Χαραλαμπίδης Κυριάκος

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε στην Άχνα Κύπρου (1940) και μεγάλωσε στην Αμμόχωστο. Σπούδασε Ιστορία - Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και παρακολούθησε μαθήματα Θεάτρου. Εργάστηκε αρχικά ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση και στη συνέχεια για τριάντα χρόνια στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου, στο οποίο διετέλεσε Διευθυντής από το 1976 μέχρι το 1998.

Εξέδωσε τις παρακάτω ποιητικές συλλογές: Πρώτη πηγή ( 1961), Η Άγνοια του Νερού, με πρόλογο Τάκη Παπατσώνη (1967), Το Αγγείο με τα Σχήματα (1973), Αχαιών Ακτή (1977 και 2003), Αμμόχωστος Βασιλεύουσα (1982 και 1997) —οι τρεις τελευταίες συλλογές τιμήθηκαν με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Κύπρου—, Θόλος (1989, 1991 και 1998 - Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), Μεθιστορία (1995 - Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Ελλάδας), Δοκίμιν (2000), Αιγιαλούσης Επίσκεψις. Ένα ποίημα και ένα σχόλιο (2003) και Κυδώνιον μήλον (2006). Το 1997 κυκλοφόρησε σε μετάφραση και εισαγωγή του Κυριάκου Χαραλαμπίδη το βιβλίο Ρωμανού του Μελωδού: Τρεις Ύμνοι (Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας). Το 1998 ο ποιητής τιμήθηκε με το Έπαθλο Καβάφη στην Αίγυπτο και το 2003 με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του ποιητικού του έργου.

 

Η ποίησή του διακρίνεται για την πυκνότητα, την επιγραμματικότητα, την πρωτοτυπία των εικόνων της και τον πλούτο των συμβόλων που χρησιμοποιούνται, τα οποία αντλεί ο ποιητής από τη μεγάλη δεξαμενή των ιστορικών, φιλολογικών και μυθολογικών του γνώσεων. Βασικό, επίσης, γνώρισμα της ποίησής του είναι η λεπτή ειρωνεία, η σύνθεση του συγκεκριμένου με το αφηρημένο στοιχείο, η φιλοσοφική-μεταφυσική θεώρηση των πραγμάτων κ.ά. Η γλώσσα του είναι η κοινή δημοτική, όπως τη βλέπουμε στα δημοτικά τραγούδια, την οποία ο ποιητής διανθίζει με λέξεις της κυπριακής διαλέκτου ή ακόμα και λόγιες, ανάλογα με το στόχο που υπηρετούν, αφού, κατά τον ποιητή, οι λέξεις είναι το όχημα της σκέψης. Ο στίχος του είναι ελεύθερος αλλά ρυθμικός, με εμφανή σημάδια ομοιοκαταληξίας.

 

2. Η κριτική για το έργο του

«Τα ποιήματα του Κ. Χαραλαμπίδη μόνα τους καταβοούν τα χαρίσματα τους, δωρεά άνωθεν... Η επιγραμματικότητά του είναι, γενική αρετή· απόδειξη άρτιας τεχνικής, η σύμπτυξη εικόνων, αισθήσεων και εννοιών, η σύντμηση στο τεχνικά απαραίτητο - όλα χωρίς εξαίρεση τα ποιήματα, συνδυάζουν την δωρική εδώ, ιωνική εκεί λιτότητα, με το ξάφνιασμα του απρόοπτου, ή κάπου την μόλις διαφαινόμενη πικρή ειρωνεία, γίνονται στιγμιαίοι διάττοντες, αυγουστιάτικοι εδώ, του γενάρη εκεί, που αντί να χάνονται στο κενό του απείρου, καρφώνονται στην ψυχή εκείνου που κοινωνεί μαζί τους, «διαλύονται», σύμφωνα με την πρόθεση του τεχνίτη 'σ' ό,τι νομίζει τελεσφόρο'. Και τελεσφόρο στην περίπτωση αυτή δεν είναι άλλο από την αισθητική και την ηθική αγαλλίαση που δοκιμάζει με την ριπή αυτής της διαπυρωμένης Χάριτος ο κοινωνός.

Τέτοιες αρετές πού πετυχαίνουν τέτοια άρτια καλλιτεχνικά αποτελέσματα, μαρτυρούν την ολοκληρωμένη γλωσσική καλλιέργεια του ποιητή και την οικείωσή του με όλα τ' αλληλοδιάδοχα επιστρώματα της προαιώνιας λαλιάς μας αλλά και την προσέγγιση του σε ξενόγλωσσες γραμματείες... [... ]. Ο Χαραλαμπίδης ζωογονεί την μαρασμένη και ασθενούσα νεοελληνική Ποίηση. Της ξαναδίνει με το πρέπον δέος το μεγάλο της ηθικό θεμέλιο, έναν νέο και σφριγηλόν Ουμανισμό».

 

(Τάκης Παπατσώνης, Πρόλογος στην Άγνοια του Νερού, 1967)

 

«Οι βασικές αρετές του Κύπριου τεχνίτη πιστεύω πως έχουν σημαντικά στερεωθεί και πλουτιστεί. Η ήδη ζηλευτή επιγραμματικότατά του σαν ν' αποκτά ειδικότερο βάρος... Το χιούμορ του, τόσο σπάνιο με τη μορφή της απεσταγμένης αφέλειας την οποία, εκόμισε στην ποίηση μας ο αισθησιακός μυστικισμός του Παπατσώνη, έχει ασφαλώς κερδίσει σε άνεση και ευρωστία... Τούτη η νέα εκφραστική ευλυγισία τον σπρώχνει. Όχι σε πνευματώδεις ακροβασίες μα σε πνευματικές τόλμες σχεδόν ασύλληπτες για έναν ορθόδοξο πιστό».

 

(Γ.Π. Σαββίδης, εφ. Το Βήμα, 26 Αυγούστου 1973)

 

«Από την Κύπρο μας έρχεται μια σπουδαία έκπληξη: Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης με το βιβλίο του Το αγγείο με τα σχήματα. Η ποίηση αυτή έχει την έκταση του κορμιού μιας άγνωστης Κύπρου που είναι έτοιμη ν' ανακαλυφθεί και να εξερευνηθεί σα μέλος του πανάρχαιου και σύγχρονου Ελληνισμού. Θα' λεγες πως δεν μπορούν να γραφτούν πια σήμερα, ποιήματα με τέτοιο άρωμα σοφίας, εκπληκτική πρωτοτυπία αντίληψης και πέρα ως πέρα παρθενική λεκτική διατύπωση. Τίποτα έτοιμο εισπραγμένο από το σωρό. ούτε δυο λέξεις ταιριασμένες με τον τρόπο που έχεις συνηθίσει να τις ακούς ή να τις διαβάζεις. Αυτός εδώ ο ποιητής φτιάχνει πράγματι τον κόσμο απεξαρχής εφευρίσκοντας μια καινούργια ποιητική γλώσσα, σα ν' αντικρίζει για πρώτη ή πολλοστή φορά τα πράγματα και τους συνδυασμούς τους, όσα σημαντικά μπορεί μια σκέψη δυναμικά πρωτεϊκή άλλα και εξαιρετικά παιδευμένη να συγκρατήσει, απ' ό,τι ζωντανά σαλεύει μέσα στη νηφάλια εμπειρία της. Η φύση αυτής της ποιητικής προσφέρεται σε συνεχείς μυθοποιήσεις και αινιγματικούς χρησμούς απ' όπου αναδύεται μια συνταρακτική αίσθηση της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας μέσα απ' την αγωνία της Κύπρου, που μεταβάλλεται βαθμιαία και σταθερά σε αντίληψη του κόσμου και της Ιστορίας, των ανθρώπων που τον κατοικούν».

 

(Νόρα Αναγνωστάκη, Χρονικό '73)

 

«Το γεγονός της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, αυτό καθεαυτό, αλλά και όλες οι τραγικές, άμεσες και έμμεσες, συνέπειες του - κι ο απόηχος τους-επέδρασαν καταλυτικά στην ούτως ή άλλως ιστορικά ευαισθητοποιημένη και προβληματισμένη συνείδηση του, προσδίδοντας στην ποίηση του μία νέα δραματικότητα. Έτσι, σ' όλες τις μετέπειτα συλλογές του, αρχής γενομένης από την Αχαιών ακτή και την Αμμόχωστο βασιλεύουσα —ιδίως σ' αυτές—, αισθάνεται το χρέος να μιλήσει για τις ανοιχτές και ανεπούλωτες πληγές της ιδιαίτερης πατρίδας του· ν' αναφερθεί στην ιστορία του τόπου του και, συνάμα, να θρηνήσει για τις συμφορές, γενικά αλλά και ειδικά, που τον έπληξαν [...]. Με την πάροδο του χρόνου, ωριμάζοντας και κατακτώντας τους εντελώς προσωπικούς ποιητικούς του τρόπους, ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης, κάτω από το βάρος του χρέους που αισθάνεται να τον βαραίνει, όχι μόνο απέναντι στην κυπριακή υπόθεση αλλά και απέναντι στην ελληνική ιστορία, από την οποία είναι θρεμμένος, αρχίζει να παρατηρεί τα όσα συμβαίνουν μέσα του και γύρω του με το ιδιάζον βλέμμα ενός ποιητή ευρύτερα νοούμενου πολιτικού και ιστορικού. Με αποτέλεσμα ο λόγος του να αποκτά μιαν έντονα δραματική διάσταση, ιδίως στα διαλογικά ποιήματα του, καθώς και σ' εκείνα όπου με τόλμη επιχειρεί τη μυθοποίηση ιστορικών προσώπων, όπως λ.χ. του Καραϊσκάκη, του Γρηγόρη Αυξεντίου κ.ά., με την πρόθεση να σχολιάσει περιστατικά και καταστάσεις της επίσημης αλλά και της ανεπίσημης, το ίδιο ωστόσο τραγικής, ιστορίας».

 

(Κ.Γ Παπαγεωργίου, «Κυριάκος Χαραλαμπίδης», Η Ελληνική Ποίηση· Ανθολογία - Γραμματολογία Στ (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά),

Σοκόλης, Αθήνα, 2002, σελ. 501-502)

 

«Ο Χαραλαμπίδης είναι ως ποιητής, απεναντίας, ασυγκράτητος και διαρκώς εν ενεργεία. Γράφοντας δεν ξεχωρίζει τις βιβλιακές από τις εμπειριακές πηγές του. Και από αυτές και από εκείνες συλλαμβάνει εν θερμώ τα θέματά του και τ' αποδίδει επεξεργασμένα κατά τη διάρκεια του βρασμού τους [...]. Παρορμητικός και δεξιότεχνος είναι και ο γλωσσικός ιστός του ύφους του. Ζωηρή και ευκίνητη η δημοτική του και ο λόγος του χυμώδης με τη λόγια δομή και επένδυσή του. Και εκτός φολκλορισμού, ποιητικότατη η χρήση και η ενορχήστρωση στο ύφος του ιδιώματος».

 

(Γ. Δάλλας, «Το Δοκίμιν του Κ. Χαραλαμπίδη ως αρχή και εφαρμογή ποιητικής»,

Η λέξη, 163, 2001, σελ. 357)

 

«Η προηγουμένη παρατήρηση μας οδηγεί στην οργάνωση του ποιητικού λόγου του Χαραλαμπίδη. Η φιλολογική του παιδεία είναι το σταθερό θεμέλιο, πάνω στο οποίο οικοδομεί τη σύνθεση ενός ποικίλου υλικού από την κυπριακή διάλεκτο, την κοινή δημοτική, το δημοτικό τραγούδι, τις λόγιες λέξεις που ανασύρει από τα διαβάσματα του. Το αποτέλεσμα είναι απολύτως αρμονικό, καθώς συνδυάζεται με τον ελεύθερο αλλά ρυθμικό στίχο του, που δεν έχει οριστικά απαρνηθεί την ομοιοκαταληξία, ή σ' άλλα ποιήματα με μια ηθελημένη πεζολογία. Η πλούσια και πρωτότυπη εικονοποιία και μάλιστα η επιλογή απτών εικόνων για την προβολή αφηρημένων εννοιών, καθώς και οι πρωτότυπες προσωποποιήσεις, είναι χαρακτηριστικά των δύο κύριων τρόπων εργασίας του Χαραλαμπίδη: της «σύνθεσης των αντιθέτων» και της «εύρεσης αναλογιών» [...].

Πράγματι, η αναμέτρηση με παλαιότερες και σύγχρονες ποιητικές μορφές και η συνθετική ικανότητα, δείγματα και τα δύο υψηλού επιπέδου έμπνευσης και βούλησης ποιητικής, χαρακτηρίζουν τον Χαραλαμπίδη. Οι συλλογές του Θόλος και Αμμόχωστος Βασιλεύουσα αναπτύσσουν διεξοδικά την υπόθεση των Κύπριων αγνοουμένων και τον ύμνο της ιδιαίτερης πατρίδας του, ενώ και με άλλα βιβλία του συνθέτει την εικόνα του κυπριακού δράματος, αντιπαραθέτοντας όψεις σπαρακτικής συγκίνησης, έντονης διαμαρτυρίας αλλά και ψυχραιμότερου σχολιασμού».

 

(Ε. Σταυροπούλου, «Από τη σύνθεση ενός ποιήματος στην ποιητική πορεία του Κυριάκου Χαραλαμπίδη»,

Θέματα Λογοτεχνίας, 12, 1999, σελ. 12)

 

«Η μέθοδος προσέγγισης του ποιήματος στηρίζεται αφενός ρεαλιστικά επάνω στο περίγραμμα της ιστορίας, αλλ' αφετέρου του δίνει μυθικό περιεχόμενο. Από τη φύση του ο μύθος έχει τη δυνατότητα να προσδίδει βάθος και να διευρύνει την ιστορία. Τι είναι τελικά ο μύθος, η ιστορία, το εξωλογικό και το ρεαλιστικό; Για λόγους χρηστικούς θ' αναφερθώ σε μια παρατήρηση του Picasso: «Ένας πίνακας μπορεί ν' απεικονίζει εξίσου την ιδέα των πραγμάτων όπως και την εξωτερική τους εμφάνιση. Στην πραγματικότητα καλύπτουμε απλώς με μια επίφαση ρεαλισμού τα αντικείμενα που έχουμε εφεύρει». Προτείνω λοιπόν να ιδωθεί και το ποίημα με αυτή τη διπλή του όψη: από τη μια η ιδέα των πραγμάτων, από την άλλη η ρεαλιστική απεικόνιση τους. Να προσεχθεί ιδιαίτερα και τούτο, ότι ο ρεαλισμός είναι μια επίφαση που καλύπτει εκείνο το οποίο υποκρύπτει. Ο νεκρός με τη ρεαλιστική του εμφάνιση είναι ο «υποκριτής» (θεατρικά) του θανάτου. Όχι μονάχα του δικού του αλλά και του θανάτου ως αναφαίρετου στοιχείου της ζωής. Ποιητικά έχω κατασκευάσει ένα νεκρό που τον τοποθετώ σε δύο άξονες. Ο πρώτος είναι η ανθρώπινη αγωνία μας για την τύχη των αγνοουμένων. Ο άλλος είναι η μεταφυσική προέκταση του τρομερού συμβάντος - η ανθρωποφάνεια των ίδιων των νεκρών. Αυτό είναι κάτι που υπερβαίνει την ιστορία και σμίγει με το αληθινό μυστήριο. Επάνω στον καμβά του υφαίνονται πολλά δημοτικά τραγούδια μας. Η ελληνική ευαισθησία συνδύαζε πάντα τη χαρά της ζωής με την αίσθηση του τραγικού (και υπαρξιακού) σε πλαίσιο ρεαλιστικό και παράλληλα μυθικό. Όσο για την Κύπρο, η εθνική τραγωδία αφήνει αρκετό περιθώριο και ανοίγει προοπτική για να βιώνουμε υπαρξιακά την έννοια της φθοράς. Η ζωή και ο θάνατος αλληλοπεριχωρούνται και χωνεύονται το ένα μέσα στο άλλο. Ο νεκρός του ποιήματος και η κόρη του είναι η αποκρυστάλλωση των σημείων που μεταφέρουν τη ζωή σ' ένα επίπεδο δραματικής έντασης και υψηλότερης πλαστικότητας. Η φύση των πραγμάτων ρυθμίζει έτσι ώστε η κυπριακή τραγωδία μοιραία να συναπαντιέται με το τραγικό στοιχείο της ζωής. Όποιος το βλέπει αυτό βαθιά, του δίνεται και η χάρη ν' αποκτά συνείδηση της τραγικότητας του. Τότε ακριβώς επανευρίσκει και τη χαμένη γραμμή της εισόδου στο κέντρο των πραγμάτων, στο βάθος της ανατολής τους. Το φως εξαστράπτει και ο άνθρωπος γνωρίζει βαθύτερα τον εαυτό του».

 

(Από αυτοσχόλιο του ποιητή στην Αγάθη Γεωργιάδου)

 

3. Διδακτικές επισημάνσειςς

• Ν' αναδειχθεί το ιστορικό βίωμα που πυροδότησε την ποιητική έμπνευση: η κυπριακή τραγωδία και ιδιαίτερα το δράμα των αγνοουμένων.

• Να σχολιαστεί ο τίτλος και η συλλογή στην οποία ανήκει (Θόλος).

• Να διαφανεί το δραματικό και τραγικό υπόστρωμα του ποιήματος.

• Ν' αναδειχθεί η μεταφυσική διάσταση του ποιήματος και να συσχετιστεί με τα δημοτικά μας τραγούδια, ιδιαίτερα με το τραγούδι «Του νεκρού αδερφού».

• Να συζητηθεί ο χώρος και ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης.

• Να σχολιαστεί η παρουσία του πατέρα στην εκκλησία και η διπλή του υπόσταση (ζωντανός-νεκρός).

• Να επισημανθεί η επιγραμματική λιτότητα και πυκνότητα των τελευταίων στίχων και να συζητηθεί ιδιαίτερα ο τελευταίος στίχος.

• Ν' αναζητηθούν τα γνωρίσματα της ποιητικής αφήγησης (τραγική ειρωνεία, μεταβλητή εστίαση, αντιθέσεις κ.ά.), καθώς και ο θεατρικός χαρακτήρας του ποιήματος.

 

Παράλληλο κείμενο

Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Παιδί με μια φωτογραφία

Παιδί με μια φωτογραφία στο χέρι

με μια φωτογραφία στα μάτια του βαθιά

και κρατημένη ανάποδα με κοίταζε.

 

Ο κόσμος γύρω του πολύς· κι αυτό

είχε στα μάτια του μικρή φωτογραφία,

στους ώμους του μεγάλη και αντίστροφα

στα μάτια του μεγάλη, στους ώμους πιο μικρή,

στο χέρι του ακόμα πιο μικρή.

 

Ήταν ανάμεσα σε κόσμο με συνθήματα

και την κρατούσε ανάποδα· μου κακοφάνη.

 

Κοντά του πάω περνώντας πινακίδες

αγαπημένων είτε αψίδες και φωνές

που 'χαν παγώσει και δε σάλευε καμιά.

 

Έμοιαζε του πατέρα του η φωτογραφία.

Του τηνε γύρισα ίσια κι είδα πάλι

τον αγνοούμενο με το κεφάλι κάτω.

 

Όπως ο ρήγας, ο βαλές κι η ντάμα

ανάποδα ιδωμένοι βρίσκονται ίσια,

έτσι κι αυτός ο άντρας ιδωμένος ίσια

γυρίζει ανάποδα και σε κοιτάζει.

 

(Θόλος, 1989)

 

* Αφού μελετήσετε το παραπάνω ποίημα, ν' αναζητήσετε τα κοινά στοιχεία με το ποίημα «Στα στέφανα της κόρης του».

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις - Δραστηριότητες

• Ποιο είναι το ιστορικό υπόβαθρο του ποιήματος και σε ποιο χώρο και χρόνο τοποθετείται;

• Να επισημάνετε τα πολλαπλά στρώματα ειρωνείας που υποβόσκουν στο ποίημα.

• Ποια στοιχεία του ποιήματος δείχνουν επιδράσεις από το δημοτικό τραγούδι;

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΑΡΑΓΗΣ Γ. Προσεγγίσεις, Πατάκης, Αθήνα, 1997.

ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ Α., Λογοτεχνικές Διαδρομές, Δοκίμια στην αρχαία και σύγχρονη λογοτεχνία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005.

ΔΑΛΛΑΣ Γ., «Το Δοκίμιν του Κ. Χαραλαμπίδη ως αρχή και εφαρμογή ποιητικής», Η λέξη, 163, (2001), σελ. 352-357.

ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Λ., Ανθολογία Σύγχρονης Κυπριακής ποίησης, Στοχαστής, Αθήνα, 1985.

ΔΑΝΙΗΛ Α., «Τρία ποιήματα για την Κύπρο, Επιστήμη και Παιδαγωγία, 2, 2002, σελ. 158-168.

ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ Α., Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά (1950-1970) -Ανθολογία, Παρατηρητής, Θεσ/νίκη, 1994.

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Κ.Γ., «Κυριάκος Χαραλαμπίδης», Η Ελληνική Ποίηση· Ανθολογία-Γραμματολογία Στ (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά), Σοκόλης, Αθήνα, 2002.

ΠΑΠΑΛΕΟΝΤΙΟΥ Λ., «Σύγχρονη Κυπριακή ποίηση. Μια επισκόπηση», Φιλολογική, 75, 2001, σελ. 62-68.

ΠΙΕΡΗΣ Μ., Από το μερτικόν της Κύπρου (1979-1990), Καστανιώτης, Αθήνα, 1991.

ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Ε., «Από τη σύνθεση ενός ποιήματος στην ποιητική πορεία του Κυριάκου Χαραλαμπίδη», Θέματα Λογοτεχνίας, 12, 1999, σελ. 8-14.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ Κ., «Για τη λογοτεχνία της εισβολής (1974-1984)», Η λέξη, 36, 1984, σελ. 506-509.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ Κ., «Το σημείο και ο κραδασμός», Θέματα Λογοτεχνίας, 12, 1999, σελ. 15-23.

 

 

 

Κυριάκος Χαραλαμπίδης
ΕΚΕΒΙ
Βιβλιοnet
Βικιπαίδεια
Ψηφίδες, Ο Αρχαιοελληνικός Μύθος στην Παγκόσμια Λογοτεχνία

Βιογραφικό ,

Παρουσίαση του ποιήματος στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση