Τζον Ντος Πάσος, Λάτρης της ανθρωπότητας, Λογοτεχνία Γ' Λυκείου

437

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Τζον Ντος Πάσος (John Dos Passos), Λάτρης της ανθρωπότητας

Ο Τζον Ντοσ Πασοσ (1896-1970) είναι από τους πιο αξιόλογους σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς. Στα τρία βιβλία του που συνθέτουν τη μυθιστορηματική τριλογία U.S.A., παρουσιάζει την ιστορική πορεία των Ηνωμένων Πολιτειών στα πρώτα τριάντα χρόνια του αιώνα μας. Ο Ντος Πάσος ζωντανεύει το ιστορικό υλικό του παρεμβάλλοντας στην αφήγηση διάφορα «επίκαιρα», αποσπάσματα από την ειδησεογραφία εφημερίδων, από λόγους πολιτικών ή από βιογραφίες διασημοτήτων. Η πεζογραφία του επίσης διαποτίζεται από έντονα λυρικά στοιχεία και ο λόγος του συχνά μοιάζει σαν στιχουργημένος.

Λατρησ τησ Ανθρωποτητασ

Ο Ντεμπς* ήταν σιδηροδρομικός, γεννημένος σε μια ξύλινη παράγκα στο Τερ Ωτ. Δέκα παιδιά είχαν οι γονείς του.

Ο πατέρας του πρωτόρθε στην Αμερική το '49 μ' ένα ιστιοφόρο, Αλσατός απ' το Κολμάρ· δεν ήξερε να βγάζει χρήμα, αγάπαγε τη μουσική, το διάβασμα, πρόσφερε στα παιδιά τη δυνατότητα να βγάλουν το δημοτικό, γιατί ως εκεί έφτανε μονάχα η μπόρεσή του.

Στα δεκαπέντε του ο Τζην Ντεμπς δούλευε κιόλας μηχανοδηγός στης Ινδιανάπολης και του Τερ Ωτ τους σιδηροδρόμους.

Δούλεψε θερμαστής στις ατμομηχανές, υπαλληλάκος σ' ένα μαγαζί, μπήκε στην τοπική οργάνωση της αδελφότητας των θερμαστών σιδηροδρόμων, τον βγάλαν γραμματέα κι ύστερα γύρισε ολάκερη τη χώρα σαν οργανωτής.

Ήταν ψηλός με άγαρμπο περπάτημα κι είχε το χάρισμα μιας τέτοιας ευγλωττίας που πυρπολούσε τις καρδιές των εργατών του σιδηρόδρομου σα μαζευόντουσαν στις σανιδένιες αίθουσες.

Τους έκανε να λαχταράνε τον κόσμο που εκείνος λαχταρούσε, έναν κόσμο όπου όλοι ήσαν αδέρφια και μοιραζόντουσαν ίσες ευκαιρίες:

Δεν είμαι εργατοπατέρας*. Δε θέλω ν' ακολουθήσετε εμένα ούτε κανέναν άλλο. 438Αν γυρεύετε κάποιον Μωϋσή για να σας βγάλει από την έρημο του καπιταλισμού θα μείνετε στον ίδιο παρανομαστή. Δε θα σας πήγαινα σ' αυτή τη γη της επαγγελίας, έστω κι αν ήτανε στα χέρια μου, γιατί αν μπορούσα εγώ να σας οδηγήσω εκεί κάποιος άλλος θα σας ξανάπαιρνε από κει.

Έτσι μίλαγε στους αχθοφόρους και τους αρχιεργάτες, σε θερμαστές, κλειδούχους και μηχανικούς, φωνάζοντας πως δεν αρκούσε να οργανώσουν τους σιδηροδρομικούς, ανάγκη να οργανωθούν όλοι οι εργάτες, όλοι οι εργάτες πρέπει να 'ναι οργανωμένοι στη συνεργατική πολιτεία των εργατών.

Θερμαστής σ' ατέλειωτο νυχτερινό ταξίδι, και ο καπνός ν' ανάβει μέσα του φωτιά, φωτιά από πυρωμένα λόγια που βρόνταγαν στις σανιδένιες αίθουσες· λαχταρούσε να 'ναι τ' αδέρφια του ελεύθεροι άνθρωποι.

Μ' αυτό το μάτι αντίκρισε τα πλήθη που τον περίμεναν στον παλιό σταθμό της Γουελς Στρητ σα βγήκε από τη φυλακή μετά την απεργία της Πούλμαν*, αυτός ήταν ο κόσμος που του χάρισε το 1912 εννιακόσιες χιλιάδες ψήφους και κοψοχόλιασε* φράκα, ψηλά καπέλα και διαμαντοφορούσες δέσποινες στα Λουτρά της Σαρατόγκα, στο λιμάνι Μπαρ, στη λίμνη της Γενεύης με τον μπαμπούλα ενός προέδρου σοσιαλιστή.

Αλλά πού βρίσκονταν τ' αδέρφια του Τζην Ντεμπς στα 1918 όταν ο Γούντροου Γουίλσον* τον έκλεινε στις φυλακές της Ατλάντα γιατί μιλούσε ενάντια στον πόλεμο, πού βρίσκονταν οι χειροδύναμοι άντρες που αγαπούσαν το ουίσκι και λάτρευαν ο ένας τον άλλο, εκείνοι οι καλόκαρδοι παραμυθάδες στα καπηλειά επαρχιών του Μιντλ Γουέστ, φιλήσυχοι άνθρωποι που λαχταρούσαν ένα σπίτι με μια βεράντα για ν' απλώνουνε τα πόδια τους, μια γυναικούλα αφράτη να τους μαγειρεύει, λίγο πιοτό και λίγα πούρα, έναν κηπάκο να σκαλίζουνε, δυο φιλαράκους για να λεν τον πόνο τους.

Κι ήθελαν να δουλέψουνε γι' αυτά κι ήθελαν άλλοι να δουλέψουνε γι' αυτά· πού βρίσκονταν οι θερμαστές των τρένων κι οι μηχανοδηγοί, όταν εκείνον τον τραβάγανε στα Πειθαρχεία της Ατλάντα;

439Και τον εφέραν πίσω για να πεθάνει στο Τερ Ωτ· να κάθεται στην κουνιστή καρέκλα της βεράντας του, μ' ένα πούρο στο στόμα, πλάι στα ρόδα «Αμερικάνα Καλλονή» που η γυναίκα του είχε βάλει σ' ένα βάζο· κι ο λαός του Τερ Ωτ κι ο λαός της Ινδιάνας; κι ο λαός του Μιντλ Γουέστ, όλοι τον αγαπούσαν και τον τρέμανε, τον βλέπανε σαν ένα γέρο θείο καλόγνωμο και στοργικό και λαχταρούσανε να βρίσκονται μαζί του για να τους δώσει καραμέλες, μα τον φοβόντουσαν λες κι έπασχε από κολλητική κοινωνική αρρώστια κάτι σα λέπρα ή σύφιλη και πόναγαν γι' αυτό, μα εξαιτίας της σημαίας και της ευημερίας και της ασφάλειας που απαιτεί η δημοκρατία φοβόντουσαν να ρθούνε στο πλευρό του, ή να τον πολυσκέπτονται μην τύχει στα στερνά και τον πιστέψουν γιατί εκείνος είχε πει:

Όσο υπάρχει μια τάξη κατώτερη εγώ θα 'μαι δικός της, όσο υπάρχει μια τάξη που ξεπέφτει σ' υπόκοσμο εγώ θα 'μαι δικός της, όσο υπάρχει έστω και μια ψυχή στη φυλακή εγώ δε θα 'μαι λεύτερος.

μτφρ: Νικοσ Λαμπροπουλοσ

Ντεμπς: Ευγένιος (1855-1926)· Αμερικανός σοσιαλιστής ηγέτης που οργάνωσε το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα στην Αμερική το 1897. Υποψήφιος Πρόεδρος το 1912.

εργατοπατέρας: αυτός που δήθεν προστατεύει τους εργάτες και αγωνίζεται για τα συμφέροντά τους, ενώ στην πραγματικότητα εξυπηρετεί προσωπικά του συμφέροντα με τρόπο δημαγωγικό.

Πούλμαν: Εταιρία που ιδρύθηκε το 1867 από το Γεώργιο Μόρτιμερ Πούλμαν, εφευρέτη και σχεδιαστή των γνωστών πολυτελών αυτοκινήτων, για την εμπορική εκμετάλλευση της εφεύρεσής του.

κοψοχολιάζω: αμεταβ. τρομάζω· εδώ μεταβατικό· κάνω κάποιον να τρομάξει.

Γουίλσον: Πρόεδρος των Η.Π.Α. (1913-1921). Στη διάρκεια της θητείας του έγινε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ποιο είναι το κοινωνικό όραμα που ο Ντεμπς θέλει να δώσει στους εργάτες;
Να σχολιάσετε το πρώτο απόσπασμα της ομιλίας του Ντεμπς. Τι ζητάει κυρίως από τους εργάτες;
Τι σημαίνουν οι φράσεις «θερμαστής σ' ατέλειωτο νυχτερινό ταξίδι» και «κοψοχόλιασε φράκα, ψηλά καπέλα και διαμαντοφορούσες δέσποινες»;
Το αφήγημα είναι χωρισμένο σε δύο ενότητες. Πού αναφέρεται η καθεμιά και τι δείχνει;
Γιατί οι εργάτες, ενώ αγαπούν τον Ντεμπς, δεν έρχονται στο πλευρό του και δεν συμπαραστέκονται στον αγώνα του;
Να βρείτε στο κείμενο τα γνωρίσματα της τεχνικής του Ντος Πάσος που επισημαίνονται στο εισαγωγικό σημείωμα.

ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

«Όσο υπάρχει... δε θα 'μαι λεύτερος...». Να σχολιάσετε αυτό το χωρίο και να εκθέσετε τις απόψεις σας.

Τζον Ντος Πάσος (1896-1970)

Γεννήθηκε στο Σικάγο το 1896 και αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το 1916. Την ίδια χρονιά ήρθε στην Ευρώπη με την πρόθεση να μελετήσει αρχιτεκτονική· τελικά, όμως, προτίμησε να δει από κοντά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ως εθελοντής τραυματιοφορέας. Τα πρώτα του μυθιστορήματα περιγράφουν τις εμπειρίες του από το μέτωπο. Η εκτέλεση των αναρχικών Νίκολα Σάκο και Μπαρτολομέο Βαντσέτι, το 1927, επηρέασαν βαθιά τον Ντος Πάσος, που είχε αγωνιστεί για να τους δοθεί αμνηστία. Το κομβικό αυτό σημείο της ζωής του αποκρυστάλλωσε την εικόνα που είχε για τις ΗΠΑ. Ήταν η εικόνα μιας χώρας «δύο εθνών», το ένα των πλουσίων και προνομιούχων και το άλλο των φτωχών και ανίσχυρων. Η τριλογία του «USA» απεικονίζει τα δύο αυτά έθνη στα πρώτα τριάντα χρόνια του αιώνα μας. Ο συγγραφέας προσδίδει στις φανταστικές ιστορίες του μία αίσθηση ιστορικότητας, με τα παρέμβλητα τεχνάσματα των «ταινιών επικαίρων», με μοντάζ έξυπνα επιλεγμένων τίτλων εφημερίδων και με δημοφιλή τραγούδια της εποχής. Επίσης, παρεμβάλλει σύντομες ποιητικές προσωπικές αναμνήσεις, καθώς και βιογραφίες αντιπροσωπευτικών μελών του κατεστημένου αλλά και του «άλλου έθνους».

Την τριλογία «USA» ακολούθησε μία λιγότερο φιλόδοξη τριλογία με τίτλο «District of Columbia», Στα έργα του αυτά καταγράφει την απογοήτευσή του από το εργατικό κίνημα, τις ριζοσπαστικές πολιτικές και τον φιλελευθερισμό του «New Deal» του αμερικανού προέδρου Φραγκλίνου Ρούζβελτ. Η παρακμή της δημιουργικότητάς του και ο αυξανόμενος πολιτικός συντηρητισμός που διαφαίνονται σ’ αυτή την τριλογία του εκδηλώθηκαν εντονότερα στα μεταγενέστερα έργα του.

Θεωρείται σήμερα ―μαζί με τον Φιτζέραλντ και τον Χέμινγουέη― ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της "Χαμένης Γενιάς" των αμερικανών πεζογράφων που κατέγραψαν με σπάνια ευαισθησία και πειστικότητα την τραγική διάψευση και απογοήτευση του μεσοπολεμικού ανθρώπου.