ως συμπαίκτης, σε αυτό το παιχνίδι που τους κανόνες του υπογείως υποκινεί ο φόβος, και σπάνια μεταγγίζεται σε μας μια τόσο λεπτή πικρία για ό,τι έφυγε χωρίς πλέον να μπορεί να γυρίσει - όχι το ίδιο, αλλά «όμοιο». Σπάνια σε ποιητικό έργο έχει δοθεί με τόσο θαυμάσιες εναλλαγές, αυτή η «συμπληρωματικότητα» του χρόνου ή ακόμη του σώματος και της ψυχής. Σπάνια η ιστορική μνήμη αναπλάθεται τόσο ποιητικά. Σπάνια ποιητικός λόγος εικονοποιεί σε τόσο θαυμαστό βαθμό φιλοσοφικές θέσεις, ή εκμεταλλεύεται με τόση αποτελεσματικότητα τον πλούτο τους, αν λάβει κανείς υπ' όψιν του το ρόλο που έπαιξαν οι Προσωκρατικοί στο έργο του ή ακόμη πιο πολύ το ρόλο που έπαιξε το πνεύμα του Ησιόδου...»

.

(Γιώργος Μαρκόπουλος, «Σημαντικές στιγμές της ποίησής μας κατά τον αιώνα που πέρασε»,

Η λέξη, 157, Αθήνα, 2000, σελ. 383)

 

«Στη συλλογή του Παπαδίτσα Το Φρέαρ με τις Φόρμιγγες, παρατηρείται μια υπερρεαλιστική γραφή που αργότερα θα διαμορφωθεί σε μια προσωπική γραφή με τις απρόοπτες εικόνες, την αντιστροφή των συμβατικών λογισμών, το σκωπτικό και αντιλυρικό πνεύμα και θα φτάσει σ' έναν υπαρξιακό προβληματισμό με τη συλλογή Εν Πάτμω. Ο Δ. Παπαδίτσας διακρίνεται για τη δουλεμένη ποιητική του γλώσσα».

 

(Χρ. Αργυροπούλου, Η γλώσσα στην ποίηση του Έκτορα Κακναβάτου,

Τυπωθήτω-Δαρδανός, Αθήνα, 2003, σελ. 61)

 

3. Διδακτικές επισημάνσεις

Το ποίημα «Βλαδίμηρε» προέρχεται από την ποιητική συλλογή Εντός Παρενθέσεως A’ (1945).

• Με τη βοήθεια των σχολίων του βιβλίου τους, οι μαθητές, να διατυπώσουν τις σκέψεις τους γύρω από την κλητική προσφώνηση του τίτλου. Θα διαπιστώσουν ότι ο ποιητής φωνάζει τον αδελφό του να δει τα πολύ απλά πράγματα που έχει αφήσει πίσω του.

• Να επισημάνουν οι μαθητές ότι η μνήμη και η φαντασία επηρεάζουν την έμπνευση του ποιητή.

• Να εντοπίσουν τη διάχυτη νοσταλγία του ποιητή, τον ολοφάνερο πόνο από την απουσία, τη συντριβή από την ανάγκη της παρουσίας του αδελφού του, που τον στήριζε στις δύσκολες στιγμές του και ν' αναζητήσουν τους τρόπους με τους οποίους, άλλοτε κυριολεκτικά, άλλοτε μεταφορικά ή με παρομοιώσεις υποδηλώνονται τα συναισθήματα αυτά.

• Να παρατηρήσουν τη λειτουργία της φαντασίας του, πώς με τρόπους υπερφυσικούς, με όνειρα ή οράματα, ο ποιητής, προσπαθεί να πλησιάσει τον αγαπημένο του αδελφό, να έχει μια συνομιλία μαζί του. Έτσι κάποια στιγμή λέει: «Έφτασα».

• Ν' αναζητήσουν οι μαθητές τι κρύβεται πίσω από το «Έφτασα».

• Οι μαθητές μας, ερμηνεύοντας τους τελευταίους στίχους, να διαπιστώσουν ότι όσο ο Βλαδίμηρος λείπει, η ζωή συνεχίζεται κανονικά (στίχοι 13-14). Οι συνήθειες, που δύσκολα αλλάζουν, «είχαμε στο τραπέζι ένα φλυτζάνι τσάι παραπανίσιο», κάνουν την αίσθηση της απουσίας του Βλαδίμηρου εντονότερη. Μπορεί να απουσιάζει από την καθημερινότητα, από τις πιο απλές λειτουργίες της ζωής, επειδή όμως η ανάμνησή του είναι έντονη ο ποιητής λειτουργεί σαν να ήταν παρών. Βάζει ένα «φλιτζάνι τσάι παραπανίσιο». Αναπολεί τις μέρες που ήταν παρών ο αδελφός του και νιώθει εντονότερη την πίκρα από την απουσία του.

• Ν' αναζητηθούν στο ποίημα κάποιες παράμετροι, που στο έργο του υπερρεαλιστή ποιητή Δημ. Παπαδίτσα είναι χαρακτηριστικές: τρυφερότητα, αναζήτηση πρωτοτυπίας, επαναστατική διάθεση.

 

Παράλληλο κείμενο

Εκείνο

Έρχονται ώρες, που ξαφνικά σε πλημμυρίζει ολάκερο

Η νοσταλγία του ανέκφραστου - σαν τη θολή, αόριστη ανά-

μνηση απ' τη γεύση ενός καρπού,

πούφαγες κάποτε, πριν χρόνια, σαν ήσουνα παιδί,

μια μέρα μακρινή, λιόλουστη - και θέλεις να τη θυμηθείς

κι όλο ξεφεύγει. Τα μάτια σου

γεμίζουν τότε απόνα θάμπος χαμένων παιδικών καιρών.

Ή ίσως κι από δάκρυα.

 

Γι' αυτό σας λέω, πιστεύετε πάντοτε έναν άνθρωπο που κλαίει.

Είναι η στιγμή που σας απλώνει το χέρι του,

Φιμωμένο και γιγάντιο,

Εκείνο που ποτέ δε θα ειπωθεί.

 

(Τάσος Λειβαδίτης, Ποιήματα 1958-1963, 1978)

 

* Στα δύο ποιήματα υπάρχει έντονη ανάμνηση της παιδικής ηλικίας. Με ποια κοινά ποιητικά μέσα οι δυο ποιητές την ανακαλούν στη μνήμη τους;

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις - Δραστηριότητες

•Τι είναι αυτό που κάνει την απουσία του Βλαδίμηρου εντονότερη;

• Ποιο συναίσθημα κυριαρχεί στο ποίημα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας αναφερόμενοι σε συγκεκριμένους στίχους.

• Ποια από τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Δ. Παπαδίτσα εντοπίζετε στο ποίημα;

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α., Ελληνική ποίηση. Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, Σοκόλης, Αθήνα, 1982.

ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α., Διαδοχικές αναγνώσεις Ελλήνων υπερρεαλιστών, Γνώση, Αθήνα, 1985.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ Ν., Μαγικές εικόνες, Νεφέλη, Αθήνα, 1980. ΔΑΛΛΑΣ Γ., Ευρυγώνια, Νεφέλη, Αθήνα, 2000.

ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ Γ., «Σημαντικές στιγμές της ποίησής μας κατά τον αιώνα που πέρασε», Η λέξη, 157, 2000, σελ. 383.

VITTI M., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα, 2003, σελ. 497 κ.ε.

 

 

 

Δ. Π. Παπαδίτσας (1924-1987)
Βιβλιοnet
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Ἰδρυμα Τάκης Σινόπουλος, Αναγνώσεις ποιημάτων
Εκπομπή ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Απαγγελία του ποιητή ποιημάτων από τη συλλογή "Πόρτες Εξόδου"

Βιογραφικό ,

---

Βάσω Κατράκη
στη Βικιπαίδεια
στην ΕΡΤ
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο paletaart ,
στο Νικίας

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση