Ποιες λέξεις λέγονται ομώνυμες;
Ομώνυμες λέγονται οι λέξεις που ενώ έχουν διαφορετική σημασία προφέρονται με τον ίδιο τρόπο, για παράδειγμα:
1. η γλώσσα (που μιλάμε) - η γλώσσα (το ψάρι), η πλάνη (εργαλείο) - η πλάνη (παραπλάνηση)
2. κλείνω (την πόρτα) - κλίνω (το ουσιαστικό), η λύρα (το μουσικό όργανο) - η λίρα (το νόμισμα)
Αν προσέξουμε λίγο τα παραπάνω παραδείγματα, διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν λέξεις:
α. που γράφονται, άρα και προφέρονται, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο είναι δηλαδή ομόγραφες και ομόηχες (πρδ. 1) και
β. που γράφονται διαφορετικά προφέρονται όμως με τον ίδιο τρόπο, είναι δηλαδή μόνο ομόηχες (πρδ. 2)
Ας δούμε περισσότερες λέξεις από την κάθε κατηγορία:
Ομώνυμες ομόγραφες
| η γλώσσα (που μιλάμε) | η γλώσσα (το ψάρι) |
| η πλάνη (εργαλείο) | η πλάνη (παραπλάνηση) |
| η ρόκα (το λαχανικό) | η ρόκα (εργαλείο για το γνέσιμο) |
| η άδεια (από την εργασία) | τα άδεια (ταμεία) |
| το μέλος (μιας ομάδας) | το μέλος (η μελωδία) |
| η ρόδα (του αυτοκινήτου) | τα ρόδα (τριαντάφυλλα) |
| το κόμμα (σημείο στίξης) | το κόμμα (η πολιτική παράταξη) |
| ο κοντός (το κοντάρι) | ο κοντός (επίθετο) |
Προσοχή
Οι ομόγραφες πρέπει να είναι δύο εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους λέξεις και όχι η ίδια λέξη με πολλές σημασίες (πολυσημία), π.χ. οι λέξεις κάθομαι, γλώσσα:
κάθομαι στην καρέκλα
κάθομαι στην οδό Αριστοτέλους.
Γιατί κάθεσαι, πάρε ένα βιβλίο να διαβάσεις.
Και στα τρία παραδείγματα η λ. κάθομαι χρησιμοποιείται με τρεις διαφορετικές σημασίες της ίδιας λέξης (πολυσυμία). Δες στο λεξικό του Τριανταφυλλίδη τις σημασίες 1α, 2α και 3α
Βγάλε έξω τη γλώσσα σου.
Μιλάει τρεις γλώσσες.
Αγόρασα γλώσσες για το μεσημέρι.
Στα δύο πρώτα παραδείγματα η λ. γλώσσα χρησιμοποιείται με δύο διαφορετικές σημασίες της ίδιας λέξης (πολυσημία). Στο τρίτο παράδειγμα έχουμε διαφορετική λέξη, εννοώντας το ψάρι γλώσσα. Δες στο λεξικό του Τριανταφυλλίδη.
Ομώνυμες ομόηχες
| ο άλλος (αντωνυμία) | άλλως (επίρρημα) | άλως (του φεγγαριού) |
| η αναμμένη (λάμπα) | αναμένει (=περιμένει) | |
| το αυτί | αυτή (αντωνυμία) | αυτοί (αντωνυμία) |
| το βάζο | βάζω (εγώ) | |
| γλείφω (το παγωτό) | γλύφω (λαξεύω, σμιλεύω το άγαλμα) | |
| το διάλειμμα | το διάλυμα | |
| το δίστιχο | τον δύστυχο | |
| εδώ | την αιδώ (την ντροπή) | |
| η ευφορία (ευχαρίστηση) | η εφορία | |
| η θύρα ( η πόρτα) | η θήρα (το κυνήγι) | η Θήρα (το νησί) |
| ο ιός (της γρίπης) | υιός (ο γιος) | |
| ίσως | ίσος | |
| το κάλλος (η ομορφιά) | ο κάλος (στο δάχτυλο) | |
| καλώ (φωνάζω) | το καλό | |
| ο κανείς | το κανίς (το σκυλί) | |
| το κερί | οι καιροί | |
| το κόμμα | το κώμα (έπεσε σε κώμα) | |
| ο κριτικός (κινηματογράφου) | ο Κρητικός | |
| η κύρωση (η τιμωρία) | η κίρωση (αρρώστια) | |
| η λίμα (εργαλείο) | το λήμμα (λέξη στο λεξικό) | |
| ο λιμός (η πείνα) | ο λοιμός (αρρώστια) | |
| η λύπη | τα λίπη | λείπει (ρήμα) |
| ο λιτός (φτωχικός) | λυτός (άδετος) | |
| η μηλιά (δέντρο) | η μιλιά (ομιλία) | |
| η Μήλος (νησί) | ο μύλος (του καφέ) | |
| το μισό (λεπτό) | μισώ | |
| πάλι | η πάλη | |
| η πείνα | η πίνα (όστρακο) | |
| η πείρα | πήρα | |
| πολύ | πολλή | πολλοί |
| η ρίμα (ομοιοκαταληξία) | το ρήμα | |
| στέκι | στέκει | |
| ο σωρός (από πέτρες) | η σορός (το άψυχο κορμί) | |
| η τάση | το τάσι | |
| η τύχη | οι τοίχοι | τα τείχη |
| το φιλί | η φυλή | |
| το φύλλο (του δέντρου) | το φύλο (το γένος) | τον φίλο |
| τα χείλια | χίλια | |
| η χήρα | η χείρα (το χέρι) | |
| ο χήρος | ο χοίρος (το γουρούνι) | |
| ο ψιλός (ο λεπτός) | ο ψηλός (το ύψος) |
Πολλά ομόηχα δημιουργούνται στα επίθετα με κατάληξη -ος, -η, -ο με τη διαφορά γένους και αριθμού, π.χ.
οι φίλοι - η φίλη
οι γνωστοί - η γνωστή
οι αδερφικοί - η αδερφική
Τα ομώνυμα κάποιες φορές ίσως να δημιουργούν πρόβλημα στην κατανόηση εξαιτίας των δύο διαφορετικών σημασιών (αμφισημία), π.χ. στη φράση «έχω μια [pina]» η λέξη [pina] θα μπορούσε να είναι η πείνα ή η πίνα. Τις περισσότερες φορές όμως ο συνομιλητής καταλαβαίνει αμέσως τη διαφορά, π.χ.
Έχω μια πείνα σήμερα...
Σήμερα θα φάμε πίνα.
Η αμφισημία των ομώνυμων γίνεται αφορμή για ποιήματα ή τραγούδια, π.χ.
Τα τείχη (του Κ.Π. Καβάφη)
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κι υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A, όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
Ο φαντάρος, στίχοι Μανώλης Ρασούλης
Απόψε πήρε άδεια
και με την τσέπη άδεια
τραβάει για την πόλη
Κακές συνήθειες, στίχοι Μιλτιάδης Πασχαλίδης
Από παιδί θυμάμαι προσπαθώ – να κλέψω το γλυκό μέσα απ’ το βάζο,
με ξύλινα σπαθιά να πολεμώ – και μια ζωή στα πόδια να το βάζω.
Το σκυλάκι το κανίς, στίχοι Γιάννης Λογοθέτης
Το σκυλάκι το κανίς
Ποιος το έκλεψε; Κανείς!
Παρόμοιες περιπτώσεις μπορείτε να δείτε και στην ανάρτηση του Ν. Σαραντάκου «Το Ριμάριο των Ομωνύμων για τη Μέρα της Ποίησης»
Άλλα παραδείγματα:
Να σου λείπει
η τέτοια λύπη
τώρα που 'φαγες
όλου του αρνιού τα λίπη.
Τον περίμενα με ρόδα
κι ήρθε με σκασμένη ρόδα.
Παρώνυμα
Παρώνυμα ή παρώνυμες λέξεις είναι οι λέξεις που έχουν παρόμοια προφορά αλλά διαφέρουν στη σημασία, π.χ.
| η αμνησία (λήθη) | η αμνηστία (η χάρη για κάποιο αδίκημα) |
| οι αμυγδαλές (αδένες) | οι αμυγδαλιές (δέντρα) |
| η απολογία (στο δικαστήριο) | ο απολογισμός (λογοδοσία) |
| ο αμαρτωλός (αυτό που κάνει αμαρτία) | ο αρματολός (αυτός που κρατάει άρμα) |
| στερώ (παίρνω κάτι που ανήκει σε άλλον) | υστερώ (μένω πίσω) |
| η στήλη (επιτύμβια) | ο στύλος (η κολόνα) |
| η σφήκα (έντομο) | η σφίγγα (μυθολογικό τέρας) |
| ο τεχνικός (σε σχέση με μια τέχνη) | ο τεχνητός (αυτός που δεν είναι φυσικός) |
| το παρώνυμο | το πατρώνυμο |
Τονικά παρώνυμα
Μια ιδιαίτερη κατηγορία των παρώνυμων είναι τα τονικά παρώνυμα, δηλαδή οι λέξεις που μοιάζουν στην προφορά, όμως διαφέρουν στον τονισμό, π.χ.
| άλλα | αλλά |
| ο γέρος | ο γερός |
| η γενιά | τα γένια |
| γέρνω | γερνώ |
| η δουλειά | η δουλεία |
| εξαίρω | εξαιρώ |
| ο επενδυτής (π.χ. χρημάτων) | ο επενδύτης (το πανωφόρι) |
| η ημέρα | τα ήμερα |
| ο θαμπός | το θάμπος |
| ο θόλος | ο θολός |
| η κάμαρα | η καμάρα |
| η λεύκα (δέντρο) | τα λευκά |
| το λινό (ύφασμα) | λύνω |
| τα μάγια | η μαγιά |
| το μίσος | ο μισός |
| ο μοναχός | ο μονάχος |
| ο μόνος | ο μονός |
| το μπούζι (κρύο) | το μπουζί (εξάρτημα του αυτοκινήτου) |
| η μπουνιά | τα μπούνια (ανοίγματα στα πλευρά του πλοίου) |
| ο νόμος | ο νομός |
| το όρος | ο ορός |
| πάνω | το πανό |
| παίρνω | περνώ |
| η πενία (η φτώχια) | η πενιά |
| πίνω | πεινώ |
| η πλάτη | το πλατύ |
| η πλατιά | η πλατεία |
| ο πολιτικός | ο πολίτικος |
| πότε | ποτέ |
| ο πωλητής | ο πολίτης |
| η ραφή | το ράφι |
| το σήμα | σιμά |
| ο σκόρπιος | ο σκορπιός |
| ο στέρεος | ο στερεός |
| το στέρνο (στήθος) | το στερνό (τελευταίο) |
| η σχεδία | τα σχέδια |
| το σχολείο | το σχόλιο |
| η σχολή | η σχόλη (αργία) |
| το τζάμι | το τζαμί |
| η φίλη | η φυλή |
| η φίλη | το φιλί |
| η φόρα | η φορά |
| το χάλι | το χαλί |
| ο Χρήστος | ο Χριστός |
| ο χώρος | ο χορός |
| το χωριό | το χωρίο |
| το ψεύδος | ο ψευδός |
| ο ώμος | ο ωμός |
Συγκεντρωτικός πίνακας
 |
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011, διαδικτυακή έκδοση |
|
|
Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα, διαδικτυακή έκδοση |
|
|
Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941 |
|
|
Κική Νικηφορίδου, Συνώνυμα-συνωνυμία, Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα |
|
|
Κική Νικηφορίδου, Αντώνυμα (Αντίθετα) - Αντίθεση, Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα |