Κώστας Στεργιόπουλος

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο Κώστας Στεργιόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926. Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εργάστηκε στη Μέση Εκπαίδευση. Δίδαξε επίσης σε ιδιωτική Σχολή Θεάτρου και ως λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από 1974 μέχρι το 1984 δίδαξε ως καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Ο Κώστας Στεργιόπουλος, ο οποίος ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και θεωρείται ένας από τους εκπροσώπους του νεοσυμβολισμού, εμφανίστηκε στα ελληνικά Γράμματα το 1943 δημοσιεύοντας ένα ποίημά του στο περιοδικό Νέα Εστία και εκδίδοντας την ποιητική συλλογή Χινοπωρινά.

Ο Στεργιόπουλος συνεργάστηκε με περιοδικά και εφημερίδες, δημοσιεύοντας λογοτεχνικά του έργα και κριτικές μελέτες. Ποιήματα και πεζά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν κυκλοφορήσει στο εξωτερικό. Έχει τιμηθεί με Α' και Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, με Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου, με το Βραβείο των Δώδεκα και με το Βραβείο Ιδρύματος Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών.

Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές: Τα τοπία του φεγγαριού (1955), Η σκιά και το φως (1960), Το χάραμα του μύθου (1963), Ο κίνδυνος (1965), Τα τοπία του ήλιου (1971), Έκλειψη (1974), Τα μισά του πλου (1979), Αλλαγή φωτισμού (1084), Ο ήλιος του μεσονυκτίου (1991), Παλίρροια (1998). Έγραψε τα πεζά: Πρώτοι αποχωρισμοί (Διηγήματα, 1947), Η κλειστή ζωή (Μυθιστόρημα, 1952) και τις μελέτες: Ο Τέλλος Άγρας και το πνεύμα της παρακμής (1962), Από τον Συμβολισμό στη Νέα Ποίηση (1967), Οι επιδράσεις στο έργο του Καρυωτάκη (1972), Περιδιαβάζοντας (5 τόμοι στο διάστημα 1982-2000) και τον τόμο «Η ανανεωμένη παράδοση» στη σειρά της γραμματολογίας - ανθολογίας Η Ελληνική Ποίηση. Είχε επίσης την επιμέλεια στην έκδοση του ποιητικού έργου του Τέλλου Άγρα (Τριαντάφυλλα μιανής ημέρας) και του Καίσαρα Εμμανουήλ.

Γενικά, η ποιητική του Στεργιόπουλου εκφράζει την υπαρξιακή και μεταφυσική του αγωνία. Ο ποιητής, παρακάμπτοντας τις εξάρσεις του συμβολισμού, επιλέγει τους ήπιους λυρικούς τόνους για να εκθέσει τα ψυχικά του μύχια.

 

2. Η κριτική για το έργο του

«Ο Κώστας Στεργιόπουλος ήταν, αρχίζοντας [...] από πεποίθηση συμβολιστής. Όμως σιγά σιγά αυτή η ίδια η γλώσσα του συμβολισμού, που ως ένα βαθμό εξακολούθησε να την κρατάει, άρχισε και να φορτίζεται με διαφορετικό νόημα. Μεταβλήθηκε έτσι και σε γέφυρα για μιαν άλλη όραση των πραγμάτων [...]. Ο Στεργιόπουλος, χειμαζόμενος, όπως και όλοι οι άνθρωποι, στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, άρχισε έναν αγώνα —με την άμυνα πιο πολύ— εναντίον της αλλοτρίωσης που απεργάζονταν οι διαμορφωμένες νέες υλικές, πνευματικές, ηθικές συνθήκες».

 

(Μιχάλης Μερακλής, Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία (1945-1980) Μέρος πρώτο: Ποίηση,

Πατάκης, 1987, σελ. 90)

 

«Μια δεύτερη στρατηγική επιχείρησε με την εσωτερικευμένη μελαγχολία και το σεβασμό προς τους παραδοσιακούς τρόπους να εμφυσήσει νέα πνοή στη 'μετασυμβολιστική' ποίηση των δεκαετιών του 1920 και 1930. Αυτή η κληρονομιά των χαμηλόφωνων διαδόχων του Παλαμά συνέχισε να ζει στις δεκαετίες 1950 και 1960. Κύριοι εκπρόσωποι είναι ο Κώστας Στεργιόπουλος».

 

(Roderick Beaton, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία,

Νεφέλη, 1996, σελ. 257)

 

3. Διδακτικοί στόχοι

• Να γνωρίσουν οι μαθητές έναν σύγχρονο ποιητή και να επισημάνουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποιητικής του.

• Να κατανοήσουν με αφορμή το ποίημα πώς αναδεικνύεται ποιητικά η υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου.

 

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση

Το ποίημα είναι παρμένο από τη δεύτερη ποιητική συλλογή του ποιητή, με τίτλο, Η σκιά και το φως, η οποία τιμήθηκε με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, το 1961.

Θεματικός πυρήνας του ποιήματος είναι ο εσώτερος ψυχικός κόσμος του ανθρώπου (κάθε ανθρώπου), ο οποίος, απροσπέλαστος και απροσδιόριστος, επιδρά και καθορίζει την ύπαρξή του.

Οι μαθητές μπορούν να παρατηρήσουν ότι στις τρεις στροφές του ποιήματος σκιαγραφείται η ταυτότητα, η λειτουργία, η δύναμη, η δράση αυτού του ανεξιχνίαστου «ενοίκου» του εσωτερικού μας κόσμου.

Στην πρώτη στροφή, φαίνεται ο τόπος της κατοικίας του (σκοτεινά έγκατα), η κυριαρχική του δύναμη (το κλειδί κρατάει της ύπαρξής μας), η καταγωγή του (με μνήμη πιο παλιά απ' τον κόσμο).

Στη δεύτερη στροφή παρουσιάζεται η λειτουργία και η επενέργειά του άγνωστου εαυτού στον φαινομενικό εαυτό, στη ζωή που ζει κάθε άνθρωπος (κυβερνά, υπενθυμίζει, προμηνύει).

Στην τρίτη στροφή, ο ποιητής παρουσιάζει την εκδοχή της απουσίας του αόρατου και ανεξιχνίαστου Εγώ από τη ζωή του ανθρώπου. Κάθε φορά που ο άγνωστος ένοικος της ψυχής αποστασιοποιείται από τ' ανθρώπινα σχέδια, συμπαρασύρει μαζί την μνήμη του παρελθόντος και η ζωή του ανθρώπου συρρικνώνεται στις διαστάσεις του εφήμερου.

Οι μαθητές είναι καλό να προβληματιστούν γύρω από την ταυτότητα αυτού του «Άγνωστου». Είναι η συνείδηση του ανθρώπου, είναι η δομή του χαρακτήρα του, είναι το ομαδικό υποσυνείδητο ή η μακραίωνη συλλογική μνήμη; Ο ποιητής σκόπιμα κρατάει κρυφή αυτή τη ταυτότητα, θέλοντας να εκφράσει την ανθρώπινη αγωνία της ύπαρξης, τον προαιώνιο αγώνα του ανθρώπου να ορίσει την παρουσία του και τον προορισμό του στη ζωή.

Ακόμα όμως κι αν οι μαθητές δυσκολευτούν να προσδιορίσουν το νοηματικό περιεχόμενο αυτού του άγνωστου, μπορούν ωστόσο να σκεφτούν και να συζητήσουν για τους δικούς τους «διαλόγους» με τον εαυτό, δηλαδή για τη φωνή της δικής τους συνείδησης σε στιγμές προσωπικής ενδοσκόπησης.

Στο επίπεδο της μορφής μπορούν να σχολιάσουν το απλό αλλά επεξεργασμένο λεξιλόγιο, τον ήπιο τόνο, το λεπτό λυρισμό και το διακριτικό συμβολισμό του ποιήματος. Το ποίημα είναι απαλλαγμένο από μορφικές δεσμεύσεις (ομοιοκαταληξία, μέτρο, ισοσυλλαβία, αυστηρή στιχουργική), εκφράζει μια «εσωτερικευμένη μελαγχολία», χαρακτηριστικό των ποιητών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς που δέχεται επιρροές από τον Καρυωτάκη, αλλά και τον Σεφέρη.

Εν κατακλείδι, το ποίημα μπορεί να ειδωθεί ως μια καταβύθιση στο άγνωστο βάθος της ψυχής, εκεί όπου ο ποιητής (και κάθε άνθρωπος) αναζητεί τις απαντήσεις που έχει ανάγκη.

 

Παράλληλο κείμενο

Ίσκιοι στον τοίχο

Πώς τόλμησα, αλήθεια, να πιστέψω ότι μπορούσα να ξεφύγω, εγώ, που δεν ήμουν παρά ένας άνθρωπος, εφήμερη κατοικία του φόβου, και πίσω απ' το πέπλο, στέκουν οι θεοί σιωπηλοί, ίσως, κι αυτοί τρομαγμένοι, «τι ονειρεύεσαι;» ρωτούσα συχνά κι η κουκουβάγια ακουγόταν μακριά, καθώς σκοτείνιαζε, ενώ κάποιος έκλαιγε έξω από την πόρτα, γιατί οι άλλες ζωές που δε θα γνωρίσουμε, είναι εδώ, και μας παραμερίζουν, σαν το μεγάλον ίσκιο των ζητιάνων πάνω στον τοίχο, ενώ οι ίδιοι απλώνουν το χέρι πιο εκεί, ισχνοί κι αβέβαιοι, έτσι που πια δεν ξέρεις, ποια είναι η αληθινή τους ύπαρξη.

 

(Τάσος Λειβαδίτης, Νυχτερινός Επισκέπτης, 1972)

 

* Να συγκρίνετε τα δύο κείμενα ως προς το περιεχόμενο και τους εκφραστικούς τρόπους.

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις - Δραστηριότητες

• Βρείτε τα επίθετα τα οποία προσδιορίζουν τον άγνωστο εαυτό και προσπαθήστε ν' αναλύσετε το περιεχόμενό τους.

• Οι μελετητές του έργου του Στεργιόπουλου έχουν επισημάνει ότι στην ποίησή του υπάρχει σύγκρουση φωτός-σκιάς και ζωής-θανάτου. Μπορούν να επιβεβαιωθούν αυτές οι παρατηρήσεις μέσα στο ποίημα;

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ Ν., Διαδρομή, Νεφέλη, Αθήνα, 1991.

ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α., Η πρώτη μεταπολεμική γενιά. Η Ελληνική Ποίηση, (Ανθολογία - Γραμματολογία, τ. Ε' ) Σοκόλης, Αθήνα, 1990.

ΙΛΙΝΣΚΑΓΙΑ Σ., Η μοίρα μιας γενιάς. Συμβολή στη μελέτη της μεταπολεμικής ποίησης στην Ελλάδα, Κέδρος, Αθήνα, 1976.

ΠΡΑΚΤΙΚΑ Α’ Συμποσίου Ποίησης, Πάτρα

ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ Κ., Από το συμβολισμό στη «νέα ποίηση», Βάκων, Αθήνα, 1967.

ΤΟΠΟΥΖΗΣ Κ., Κείμενα σύγχρονης ποίησης: ένας τρόπος προσέγγισης, Gutenberg, Αθήνα, 1986.

 

 

 

Κώστας Στεργιόπουλος (1926-2016)
Βιβλιοnet
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Εκπομπή ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Βιογραφικό ,

Ανάλυση του ποιήματος στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση