Στη γραφή της νέας ελληνικής γλώσσας για τον τονισμό των λέξεων χρησιμοποιείται ένα τονικό σημάδι, ο
τόνος.
Ποιες λέξεις τονίζονται;
Τόνο παίρνουν οι λέξεις που γράφονται με πεζά γράμματα (μικρά) και έχουν περισσότερες από μία συλλαβές, δηλαδή οι δισύλλαβες, οι τρισύλλαβες και οι πολυσύλλαβες.
Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν τονίζονται! (Εκτός από κάποιες εξαιρέσεις που θα τις
δούμε παρακάτω.)
μονοσύλλαβες: και, τι, ποιος, φως, αχ, γη, γεια, μου, σου, δεν,
μην, να κλπ.
Σημείωση:
Όταν μια λέξη τονίζεται στη λήγουσα, λέγεται οξύτονη (γε-ρός)·
όταν τονίζεται στην παραλήγουσα, λέγεται παροξύτονη (γέ-ρος)·
όταν τονίζεται στην προπαραλήγουσα, λέγεται προπαροξύτονη (κα-λό-γε-ρος)
Τονίζονται οι λέξεις που γράφονται μόνο με κεφαλαία;
ΠΡΟΣΟΧΗ: ΔΕΝ ΤΟΝΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΟΤΑΝ ΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Πού τοποθετείται ο τόνος;
Ο τόνος τοποθετείται πάνω από φωνήεν.
Όταν μια λέξη τονίζεται στην αρχική συλλαβή και γράφεται με αρχικό κεφαλαίο γράμμα, ο τόνος μπαίνει αριστερά του γράμματος, π.χ. Έρχομαι.
Όταν μια λέξη τονίζεται σε πεζό (μικρό) γράμμα, ο τόνος μπαίνει πάνω από το γράμμα, π.χ. έρχομαι.
Όταν τονίζεται συλλαβή με δίψηφο φωνήεν, ο τόνος μπαίνει πάνω από το δεύτερο φωνήεν, π.χ. καίγομαι, λείπω, αθροίζω, σούπα. Το ίδιο ισχύει για τις ακολουθίες αυ και ευ, π.χ. αύριο, εύχομαι.
Υπάρχουν μονοσύλλαβες λέξεις που τονίζονται και ποιες είναι;
Από τις μονοσύλλαβες λέξεις τόνο παίρνουν:
1. Ο διαζευκτικός σύνδεσμος ή
Παράδειγμα:
Ή εγώ ή εσύ!
2. Τα ερωτηματικά επιρρήματα πώς και πού.
Παραδείγματα:
Πώς είσαι;
Πού πας;
Σημείωση
Τόνο επίσης παίρνουν το πού και το πώς σε περιπτώσεις όπως οι παρακάτω:
Πού να σου τα λέω!
Από πού κι ως πού.
Πού και πού.
Αραιά και πού.
–Τους έστειλες το γράμμα; –Πώς!
Πώς βαριέμαι!
Tο πώς τα βγάζουν πέρα ένα Θεός το ξέρει.
Κοιτάζω πώς και πώς να τα βολέψω.
Ξεκίνησα χαράματα, πεζός, κατά πώς το ‘χα αποφασισμένο.
Προσοχή:
Το πως δεν τονίζεται όταν είναι ειδικός σύνδεσμος, π.χ.
Μου είπαν πως είσαι άρρωστος.
Σ' αυτήν την περίπτωση ο πως μπορεί να αντικατασταθεί από τον ειδικό σύνδεσμο
ότι, π.χ.
Σ' αυτήν την περίπτωση το που μπορεί να αντικατασταθεί από τον ειδικό σύνδεσμο,
ότι, π.χ.
Φαίνεται ότι είσαι ωραία.
β) Ήταν τόσο απαίσιος ο τρόπος του
που σηκώθηκα και έφυγα.
Σ' αυτήν την περίπτωση το που μπορεί να αντικατασταθεί από τον αποτελεσματικό σύνδεσμο ώστε, π.χ.
Ήταν τόσο απαίσιος ο τρόπος του ώστε σηκώθηκα και έφυγα)
γ) Tην ώρα που θα ξεκινάς, κάνε μας ένα τηλεφώνημα
Στην περίπτωση αυτή το που μπορεί να αντικασταθεί από κάποιο χρονικό σύνδεσμο, π.χ.
Όταν θα ξεκινάς, κάνε μας ένα τηλεφώνημα
δ) Παραξενεύτηκε που τους βρήκε να κάθονται φρόνιμα.
Στην περίπτωση αυτή το που μπορεί να αντικασταθεί από κάποιο αιτιολογικό σύνδεσμο, π.χ.
Παρεξενεύτηκε επειδή τους βρήκε να κάθονται φρόνιμα.
ε) Kαι που τον προσκάλεσαν, πάλι δεν πήγε.
Στην περίπτωση αυτή το που μπορεί να αντικασταθεί από κάποιο εναντιωματικό σύνδεσμο, π.χ.
Μολονότι τον προσκάλεσαν, πάλι δεν πήγε.
2. αναφορική αντωνυμία, π.χ.
Με έκαναν τόσο πολύ να χαρώ αυτά που μου είπες.
Στην περίπτωση αυτή το που μπορεί να αντικατασταθεί από την αναφορική αντωνυμία τα οποία.
Με έκαναν τόσο πολύ να χαρώ αυτά τα οποία μου είπες.
3. αναφορικό επίρημμα, π.χ.
Πήγα εκεί που μου είπες.
Στην αυτή περίπτωση το που μπορεί να αντικατασταθεί από
το αναφορικό επίρρημα όπου.
Πήγα εκεί όπου μου είπες.
3. Οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τις, τα), όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές.
Παραδείγματα:
Η μητέρα μού είπε ότι θα φύγεις. (=η μητέρα είπε σε μένα ότι θα φύγεις. )
Η μητέρα μου είπε ότι θα φύγεις. (=η δική μου μητέρα είπε ότι θα φύγεις. )
Η δασκάλα μάς κέρασε γλυκό (=η δασκάλα κέρασε εμάς)
Η δασκάλα μας κέρασε τους συναδέλφους της (=η δική μας δασκάλα κέρασε...)
Η μητέρα μου μου είπε (= δε χρειάζεται τόνος)
4. Οι μονοσύλλαβες λέξεις, όταν συμπροφέρονται με τους ρηματικούς τύπους μπω, βγω, βρω, 'ρθω σε όλα τα πρόσωπα και τους αριθμούς και προφέρονται
εμφατικά.
Παραδείγματα:
θά 'ρθω κι εγώ μαζί σας (προφέρουμε δυνατότερα το θά)
Τι θα γίνει, θά 'ρθεις; (προφέρουμε δυνατότερα το θά)
Σε διαφορετική περίπτωση δεν τονίζονται:
Παραδείγματα:
θα 'ρθω κι εγώ μαζί σας (προφέρουμε δυνατότερα το 'ρθω)
Τι θα γίνει, θα 'ρθεις; (προφέρουμε δυνατότερα το 'ρθεις).
5. Όπου ακούγεται δεύτερος τόνος, σημειώνεται.
Δηλαδή, όταν συνδυάζουμε μια λέξη με μία ή περισσότερες ασθενείς αντωνυμίες
(εγκλιτικά), χρησιμοποιούμε έναν επιπλέον τόνο, ο οποίος
πέφτει είτε στη λήγουσα της πρώτης λέξης είτε στην πρώτη από τις δύο αντωνυμίες.
Αυτό λέγεται έγκλιση του τόνου.
Παραδείγματα:
α) ρήματα που ακολουθούνται από αδύνατους τύπους αντωνυμιών:
π.χ. κάλεσε + την → κάλεσέ την , πάρε + του + το →
πάρε τού το
β) ουσιαστικά ή επίθετα που ακολουθούνται από κτητικές αντωνυμίες:
π.χ. ο δάσκαλος + μας → ο δάσκαλός μας ,
η όμορφη + σας τάξη → η όμορφή σας τάξη
γ) επιρρήματα ή άκλιτες μετοχές που ακολουθούνται από ασθενείς αντωνυμίες.
π.χ. απέναντι + μας → απέναντί μας , ψάχνοντας+ τα →
ψάχνοντάς τα
Υπάρχουν δισύλλαβες ή τρισύλλαβες λέξεις που δεν τονίζονται;
Ναι υπάρχουν! Είναι οι λέξεις που πηγαίνουν μαζί με κάποιο
κύριο όνομα, λέγονται προτακτικές και συνοδεύονται από το ενωτικό (-). Αυτές είναι οι εξής:
Αγια-, Αϊ-, γερο-, γρια-, θεια-, κυρα-, μαστρο-, μπαρμπα-, παπα- π.χ.
η Αγια-Σοφιά, ο Αϊ-Δημήτρης, η γρια-Στέλλα, η θεια-Μαρία, η
κυρα-Βούλα, ο μαστρο-Θόδωρος, ο μπαρμπα-Γιάννης, ο παπα-Κώστας.
ΠΡΟΣΟΧΗ:
Το προακτικό κυρδεν παίρνει ενωτικό, π.χ. κυρ Κώστας
Τα προτακτικά καπετάν και πάτερ, διατηρούν τον τόνο τους και δεν παίρνουν ενωτικό, π.χ. καπετάν Πέτρος, πάτερ Γεώργος.
Συμπληρώνει ο Μαν. Τριανταφυλλίδης στη Γραμματική του: «Με το να μην κλίνονται αυτά ποτέ, παρουσιάζονται πιο δικαιολογημένα σαν άκλιτα. Συνεπώς πρέπει να πούμε:»
του κυρ Κώστα, τον κυρ Κώστα, του καπετάν Πέτρου, τον καπετάν Πέτρου, του πάτερ Γεώργιου, τον πάτερ Γεώργιο.
Ποια άλλα τονικά σημάδια χρησιμοποιούμε;
Εκτός από τον τόνο χρησιμοποιούμε ακόμη τα διαλυτικά.
Τα διαλυτικά ( ·· ) χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν ότι δύο γράμματα που δηλώνουν φωνήεντα διαβάζονται ως δύο ξεχωριστοί φθόγγοι και όχι ως ένας, όχι δηλαδή ως δίψηφο.
Σημειώνoνται κανονικά πάνω από το ι και το υ, όταν προηγούνται α, ε, ο.
Τα διαλυτικά σημειώνονται και στις λέξεις με κεφαλαία για την αποφυγή παρεξηγήσεων, π.χ. ΠΑΙΔΑΚΙΑ, ΠΑΪΔΑΚΙΑ.
Παραδείγματα
Σήμερα θα φάμε παϊδάκια. ΣΗΜΕΡΑ ΘΑ ΦΑΜΕ ΠΑΪΔΑΚΙΑ και όχι ΠΑΙΔΑΚΙΑ
Γεννήθηκα στις 15 Μαΐου.
Πήρα ένα καταπραϋντικό για τον πόνο.
Τρέχα να προλάβουμε το τρόλεϊ.
Αποτελεί βασική προϋπόθεση.
Τα έξοδα ξεπέρασαν τον οικογενειακό προϋπολογισμό.
Στον κινηματογράφο θα πάμε μαζί με την Αγλαΐα.
Στην αρχαία Ελλάδα επικρατούσε πολυθεΐα.
Η ναυσιπλοΐα κοντά στις ακτές λέγεται ακτοπλοΐα.
ΠΡΟΣΟΧΗ:
1. Όταν τονίζεται το προηγούμενο φωνήεν, δε σημειώνουμε διαλυτικά, π.χ. νεράιδα, γάιδαρος
2. Δε βάζουμε διαλυτικά στο ι όταν προηγείται ω, π.χ. πρωί
