Βαλτινός Θανάσης

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο συγγραφέας Θανάσης Βαλτινός, γεννήθηκε το 1932 στο χωριό Καράτουλα της Κυνουρίας (Ν. Αρκαδίας). Από το 1950 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Σπούδασε σε σχολή κινηματογράφου στην Αθήνα. Μετά το 1974 έζησε κατά διαστήματα στο εξωτερικό (Αγγλία, Δυτικό Βερολίνο και Η.Π.Α.).

Το 1990 τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο για το βιβλίο του "Στοιχεία για τη δεκαετία του '60". Για το βιβλίο του "Συναξάρι Ανδρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο δεύτερο: Βαλκανικοί - '22" προτάθηκε από την επιτροπή επιλογής για το βραβείο λογοτεχνίας του 2001.

Παράλληλα έχει μεταφράσει τις Τρωάδες του Ευριπίδη και την Ορέστεια του Αισχύλου, που παίχτηκαν από το Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν το 1979 και το 1980 αντίστοιχα. Έγραψε επίσης το σενάριο της ταινίας Ταξίδι στα Κύθηρα, για το οποίο βραβεύθηκε στο φεστιβάλ Κανών το 1984. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών και της Εταιρείας Συγγραφέων της οποίας υπήρξε πρόεδρος επί σειρά ετών. Έχει συμμετάσχει σε ελληνικές και διεθνείς εκθέσεις βιβλίου στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες και έχουν κυκλοφορήσει στη Γερμανία, Γαλλία, Σουηδία, Ολλανδία, Τουρκία, Αμερική κ.α..

Έγραψε: Η Κάθοδος των εννιά (1963), Συναξάρι του Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο πρώτο: Αμερική (1964), Τρία Ελληνικά μονόπρακτα, (1978), Εθισμός στη νικοτίνη [διήγημα, στο τομίδιο Τρία διηγήματα, Θανάσης Βαλτινός, Χριστόφορος Μηλιώνης, Δημήτρης Νόλλας] (1984), Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο (1985), Στοιχεία για την δεκαετία του '60 (1989), Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν (1992), Φτερά Μπεκάτσας (1993), Ορθοκωστά (1994), Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη, Βαλκανικοί- '22 (2000), Ημερολόγιο 1836-2011, (2001), Περί σχεδίου ο λόγος (συλλογικό έργο 2006).

 

Ο Θανάσης Βαλτινός, ως πεζογράφος, ανήκει στη λεγόμενη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Το γράψιμό του, το χαρακτηρίζει λιτός, μικροπερίοδος λόγος και πρωτοτυπία του ύφους, με όσα η έννοια "λογοτεχνικό ύφος" μπορεί να σημαίνει. Σε γενικές γραμμές αποκλίνει από τον κανόνα και δημιουργεί ένα δικό του τρόπο εκφοράς του λόγου, με κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα την ασχολίαστη παρουσίαση των ηρώων του και των πράξεών τους.

 

2. Η κριτική για το έργο του

«Αν ο Βαλτινός έγραφε ποίηση, γραμματολογικώς θα ανήκε στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Η γραμματολογία μας δεν έχει αναγνωρίσει στη μεταπολεμική πεζογραφία διακρίσεις ανάλογες με εκείνες της μεταπολεμικής ποίησης [...]. Η παιδική ηλικία και η εφηβεία όλων αυτών των συγγραφέων (ο Βαλτινός είναι μόλις οκτώ ετών όταν αρχίζει ο πόλεμος) σημαδεύεται από τα γεγονότα και τις δύσκολες συνθήκες της εποχής και στη συνέχεια δοκιμάζεται από τον εμφύλιο. Τις εμπειρίες αυτές εισπράττουν και γεύονται όλοι οι συνομήλικοι ή περίπου συνομήλικοι του Βαλτινού, αντλούν από ίδια ή παραπλήσια ερεθίσματα, εμπνέονται από την ίδια πραγματικότητα και συμβάλλουν στη διαμόρφωση του ίδιου μωσαϊκού, που δεν είναι άλλο από το μετασχηματισμό της νεοελληνικής κοινωνίας... Είναι, επομένως, αναπόφευκτη η οδυνηρή σύγκρουση των συγγραφέων αυτών με την ιστορική στιγμή, η προ-σπάθειά τους να καταμετρήσουν τις πληγές και τα τραύματα, ο διάλογός τους με τα γεγονότα του τότε μέσω του σήμερα της γραφής, η επιθυμία τους να ανιχνεύσουν τα αίτια και να συνειδητοποιήσουν τα αποτελέσματα [.....].

Ο ιδιότυπος τρόπος, με τον οποίον ο Βαλτινός επανέρχεται και ανακυκλώνει τη σχέση του με την Ιστορία είναι εύγλωτος και στον τίτλο του πιο πρόσφατου βιβλίου του (Ημερολόγιο 1836-2011). Με σύντομες ετεροχρονισμένες και ασυνεπείς στη χρονολογική τους σειρά ημερολογιακές εγγραφές, καταγράφονται μικρά γεγονότα, εντυπώσεις, ερωτικές στιγμές... Εδώ υπάρχει μια υπεροπτικά ανατρεπτική στάση απέναντι στον συμβατικό χρόνο, ένα γύρισμα της πλάτης στα συμβατικά και πεπερασμένα όρια του χρόνου και της ανθρώπινης ζωής. Και κατά κανόνα σύντομες και λιτές εγγραφές μοιάζουν με επιτύμβια σε ανώνυμα, ή σε χωρίς ιδιαίτερη μορφή επώνυμα πρόσωπα και σε φευγαλέες καταστάσεις. Η γλώσσα του Βαλτινού αποβάλλει εδώ τον συνήθως λαϊκότροπο χαρακτήρα της, διατηρώντας όμως τον υπαινικτικό και υποβλητικό φόρτο της. Οι σχέσεις του Βαλτινού με τη γλώσσα έχουν σχολιαστεί κατά καιρούς και είναι ένα θέμα που θα χρειαζόταν ξεχωριστή διαπραγμάτευση. Περιορίζομαι εδώ να θυμίσω τη φράση που εκφέρει η ηρωίδα του στο Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο: Θα προτιμούσα να ξέρω τριακόσιες λέξεις και να μου φτάνουν και να μπορώ να ζήσω μ' αυτές. Γιατί τελικά η γλώσσα τι είναι; Μια σκλαβιά είναι και δεν σε λυτρώνει ό,τι κι αν λένε, και τυραννιέσαι απλώς. Η αποφθεγματική αυτή φράση είναι, πιστεύω, η περιοχή όπου δοκιμάζεται, αλλά και δοκιμάζει τις δυνάμεις του, όχι μόνον ο Βαλτινός, μα και κάθε άξιος του ονόματός του συγγραφέας».

 

(Δημ. Δασκαλόπουλος, "Ανακύκληση και ανακύκλωση της Ιστορίας η περίπτωση του Θανάση Βαλτινού",
Πόρφυρας, 103, 2002, σελ. 21-22)

 

«Ο Βαλτινός πρέπει να είναι επίμονος και σταθερός λάτρης της μικρής, της σύντομης αφηγηματικής φόρμας. Αυτό τουλάχιστον βεβαιώνει, στη μεγαλύτερή του έκταση, το έργο του. Παράλληλα, είναι και ο πρώτος ίσως πεζογράφος που, ακόμα και στις τυπικά εκτενείς συνθέσεις του, εισήγαγε και συσσωμάτωσε, με ευρηματικό και πρωτότυπο τρόπο, τη λειτουργία της σύντομης και περιεκτικής φόρμας. Η ευστοχία και η ευρηματικότητα αυτή της συσσωμάτωσης στον Βαλτινό λειτουργεί με τον εξής τρόπο: ο αφηγηματικός ιστός μιας ευρύτερης κειμενικά σύνθεσης μπορεί να συντίθεται και να συγκροτείται από μια σειρά μικροκειμένων, που όμως οργανώνονται σε ενιαίο και συμπαγές σύνολο. Τα μικροκείμενα αυτά, ενώ μπορούν, το καθένα χωριστά, να διατηρούν την κειμενική τους αυτοτέλεια, ταυτόχρονα συνθέτουν τη ροή και διασφαλίζουν τη θεματική συνοχή της ευρύτερης αφήγησης. Συγκεκριμένα, σε ορισμένα έργα του Βαλτινού, ο αφηγηματικός ιστός ή το νήμα της αφήγησης διαρθρώνεται και ξετυλίγεται σταδιακά όχι ως μια αδιάκοπη ροή περιστατικών και γεγονότων αλλά ως μια παρατακτική παράθεση ή σπονδύλωση και οργάνωση διαδοχικών μικροκειμένων. Μέσα, όμως, από το σύνολο αυτών των αφηγηματικών ψηφίδων αναδεικνύεται, ως ενιαία ολότητα, η ευρύτερη συγγραφική πρόθεση και η θεματική συνοχή του έργου».

 

(Νικήτας Παρίσης, "Η λειτουργία της μικρής αφηγηματικής φόρμας στο έργο του Θανάση Βαλτινού",
Πόρφυρας, 103, 2002, σελ. 25-26)

 

«... στον Βαλτινό το χαρακτηριστικό στοιχείο που διαμορφώνει αυτό το ύφος είναι η ολοσχερής απάλειψη του αφηγητή, η ασχολίαστη παρουσίαση δρώντων και δρωμένων, που έτσι αποκτούν το χαρακτήρα της μαρτυρίας. Ο χαρακτήρας αυτός ενισχύεται βέβαια από τον λαϊκότροπο λόγο των προσώπων, που συνήθως —αλλά όπως θα δούμε, όχι αποκλειστικά— αναπαράγεται στο κείμενο. Η απάλειψη του αφηγητή, όπως την ασκεί ο Βαλτινός, αποτελεί μια εξαιρετική καινοτομία στη λογοτεχνική πρακτική όχι μόνο των ελληνικών γραμμάτων. Η ύπαρξη ενός αυθύπαρκτου, προσωπικού αφηγητή, ο οποίος δεν ταυτίζεται με το συγγραφέα, θεωρήθηκε το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του γένους της αφήγησης, αυτό που σηματοδοτεί το διαμεσολαβητικό της χαρακτήρα: "όπου μεταβιβάζεται μια είδηση, όπου αναφέρουν ή αφηγούνται κάτι, γίνεται αισθητή η φωνή ενός διαμεσολαβητή, ενός αφηγητή [...] χαρακτηριστικό στοιχείο που διαφοροποιεί την αφήγηση από το δράμα" (F. Stanzel). Ο Βαλτινός ανατρέπει το θεμελιακό αυτό γεγονός και αφηγείται χωρίς διαμεσολάβηση, αφού βέβαια δεν γράφει θεατρικά έργα, αλλά όπως και ο ίδιος γράφει στους υποτίτλους του, μυθιστορήματα».

 

(Κ. Χρυσομάλλη-Henrich, "Το ύφος της αμεσότητας, αρμονία λόγου και περιεχομένων -Στοιχεία της ποιητικής του Θανάση Βαλτινού",
Πόρφυρας, 103, 2002, σελ.29-30)

 

«Εκείνο που χαρίζει διαστάσεις και λειτουργικότητα ζωντανού οργανισμού σ' αυτό το αφήγημα (Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη) είναι κατά βάση η γραφή του. Γραφή στο έπακρο λιτή, γυμνή, μικροπερίοδη που σκοπεύει ευθύβολα το αντικείμενο, σπάνια προσφεύγοντας στο επίθετο και το επιχείρημα, με αποτέλεσμα να αναδείχνεται με την ανυπέρβλητη δύναμή του το ουσιαστικό και το ρήμα, και δημιουργείται μια αίσθηση άμεσης επαφής με τον κόσμο —μια χοϊκή πάντως αμεσότητα που ταυτόχρονα περιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε πράγματα χειροπιαστά, σε καταστάσεις χοντρικά ξεκαθαρισμένες, αρχαϊκές».

 

(Αλέξανδρος Κοτζιάς, Μεταπολεμικοί πεζογράφοι: Θανάσης Βαλτινός Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη,
Κέδρος, Αθήνα, 1982, σελ.211)

 

3. Διδακτικές επισημάνσεις

• Να ερευνηθεί από τους μαθητές από ποια οπτική γωνία και με ποια συναισθήματα ο αφηγητής / παρατηρητής παρακολουθεί τον ήρωά του σ' όλο το αφήγημα.

• Να υπογραμμιστούν τα σημεία του διηγήματος που δείχνουν ότι ο αφηγητής δεν είναι, όσο θέλει να δείξει με τη δήθεν αδιάφορη αφήγησή του, αποστασιοποιημένος από τον ήρωά του (φαινομενική αποσυναισθηματοποίηση),

• Ν' αναζητηθούν οι λόγοι για τους οποίους θέλει, ο αφηγητής, να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη αυτού του προσώπου, αυτού του απλού ανθρώπου, του Παναγιώτη, παρακολουθώντας τη ζωή του και τους σημαντικούς σταθμούς της: (1919, '20, '21, το '22, το '24, τέλη του '27 κ.λπ.).

• Να ζητήσουμε από τους μαθητές μας να επισημάνουν τα σχετικά σημεία - χωρία του διηγήματος και, με τα μάτια του αφηγητή, να διακρίνουν σ' αυτά τη μορφή του Παναγιώτη. Έπειτα να σκιαγραφήσουν τον άνθρωπο που ξεπροβάλλει από τις μικρές νύξεις του και να διακρίνουν τον θαυμασμό του για τον ήρωα του, για την εσωτερική δύναμη και ανωτερότητα που αποπνέει από την αρχή μέχρι το τέλος του διηγήματος η τυραννημένη από τις κακουχίες μορφή του.

• Ν' αναγνωρίσουν τις ιδιαιτερότητες της γραφής του Θανάση Βαλτινού, τον αστόλιστο λόγο του, που εκφέρεται κυρίως με ρήματα και ουσιαστικά, και που, με τη λιτότητά του, μας παραπέμπει στα δημοτικά μας τραγούδια.

• Να συσχετίσουν τον μικροπερίοδο λόγο, που χρησιμοποιεί, τις μικρές προτάσεις που τις χωρίζει περισσότερο η τελεία και λιγότερο το κόμμα, με το κοφτό και στακάτο ύφος στο γράψιμό του. Αυτό ακριβώς το ύφος δίνει στο συγκεκριμένο διήγημα τη χροιά της σύντομης αναφοράς-χρονικού χωρίς να του στερεί τη λογοτεχνικότητα και την αφηγηματική ένταση.

• Να προσδιοριστεί το αδιόρατο "κάτι" που καθιστά λογοτέχνημα την απλή, κατάθεση - αναφορά των σταδίων ακμής, παρακμής και ξεπεσμού του άνδρα.

 

Παράλληλο κείμενο

Γ. Ιωάννου, Πώς εξοντώθηκε ο Ταμανάκιας

«Κάτω απ' το παράθυρό μου πάντοτε ζάρωνε ο Ταμανάκιας. Ένας μεσήλικας ολότελα τυφλός, που μόλις άκουγε τα βήματά μου άρχιζε να φωνάζει για τσιγάρο. Άναβα ένα και του το 'δινα. Πέρα στην Πίνδο άστραφτε συνήθως. Έκλεινα τα παντζούρια κι έπαυε κι αυτό να υπάρχει. Ο Ταμανάκιας σιγοτραγουδούσε, λαγοκοιμόταν, παραμιλούσε. Λίγα πράγματα υπήρχαν γι' αυτόν. Σαν άκουγε νέα βήματα χτυπούσε το μπαστούνι και φώναζε πάλι για τσιγάρο. Ήταν το μόνο πράγμα που ζητούσε. Συχνά έρχονταν παιδιά και με σατανικά αλλοιωμένη φωνή του σιγοφώναζαν: "Ταμανάκια, θα πεθάνεις. Είμαι ο άγγελός σου". "Της μάνας σου το ..." απαντούσε εκείνος στριφογυρνώντας επικίνδυνα τη μαγκούρα του. Όταν το κακό παραγινόταν, έβγαινα κι εγώ στο παράθυρο κι άρχιζα να φωνάζω. Μελετούσα αγρίως και τότε. Ο Ταμανάκιας μουρμουρίζοντας πήγαινε λίγο πιο πέρα. Είχε αδέρφια, είχε ξαδέρφια, είχε συγγενείς, κανένας δεν τον έβαζε στο σπίτι του. Ορισμένοι μάλιστα απ' αυτούς, όπως είχα μάθει, ανήκαν στους τύπους εκείνους που πονούν για όλη την ανθρωπότητα - φτάνει μονάχα να μη βρεθεί συγκεκριμένη περίπτωση μπροστά τους. Ο τυφλός χέζονταν και κατουρούσε πάνω του. Χειμώνα καλοκαίρι έμενε στο δρόμο. Το χιόνι μέχρι που τον κουκούλωνε πολλές φορές. Οι γερμανοί σκοποί κατ' επανάληψη τον είχανε πυροβολήσει, μα αυτός τραβούσε άτρωτος κι απτόητος με το μπαστούνι. Ο δεσπότης ενδιαφέρθηκε κάποτε για λίγο. Ήταν όμως δύσκολη η περίπτωσή του και τον παράτησε. Είχε σοβαρότερες ασχολίες. Άλλωστε ήταν πασίγνωστο πως απ' το κεφάλι του τα είχε πάθει όλα ο Ταμανάκιας, απ' το πολύ κρασί. Δεν ήταν εκ γενετής τυφλός. Έπεσε μια νύχτα μεθυσμένος μες τα οξέα του βυρσοδεψείου του και κάηκαν οι κόρες των ματιών του.

Μονάχα η κόρη της νοικοκυράς μου, μια γενναία κοπέλα, είχε το κουράγιο πότε πότε να τον ζυγώνει. Τον έλουζε στο πλυσταριό, στον ξύριζε και τον άλλαζε. Αυτός της έδινε χίλιες ευχές. ...

Όσο όμως το καλοκαίρι εκείνο βάθαινε, τόσο παραγίνονταν ο Ταμανάκιας. Βρωμούσε πολύ περισσότερο και δεν άλλαζε, όπως πρώτα, ανάλογα με τον ήλιο θέση. Η ζέστα ολοένα κι ανέβαινε. Είχε φτάσει τους σαράντα τρεις βαθμούς. Εμάς και το Αγρίνιο μας ανάφερναν πλέον οι εφημερίδες όλης της χώρας. Δεν ήμασταν και τόσο δυστυχισμένοι, όσο θα νόμιζε κανείς.

Ένα πρωινό ο μακαρίτης βρέθηκε καθισμένος δίπλα στο ρέμα. Η μέρα προμηνύονταν ακόμα πιο θερμή. Μια ασυνήθιστη κίνηση υπήρχε στα γύρω παράθυρα και τους εξώστες. Σαν πολύ ξεχνιόντουσαν οι νοικοκυρές μετά το τίναγμα. Δύο τρεις μπαμπόγριες είχαν λάβει θέση κιόλας στα κατώφλια της αντικρινής όχθης και παρατηρούσαν ακίνητες τον Ταμανάκια, που καθισμένος σε μια πέτρα κουνιότανε μπρος πίσω σαν ιεροψάλτης. Μια παρέα παιδιά στέκονταν κάτω από ένα δέντρο κοιτάζοντας τον τυφλό ζητιάνο μέσα σε τόσο απόλυτη σιγή που θαρρείς και παρακολουθούσαν ιεροτελεστία. Ο ήλιος στο μεταξύ άναβε και κόρωνε. Ο μπακάλης κάθε τρεις και λίγο έβγαινε και κοίταζε προς τον Ταμανάκια. Το ίδιο έκαμνε κι ο μανάβης. Δεν έλεγαν τίποτε μεταξύ τους, μα αλληλοκοιταζόντουσαν συνωμοτικά δεν ακούγονταν καθόλου φωνές ή κρότοι. Όλοι τους είχαν ξαφνικά σωπάσει, λες και προσπαθούσαν να μην τους πάρει είδηση κάποιος.....Ο Ταμανάκιας θα 'πρεπε

να έχει αρχίσει να ψήνεται. Κατά το μεσημέρι έγειρε κι ύστερα κύλησε από την πέτρα. Αμέσως υψώθηκε ένας αλαλαγμός: "έπεσε, έπεσε, πεθαίνει!" Γέμισαν στη στιγμή τα λιακωτά και τα παράθυρα. Οι μαγαζάτορες βγήκαν με κρυφό χαμόγελο στο δρόμο. Κανένας δε ρωτούσε ποιος έπεσε ή ποιος πεθαίνει. Όλοι τους ήξεραν.

Τότε δυο τρεις έφεραν μια ψάθα. Πλησίασαν τον Ταμανάκια και σπρώχνοντάς τον με κάτι ξύλα για να μη μιανθούν, τον κύλησαν πάνω στην ψάθα και τον κουβάλησαν έτσι στο μέρος της σκιάς. Τον άφησαν έξω ακριβώς απ' το ταβερνάκι. Μια όμορφη πέτρα βρέθηκε για προσκέφαλο. Ψυχομαχούσε. Του έριξαν έναν κουβά νερό. Κάτι επαναλάμβανε μπερδεμένα. Στέκονταν γύρω γύρω και τον παρατηρούσαν ψυχρά, όλο περιέργεια. Όταν τέλος ξεψύχησε, όλοι έκαναν με ανακούφιση το σταυρό τους. Αμέσως όμως μετά τα σταυροκοπήματα τον άρπαξαν με την ψάθα και τον ξαναπήγαν δίπλα στο ρέμα. Τώρα που είχε πεθάνει θα τον εγκατέλειπαν, λέει, οι αναρίθμητες ψείρες του. Όλα τα ξέρανε, τέλος πάντων. Ορισμένοι τουλάχιστον σου δημιουργούσαν τη φριχτή υπόνοια πως όλα αυτά τα είχαν ξανακάνει».

(Η σαρκοφάγος, 1986, σελ.22-124)

 

* Να συγκρίνετε τα δύο κείμενα ως προς τον τρόπο που ο κάθε συγγραφέας παρουσιάζει τον ήρωα και τον περίγυρό του.

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις - Δραστηριότητες

• Ποια από τα βασικά γνωρίσματα της γραφής του Θανάση Βαλτινού μπορείτε να επισημάνετε στο συγκεκριμένο διήγημα;

• Με ποιο τρόπο ο αφηγητής οργανώνει την αφήγησή του και παρουσιάζει τον ήρωά του;

• Ποια πιστεύετε, ότι είναι τα συναισθήματα του αφηγητή για τον ήρωά του;

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

VITTI M., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα, 2003.

ΚΟΤΖΙΑΣ Α., Μεταπολεμικοί πεζογράφοι, Κέδρος, Αθήνα, 1982.

ΤΖΙΟΒΑΣ Δ., Το Παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης, Οδυσσέας, Αθήνα, 1993.

ΦΩΣΤΙΕΡΗΣ Α. - ΝΙΑΡΧΟΣ, Θ., Σε δεύτερο πρόσωπο, Καστανιώτης, Αθήνα, 1990.

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ, Σοκόλης, Αθήνα 1988, τ. Β' , σελ. 298-341.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Πόρφυρας, Αφιέρωμα στο Θανάση Βαλτινό, 103, 2002, σελ. 7-106.

 

 

 

Θανάσης Βαλτινός (1932-)
Βιβλιονέτ
Φωτόδεντρο, ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ, «ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΑΝΔΡΕΑ ΚΟΡΔΟΠΑΤΗ. ΑΜΕΡΙΚΗ»
ΠΟ.Θ.Ε.Γ.
Βικιπαίδεια
Εκπομπή «Δίγαμμα»
Εκπομπή ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
Εκπομπή ΓΙΑ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΣΤΟ ΡΑΦΙ

Βιογραφικό ,

Παρουσίαση του συγγραφέα στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---