Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Η Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953. Σπούδασε Νομικά και Φιλολογία και εργάζεται ως καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση. Η ποίησή της έχει μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες και έχει δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα λογοτεχνικά περιοδικά και ανθολογίες. Εξέδωσε τις ακόλουθες ποιητικές συλλογές: Τα άλογα του Μυροβλήτου (1974), Ηγησώ (1979), Χώμα (1984), Η προσευχή του αναιδούς (1994), Το κυπαρίσσι των εργατικών (1995), Φορτίο (1997), Προς τα κάτω (1999), Ελάχιστα πριν (2005), Λιμός (2007). Έγραψε επίσης το πεζογράφημα Ακτή στο φως του χειμώνα (1996).

 

Η ποίηση της Δήμητρας Χριστοδούλου διακρίνεται για την ευαισθησία και τον ρεαλισμό της και η γραφή της για τη σαφήνεια, την εικονοπλαστική δύναμη και το στοχαστικό της τόνο.

Το ποίημα «Για ένα παιδί που κοιμάται» ανήκει στην ποιητική συλλογή Το κυπαρίσσι των εργατικών. Ο τίτλος της συλλογής συνδυάζει το κυριολεκτικό με το συμβολικό - μεταφορικό στοιχείο. Οι «εργατικοί» (το κυριολεκτικό στοιχείο) συμβολίζουν «το νέο αίμα» και συνδέονται με το «κυπαρίσσι» (το αλληγορικό στοιχείο), το οποίο παραπέμπει στην ακινησία και τον θάνατο.

 

2. Η κριτική για το έργο της

«Στα καινούργια ποιήματά της όπως και στα παλιά η Χριστοδούλου λειτουργώντας με αφαιρετικό κι απέριττο λόγο, με μια γλώσσα, που την κατέχει και την κατευθύνει, παίρνει μια απόσταση από τα πράγματα, τ' απομονώνει χωρίς ποτέ να κόβει ένα μόλις διαφαινόμενο ομφάλιο λώρο, ανθεκτικότατον όμως που την ενώνει μαζί τους. Η ποιήτρια αυτή κατορθώνει και τα τόσο απλά πράγματα, τα τόσο δύσκολα να μετουσιωθούν σε ποίηση να μας τα παρουσιάζει μ' ένα τέλεια προσωπικό τόνο, να ψαύει τον πυρήνα τους σε σημεία, που μόνο μια εκλεκτική φύση σαν και τη δική της μπορεί να το επιχειρήσει...».

 

(Γ. Κ. Καραβασίλης., εφ. Η Καθημερινή, 27-3-1980)

 

«Οι καινούριοι στίχοι της Δ. Χριστοδούλου αναμετριούνται —όπως και τα παλαιότερα επιτεύγματα της ποιήτριας άλλωστε— με την παράδοση και τη μοντερνικότητα σε γόνιμο αγώνα. Τολμηρές λυρικές συλλήψεις σε τόνους μινόρε και εικόνες θρησκευτικής μεν καταγωγής, πλην όμως άρδην αιρετικές - αιρετικές ακόμα και για τις μέρες μας, τις τόσο χορτασμένες από «αποκαθηλώσεις», που αγκαλιάζουν έρρυθμα το σύμπαν των ήχων και απηχήσεων, από όπου ξεπηδάει η ατόφια ποίηση, συντίθενται στις σελίδες, της συλλογής σε ρήματα όντως καινοφανή για τα ελληνικά γράμματα».

 

(Γ. Κεντρωτής, Διαβάζω, 355, 1995)

 

«Τα σαράντα τέσσερα ποιήματα που τη συνθέτουν [τη συλλογή Το κυπαρίσσι των εργατικών] —κάποια από αυτά πεζόμορφα— δικαιώνουν ακόμα μια φορά τις αισιόδοξες προσδοκίες του αναγνωστικού της κοινού. Παρόλο που ο θεματικός κύκλος της ποιήτριας δεν παρουσίασε έως σήμερα ίχνος στατικότητας, κάποια αόρατα νήματα συνδέουν διακριτικά τους τελευταίους σταθμούς της πορείας της. Το γήινο στοιχείο επικρατεί κυριαρχικά πάνω στους υπαρξιακούς προβληματισμούς της, με αποτέλεσμα η κάθε εικόνα του άμεσου ή έμμεσου περίγυρού της να μην περιορίζεται στον σκηνογραφικό της ρόλο, αλλά να συμπράττει και να δίνει ένταση στους κραδασμούς της ανθρώπινης αγωνίας [...]. Αλλά η μεγαλύτερη ίσως αρετή της ποιήτριας εδράζεται στην ικανότητα, να μην αφήνει ανεξέλεγκτη τη συγκινησιακή της φόρτιση. Θέματα όπως η φθορά, ο θάνατος, οι καθημερινές ή και οι μεταφυσικές ακόμα αγωνίες, διυλίζονται εξαντλητικά, έτσι ώστε μόνο η υποψία της οσμής των να φθάνει στην αντίληψή μας [...].

Είναι βέβαιο πια ότι η ποιήτρια, σε κάθε καινούργιο βήμα χρησιμοποιεί την πείρα των έως τώρα κατακτήσεών της και ίσως εκεί να οφείλεται η σταθερά ανοδική της πορεία».

 

(Τάκης Μενδράκος, εφ. Η Αυγή, 6-10-1995)

(Από την ανάλυση του βιβλίου του Γυμνασίου)

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Ο καθημερινός αγώνας για επιβίωση
Η ξενιτιά, η ορφάνια και η κοινωνική περιθωριοποίηση του μικρού παιδιού

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ο τίτλος «Για ένα παιδί που κοιμάται» δε μας προϊδεάζει αρχικά για το θέμα του ποιήματος. Ο τίτλος λειτουργεί κάπως παραπλανητικά (θα ταίριαζε ίσως σε νανούρισμα ή σε ένα λυρικό ποίημα), ενώ έχει στην πραγματικότητα κυριολεκτική σημασία: όλη η ποιητική περιγραφή μοιάζει να παραστέκει, σιωπηλά αλλά στοργικά, τη μοναχική νύχτα και τον ύπνο του παιδιού στο μηχανοστάσιο του εργοστασίου. Το μικρό παιδί που όλη τη μέρα «δουλεύει στα φανάρια» είναι, δυστυχώς, μια εικόνα της σύγχρονης πραγματικότητας. Τα αίτια του δυσάρεστου αυτού φαινομένου είναι πολλά και συνδέονται κυρίως με την οικονομική εκμετάλλευση ασθενών κοινωνικών ομάδων, όπως οι ανήλικοι και οι μετανάστες ή το χαμηλό βιοτικό επίπεδο ορισμένων μειονοτήτων, όπως οι τσιγγάνοι. Το παιδί, σύμφωνα με τα στοιχεία του ποιή-ματος, ανήκει στην κατηγορία των μεταναστών και εμφανίζεται εντελώς «ξεριζωμένο» από τον τόπο και τους οικείους του, πλήρως απογυμνωμένο από κάθε ανθρώπινη παρουσία και συναισθηματική κάλυψη. Η μοναχική μορφή του, ανάμεσα στα χιλιάδες αυτοκίνητα και την κίνηση της λεωφόρου, στηρίζεται μόνο στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης και στη βιοπάλη για την εξασφάλιση του επιούσιου και των απαιτούμενων χρημάτων για τη νυχτερινή του στέγαση στο εργοστάσιο, συντροφιά με τις αναθυμιάσεις του ατμού των μηχανών.

Το ποίημα οργανώνεται σε δύο αφηγηματικούς χρόνους (παρόν-παρελθόν), οι οποίοι, αν και διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, έχουν σχεδόν κοινές επιπτώσεις στη στερημένη ζωή του παιδιού, η κατάσταση του οποίου φαίνεται ότι διαρκώς χειροτερεύει καθώς η οικογένειά του πιθανόν απορφανίζεται. Στο μεγαλύτερο μέρος του το ποίημα αναφέρεται στο παρόν του μικρού βιοπαλαιστή, που εκτυλίσσεται καθημερινά σε μια λεωφόρο μεγάλης ελληνικής πόλης: καθαρίζει τα τζάμια των αυτοκινήτων για να εξασφαλίσει μερικά κέρματα, εισπράττει όμως και την «εύλογη αγανάκτηση» των οδηγών. Η υπόμνηση του παρελθόντος δεν παύει να υπάρχει στο παρόν, ακόμα και στα ξένα ρούχα που φοράει το παιδί: ξεκουράζεται σκεπασμένος με το παλτό του αδερφού του ή θυμάται το γυναικείο μαντίλι με το οποίο τον προστάτευε η μάνα του, για να μην κρυολογήσει. Το παρελθόν του όμως κυρίως συνδέεται με τη μακρινή μνήμη (όχι τη νοσταλγία) του τόπου του και τις πρώτες ενθυμήσεις της ελληνικής γλώσσας, οι οποίες προφανώς οφείλονται στην ελληνική ρίζα του από τα ρωσικά παράλια του Εύξεινου Πόντου. Το άλλοτε και το τώρα μοιραία λειτουργούν συγκριτικά και η ποιήτρια επιλέγει να τα συνδέσει ειδικότερα με την αίσθηση της ελληνικής γλώσσας: η ελληνική λαλιά της διασποράς, που πρωτοάκουσε το παιδί από τον (στερημένο επίσης) δάσκαλό του, απέχει τόσο πολύ από το γλωσσικό ίνδαλμα του Οδυσσέα Ελύτη («σαν βότσαλα γυαλιστερά μεγάλης θάλασσας») και την πολιτισμική επιβολή της κοινής ελληνικής, που προώθησε ως τα βάθη της Ασίας ο Μέγας Αλέξανδρος. Η παιδική οπτασία της ελληνικής γλώσσας και μητρόπολης συντρίβεται καθημερινά μες στη σκληρή πραγματικότητα της βιοπάλης, της κοινωνικής αποξένωσης και της περιθωριοποίησής του.

 

3. Διδακτικές επισημάνσειςς

• Ν' αναδειχθεί ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης και το κοινωνικό πρόβλημα των προσφύγων στη χώρα μας, ιδιαίτερα των «παιδιών των φαναριών», καθώς και ο χώρος (το αστικό τοπίο).

• Να επισημανθούν τα στοιχεία που συνθέτουν το σκηνικό μιας πολύβουης πόλης της δεκαετίας του '90.

• Να σχολιαστεί το πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο του ποιήματος και να προβληθούν οι άθλιες συνθήκες εργασίας ενός «παιδιού των φαναριών», για να κατανοήσουν οι μαθητές τη σκληρότητα της καθημερινής ζωής του, σε αντίστιξη με τα όνειρα και τις αναμνήσεις του από την πατρίδα του.

• Να σχολιαστεί η ρεαλιστική ποιητική αφήγηση, η αφηγηματικότητα του ποιήματος (ο μακροπερίοδος παρατακτικός λόγος), η λιτή και απέριττη γραφή, ο ευθύβολος τόνος, το συναισθηματικά φορτισμένο ύφος και οι εκφραστικοί τρόποι, ιδιαίτερα η χρήση της παρομοίωσης και η επανάληψη της λέξης «κέρματα».

• Να συζητηθεί η διακριτική συναισθηματική εμπλοκή της αφηγήτριας στις απάνθρωπες συνθήκες ζωής και εργασίας του παιδιού, η μη αποστασιοποιημένη παρέμβασή της και η αποδοκιμασία της συμπεριφοράς του κόσμου και της στάσης του νυχτοφύλακα.

• Να σχολιαστεί η άθλια υποδοχή των ξένων και η μοναξιά τους μέσα από την εικόνα του παιδιού, που βρίσκει θερμότερο τον ατμό του εργοστασίου και πιο εγκάρδιο το βουητό του από των ανθρώπων και ν' αναδειχθούν οι πολιτικοί υπαινιγμοί στο καθεστώς και την ένδεια της πατρίδας του παιδιού (Αλβανία).

 

Παράλληλο κείμενοο

Σωτήρης Δημητρίου, Ν' ακούω καλά τ' όνομά σου

[Ο ήρωας είναι Έλληνας και φεύγει από την Αλβανία, αναζητώντας καλύτερη τύχη στην Αθήνα].

 

«Τους λέγω να με γυρίσουν. Με πήγανε στην Βουλή, στο Ζάππειο. Δεν μου εντυπώθηκε και τίποτα. Αλλιώς τα 'δειχνε η τηλεόραση. «Θα 'ρθεις», μου λένε, «στον Πειραιά σε κάτι συντρόφους;» «Όχι», τους λέγω, «παιδιά. Έχω να πάω αλλού». «Θέλεις τίποτα άλλο από τεμάς; Είσαι ευχαριστημένος;» «Πολύ», τους λέγω και χωριστήκαμαν. Καλά παιδιά, αλλά το 'χαν στραβά κινημένο. Την άλλη μέρα πήγα πάλε στην Ομόνοια. Είδα έναν απ' το χωριό, απ' το σόι. Γύρισε αλλού. Στο χωριό ήμασταν άβγαλτοι από τα σπίτια. Δεν του έκρινα κι εγώ.

Μπίτισαν τα λεφτά, κοιμόμουν τις νύχτες σε γιαπιά ή απουκάτω στο μετρό. Το πρωί έρχονταν πολλοί ντόπιοι με αυτοκίνητα και διάλεαν παιδιά για δουλειές εργατικές. Μαζεύονταν τα παιδιά τροΰρω μελίσσι, φώναζαν, πελεκιόνταν. Έπαιραν κάνα δυο, έφευγαν. Εγώ δεν ζύγωνα. Αν μου έγνεφε κα-ένας, πήγαινα. Κατόπι σβαριζόμασταν σε κείνον τον τόπο, ξυλάγγουρα, μέχρι το νύχτωμα.

Πιαστήκαμαν μια μέρα με ντόπιους εργάτες. «Μας παίρετε την χαψιά μέσα απ' το στόμα. Ανάθεμα την κατάρα που σας έφερε», είπε ένας και ρίχτηκε σε μια παρέα, με την βούρτσα που μπογιάτιζε. Πέσαμαν κι άλλοι, γινήκαμε δεμάτι. Δίκιο είχαν κι αυτοί, δίκιο κι εμείς. Αλλά πού να το βρούμε; Ποιο κλαρί το κάνει;»

(Ν' ακούω καλά τ' όνομα σου, Κέδρος, Αθήνα, 1993, σελ.108-109)

 

* Ποια κοινά στοιχεία διακρίνετε ανάμεσα στον ήρωα του παραπάνω αποσπάσματος και στο παιδί του ποιήματος της Χριστοδούλου;

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις - Δραστηριότητες

• Ποιος είναι ο χώρος και ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης και ποια η λειτουργία τους στο ποίημα;

• Ποιος είναι ο ρόλος των παρομοιώσεων που απαντούν στο ποίημα;

• Ποια σημεία του ποιήματος κάνουν νύξη για την εθνικότητα του παιδιού;

• Τα κέρματα αναφέρονται δύο φορές στο κείμενο; Ποια είναι η συμβολική τους σημασία;

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΑΛΕΞΙΟΥ Δ., Γενιά του '70, Όμβρος, Αθήνα, 2001. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ Ν., Διαδρομή, Νεφέλη, Αθήνα, 1996. ΖΗΡΑΣ Α., Γενεαλογικά, Ρόπτρον, Αθήνα, 1989.

ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Τ., «Για τα παιδιά που κρυώνουν στη ζωή και στην ποίηση - Συγκριτική εξέταση παράλληλων κειμένων», Η Αίθουσα (περιοδική έκδοση του 3ου Ε.Λ. Αιγάλεω), 7 2001-2002, σελ.107-114.

ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Τ., «Οι δρόμοι της γενιάς του '70», Φιλολογική, 80, 2002, σελ. 36-40.

ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Δ., Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς, Πατάκης, Αθήνα, 1995. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ Γ., Εκδρομή στην άλλη γλώσσα, Νεφέλη, Αθήνα, 1994. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Κ.Γ., Η γενιά του '70. Ιστορία-Ποιητικές διαδρομές, Κέδρος, Αθήνα, 1989.

 

 

 

Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου (1953-)
Βιβλιοnet
Βικιπαίδεια
προσωπική σελίδα στο facebook
Συνέντευξη στον Γρηγόρη Μπέκο δημοσιευμένη στην εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ
Δήμητρα Χριστοδούλου: 44 χρόνια ποίησης (μέρος πρώτο),  55.40΄΄ 
Δήμητρα Χριστοδούλου: 44 χρόνια ποίησης (μέρος δεύτερο), 57.07΄΄ 

Βιογραφικό ,

Παρουσίαση του ποιήματος στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---

Δημήτρης Μυταράς, βιογραφία και έργα
Βικιπαίδεια
στην Εθνική Πινακοθήκη
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ
στο eikastikon
στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.
στο paleta art ,
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο artnet

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση