Το διήγημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη Οι δυο αγάπες δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ο ΝΟΥΜΑΣ στα τεύχη 387, 388, 389 και 390.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι αντλημένο από τα παραπάνω τεύχη. Κατά τη μεταγραφή έγινε ορθογραφική προσαρμογή στο μονοτονικό και στους σημερινούς ορθογραφικούς κανόνες. Διατηρήθηκε το φαινόμενο της κράσης μόνο στις περιπτώσεις των ρημάτων.

Ο ΝΟΥΜΑΣ, 387 ― 11 του Απρίλη 1910

«Τα χρώματα ακριβαίνουν, η ζωή ακριβαίνει, και τη δουλειά την πλερώνει ο κόσμος όλο και λιγότερο».

Έτσι εσκεφτότουν ο αγιογράφος (Αργύρης Σπαθάρος ήταν τόνομά του) καθισμένος σιμά σ’ ένα τραπέζι και μ’ ένα λιανό πινέλο διορθώνοντας τα μικρά μάτια στο πρόσωπο ενού Αη-Νικόλα, που την αυγή του τον είχαν φέρει γιομάτον καπνιές για να τον ξανακαινουργώσει. Κι όλο χρωματίζοντας έλεγε με το νου του:

Ο Θεός ας έχει δόξα! την ανάγκη δε τήνε εγνώρισα· μα άλλες φορές ο κόσμος μου κάζεται έδινε περσότερο· κι όμως η τέχνη μου είναι καλύτερη»!

Εκοίταξε οπίσω του. Στον τοίχο εκρεμόνταν πολλά κονίσματα, κι ανάμεσα σ’ εκείνα εδιάκρινε τα δικά του, και κουνώντας το κεφάλι εβεβαίωσε το στοχασμό του. «Δίχως άλλο» είπε από μέσα του «η τωρινή μου η τέχνη είναι πολύ ανώτερη».

Τώρα απίθωσε στο τραπέζι το πινέλο του, επήρε στο ζερβί του χέρι την εικόνα και ετέντωσε το μπράτσο του: — «Είναι πες έτοιμη» εσκέφτηκε τηράζοντάς την ξεταχτικά. Αν έχει και κανένα ψεγάδι θα το διορθώσουμε απέκι. Κι έπειτα δεν είναι καινούργια, η δουλειά μου αξίζει βέβαια την κότα που μούφεραν».

Εσηκώθηκε κι εβάλθηκε να προβατεί μέσα στο σπίτι. Δεν εφορούσε ποδεμούς και τα βήματά του πάνω στο πάτωμα ακουόνταν λίγο. Ήταν ψηλός, λιγνός, λίγο σκεβρωμένος, και τα μακριά μαλλιά που τούπεφταν απάνου στες πλάτες ήταν άσπρα. Ήταν χωριάτικα ντυμένος, αλλά στο σπίτι δεν εφορούσε παρά ένα άσπρο ποκάμισο ολάνοιχτο στο στήθος, μία παλιά πλατιά βράκα με μπαλώματα πολλά, και σκαλτσούνια δίχως φτέρνες.

«Είναι ενωρίς ακόμα» ανανοήθηκε ο ζωγράφος σταματαίνοντας «ας δουλέψουμε λιγάκι στο μεγάλο το στόρισμα».

Με τη ράχη του ζαρωμένου χεριού του εχάιδεψε το χαμηλό του μέτωπο κι εκοίταζε τρογύρου του. Στους άσπρους τοίχους της ανταβάνωτης κάμαρας εκρεμόνταν ολούθε κονίσματα αγίων, άλλα παλιά, άλλα πλιο καινούργια, άλλα τέλεια νωπά. Και στα πλιο παλιά το χρώμα ήταν ξεθωριασμένο, οι γραμμές αδέξιες, η δουλειά χοντρή κι αμελημένη, γιατί ο ζωγράφος που τάχε κάμει είχε γεννηθεί σε χρόνια σκοτεινά, όταν η σπουδή της τέχνης ήταν δύσκολη και καλοί δάσκαλοι ή δεν ήταν στον κόσμο, ή ήταν σπάνιοι πολύ. Τώρα ήταν χρόνους πολλούς πεθαμένος, περσότερο από δυο αιώνες ο παλιός ο ζωγράφος· τώρα τα κόκαλά του δε θάταν παρά στάχτη μέσα στο κοιμητήριο του χωριού όπου αυτός ο προσπάππους του προπάππου τ’ Αργύρη, είχε γυρέψει καταφυγή, κυνηγημένος στην Ήπειρο από τους Τούρκους, βασανισμένος από τη δυστυχία, μην έχοντας μαζί του παρά τα παλιά του ρούχα και χέρια αδέξια για τη δουλειά της γης...

Κι έπειτα εκρέμονταν εκεί άλλα στορίσματα καλύτερα, κι άλλα πάλι καλύτερα ακόμη και πλιο καινούργια, όλα εικόνες αγίων, ασκητάδων, μαρτύρων, αποστόλων, που τους είχαν ζωγραφίσει τα παιδιά και τα ‘γγόνια του πρώτου, κι ήταν εκεί κι ένας μικρός Αη-Βασίλης, το πρώτο κόνισμα πούχε κάμει ο Αργύρης σαν ήταν παιδί κι εμάθαινε από τον πατέρα του την τέχνη. Και τον εκοίτα πολλή ώρα ο ζωγράφος, και μ’ ένα χαμόγελο στα χείλη εθυμήθηκε τη νιότη του, εθυμήθηκε την παντρειά του, εθυμήθηκε του πατέρα, που τώρα πλια δεν ήταν σε τούτον τον κόσμο, τα λόγια, καλοσύνη γιομάτα, θρησκεία γιομάτα και πίστη στου θεού την καλοσύνη, κι εθυμήθηκε κιόλας ότι ο πατέρας του τούλεγε για της φάρας τους την τέχνη, που (καθώς κι αυτός από τον πατέρα του και τον πάππου του είχε ακούσει) ο παλιός ο πρόγονος την είχε φέρει μαζί του από την Ήπειρο στο μικρό Κορφιάτικο χωριό, όταν οι Τούρκοι αγριεμένοι είχαν πάρει απόφαση να σβήσουν από τον κόσμο τη χριστιανοσύνη. Ήταν ένας μάρτυρας της θρησκείας και της τέχνης ο παλιός ο πρόγονος. Αλλά δεν ήταν παρά ένα αθώο θύμα και οι Τούρκοι και η οργή τους δεν ήταν παρά το όργανο της θεϊκιάς δικαιοσύνης. Το ρειπισμένο κι ερημαγμένο Τουρκομερίτικο χωριό είχε αμαρτήσει, κι ο θεός εβουλήθηκε, για παράδειγμα, να το αφανίσει από το πρόσωπο της γης.

Κι εχαμογέλασε πάλι ο ζωγράφος τηράζοντας της τέχνης του τα πρώτα δοκιμάσματα, κι εθυμότουν πως τα εδούλευε στο πλευρό του πατέρα του, που όλο δουλεύοντας κι εκείνος τον ορμήνευε και τον οδηγούσε. Και το χαμόγελο που έφεγγε απάνου στα χείλια του εγίνηκε ολομεμιάς σαν ανοιχτόκαρδο γέλιο, γιατί εσυλλογίστηκε πως αν εζούσε τώρα ακόμα ο μακαρίτης θα μπορούσε αυτός ο ίδιος να τον ορμηνεύει. Ναι η τέχνη του του φαινότουν ανώτερη πολύ. Κι έριξε τώρα τα μάτια του σ’ ένα άλλο μέρος της κάμαρας, σε μίαν από τες αγκωνές, σιμά στο ένα παράθυρο, όπου στημένο εστεκότουν το μεγάλο στόρισμα, που το δούλευε ακόμα ο ζωγράφος, και που ήταν κοντά τελειωμένο. Επαράσταινε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκος. Τα χρώματα ήταν χλωρά κι εγυάλιζαν· το πρόσωπό του λευκοντυμένου αρχάγγελου, που ανάερος έκλειε με τα φτερούγια ορθάνοιχτα και με τον ώριο λευκό κρίνο στο χέρι ήταν παράκαλο, και το κόκκινό του χείλι εφαινότουν σα να μιλούσε· κι η Θεοτόκο γονατιστή και σκυμμένη ταπεινά κάτουθε από έναν ολόχρυσο θόλο, μικρή, ντυμένη από το μέτωπο στα πόδια μ’ ένα μπλάβο φόρεμα, εφαινότουν σα ν’ αφοκραζότουν αληθινά τον αρχαγγελικό χαιρετισμό. Μα το πρόσωπο του αρχάγγελου έμοιαζε στο πρόσωπο ενού παιδιού που συχνά ερχότουν στο σπίτι του ζωγράφου, και η Παναγιά σε μια κορασιά της γειτονιάς του· ο ζωγράφος, μοναχός του στο χωριό, είχε βρει έτσι το μυστικό της τέχνης που οι παλιοί του, ακολουθώντας τα πατροπαράδοτα, δεν τόχαν καταλάβει.

Αλλά έξαφνα το πρόσωπό του εσυγνέφιασε. Εκούνησε πικρά το κεφάλι και είπε όλο κοιτάζοντας την εικόνα του. «Μα θάμαι ο ύστερος ζωγράφος στο χωριό;»

Κι εθυμήθηκε του πατέρα του το λόγο, που τούχε παραγγείλει να μάθει την τέχνη κι εκείνος στα παιδιά του και τα παιδιά του στα παιδιά τους, όπως είχε γένει από την πρώτη αρχή στο σόι τους, κι αναστέναξε. Και σε λίγο ακολούθησε το στοχασμό του.

«Οι άλλοι στο χωριό δε μπορούν να γένουν ζωγράφοι· φυσικό δεν τους είναι. Από πατέρα σε γιο σκάφτουν τη γης και σκαφτιάδες πρέπει να μείνουν· γι’ αυτό τους εδιόρισε ο θεός. Αλλά εμείς; πάντα ζωγράφοι, από την αρχή του κόσμου. Ζωγράφος έπρεπε νάναι και ο γιος· κρίμα που είναι μονάκριβος. Μα την τέχνη ούτε τη στοχάζεται· το καθισιό δεν τ’ αρέσει· τα χρώματα μήτε τα ξεχωρίζει· αχ έμοιασε της μάνας σ’ αυτό!»

Και εξανακούνησε το κεφάλι. Κι άδραξε τώρα ένα δεμάτι πινέλα και τη χρωματόταβλα και εστάθηκε μπρος στην εικόνα. Ανακάτωσε τα χρώματα και άρχισε πάλι να δουλεύει. Προσεχτικός άγγιζε τα σουσούμια του αρχάγγελου, βάζοντας φως όπου έπρεπε, διορθώνοντας τη χτεσινή του εργασία και επάσκιζε να βαστάει το νου του καρφωμένον στο έργο του. Αλλά ο νους του δεν τον άκουε σήμερα· η καρδιά του είχε πικραθεί. Ο γιος δεν αφοκραζότουν τα διδάγματά του, δεν ήθελε της φάρας το έργο.

«Αχ» είπε πάλι ο ζωγράφος ακολουθώντας τον πρώτο του στοχασμό. «Έμοιασε αλλού· κι όχι σ’ αυτό μοναχά, μα και σ’ άλλα μοιάζει στους μπαρμπάδες του» και πικρά αναστέναξε.

Ήταν μεσημέρι. Στη σκάλα του σπιτιού, που ετέλειωνε στην κάμαρη όπου εδούλευε ο ζωγράφος, ακούστηκαν βαριά πατήματα, κι αμέσως επρόβαλε χαμηλά το κεφάλι της γυναικός του Αργύρη. Τα μαλλιά της ήταν άσπρα κάτω από τη μουντή της μπόλια και το πρόσωπό της είχε ζάρες πολλές αλλά δεν ήταν άσκημο· τα μάτια της έλαμπαν κάτου από το κουρασμένο της μέτωπο.

«Τι είναι, Ευτυμιά» ερώτησε ο ζωγράφος δίχως να αφήσει τα χρώματα και χωρίς να την τηράξει.

«Κόπιασε» του απάντησε η γυναίκα «σήμερα αλησμόνησες τέλεια πότε είναι ώρα για γιώμα».

Ο Αργύρης εχαμογέλασε. Απίθωσε κατά γης τη χρωματόταβλα και τα πινέλα, έκαμε δύο βήματα προς τα οπίσω, εκοίταξε πάλι την εικόνα του κι ευχαριστημένος εκούνησε το κεφάλι. Κι από τη σκάλα η γυναίκα που τον έβλεπε αμίλητη, έσιαξε πρώτα τη μπόλια της απάνου στο κεφάλι κι εσταυροκοπήθηκε, και τέλος είπε σαν κάθε μέρα·

«Παναγία Δέσποινα, είσαι ολοζώντανη».

Τώρα ο Αργύρης ένιβε τα χέρια του σε μίαν άκρη της κάμαρας, μέσα σε μίαν ακάθαρτη πήλινη λεκάνη. Κι ενώ επλενότουν την ερώτησε.

«Και ο γιος σου;»

«Γιατί μιλείς έτσι, άνθρωπε του Θεού» του αποκρίθηκε με παράπονο «μη δεν είναι και δικός σου;»

«Γιατί έμοιαοε αλλού» είπε αναστενάζοντας· «θάμαι ο ύστερος ζωγράφος στο χωριό· σήμερα ούτε χρώματα δε μούτριψε».

«Α δεν είναι καλός για την τέχνη» είπε η γριά πειραγμένη κατεβαίνοντας ένα σκαλί είναι δουλευτής όμως· κι έχει το χτήμα του, και το συγυρίζει, και θα ζήσει μ’ εκείνο. Και πού όλοι ζωγράφοι στον κόσμο. Ο παντοδύναμος ξέρει τι κάνει!»

«Μ' αυτά τα λόγια, μ’ αυτά τα χάιδια, μου τον εχάλασες» είπε αναστενάζοντας. «Η τέχνη θέλει καθισιά και κόπο· μα έτσι μου ήτουν μελλάμενο».

Η γυναίκα δεν του απολογήθηκε για να μην τόνε συγχύσει την ώρα του φαητού· κι ο ζωγράφος που εσφούγγιζε τώρα μ’ ένα σκισμένο πανί τα χέρια του, ερώτησε έπειτα από μια στιγμή.

«Τι εμαγείρεψες σήμερα;»

«Για μας» του αποκρίθηκε ταπεινά «πασκαλινό όπως το κράζει η μέρα. Η αφεντιά σου όμως που νηστεύεις για τη χάρη της» κι έδειξε το κόνισμα «θα γευτείς ψωμί κι ελιές».

«Καλά» της απάντησε ευχαριστημένος. Κι έπειτα ερώτησε πάλι. «Kι ο γιος είναι κάτου;»

«Nαι» τούπε «μας ακούει.»

«Τα λόγια μου κακό δεν του κάνουν» αποκρίθηκε χαμογελώντας

Εκατέβηκαν κι οι δύο στο κατώγι. Στην αράδα στον τοίχο της πόρτας ήταν στημένα στα σκαριά τους τρία ανόμια βουτσιά, γιομάτα κρασί, και δίπλα τους ορθά δύο λαυριά λιπαρά απ’ έξω, το ένα με λάδι τάλλο μ’ ελιές. Στον αντικρινό τον τοίχο, και ξάγναντα στην ανοιχτή την πόρτα ήταν ένα τραπέζι και μπρος του και οπίσω του δύο παγκάρια μακριά όσο το τραπέζι, κι απάνου του ένα πιάτο μονάχο μ’ ελιές κι ένα ολόκληρο καρβέλι ψωμί χαμηλό και καστανό. Δίπλα στην αγκωνή, κάτου από ένα φιογό έκαιε η φωτιά με φλόγα μεγάλη και πάνω στη σιδερένια πυροστιά ένα χαλκωματένιο αγγειό κατάμαυρο εχόχλαζε κι ετραζότουν. Παραστιάς ήταν κουκουνιασμένος, καθιστός απάνω σε μία προύσα, ο γιος του ζωγράφου και με μία κουτάλα ανακάτωνε προσεχτικά το φαητό, προσμένοντας τους γονέους του· κι ωστόσο τόχε δοκιμάσει αν ήταν καλό στ’ αλάτι, κι ολοένα εμασούσε τη μπουκιά του. Ήταν νέος είκοσι δύο χρονών με μαύρο ψιλό μουστάκι, κι εφορούσε φράγκικα ρούχα, καθώς όλοι οι νέοι του χωριού

«Καλώς τον αφέντη» είπε μ’ ένα χαμόγελο στρέφοντας το κεφάλι προς τη σκάλα.

«Γειά σου Γιώργη» του αποκρίθηκε γλυκά ο πατέρας καθίζοντας μπρος στο τραπέζι και κάνοντας αργά αργά το σταυρό του.

Και παρευτής ο Γιώργης εκένωσε σε μια μεγάλη σκουτέλα το γιώμα, κι ενώ ο γέροντας έκοβε το καρβέλι που μέσα ήταν κίτρινο σαν το χρυσάφι και σπειρωτό, τόφερε στο τραπέζι και εκάθισε αγνάντια στο γέροντα· η μάνα εκάθισε σιμά του φέρνοντας ένα μεγάλο μαστραπά γιομάτον νερωμένο κρασί κι ένα μόνο ποτήρι. Το φαγητό ήταν κόκκινο από το πιπέρι, κι αχνοβολούσε κι εκαλομύριζε. Μάνα και γιος έκαμαν το σταυρό τους κι επήραν ο καθένας ένα κομμάτι από το ψωμί πούχε μοιράσει ο πατέρας, και οι τρεις τους άρχισαν τώρα να γεύονται.

Ο γέροντας εμασούσε σιγά με τα χαλασμένα του δόντια το ψωμί του και τες ελιές· οι άλλοι, πότε η μάνα πότε ο γιος, με το ίδιο κουτάλι έπαιρναν από τη βαθιά σκουτέλα, κι εβουτούσαν στο κόκκινο ζουμί το ψωμί τους.

«Αφέντη» είπε ο νέος, σαν είχε πραΰνει η πρώτη του πείνα «δε γεύεσαι από το δικό μας;»

«Όχι παιδί μου» του αποκρίθηκε «φάτε κι έγνοια σας για μένα. Τι θα καταλάβω, αν καταλύσω τώρα; σαν ήμουνα νέος μ’ άρεσε η καλοζωία, μα ετάχτηκα της Δέσποινας, προσκυνώ τόνομά της να νηστέψω ως που να την ιστορήσω, και η Παρθένα θα με βοηθήσει, και θ’ αποτελειώσω γλήγορα το κόνισμα· κι αυτό θα κάνει θιαμάσματα για τους χριστιανούς.»

«Θα τα κάμει» είπε ο Γιώργης με πίστη κατεβάζοντας το βλέφαρο «όλοι το λένε στο χωριό μας, και παράξενο δεν είναι».

«Με τέτοια κατάνυξη που δουλεύει τ’ άγιο κόνισμα» είπε η γριά σφουγγίζοντας τ’ αχείλι της με την άκρη του μάλλινου τραπεζομάντηλου «τι άλλο θα γένει; Και θαρρώ πως είδε τη Θεοτόκο στ’ όνειρό του, γιατί στην εικόνα της είναι ολοζώντανη. Μα» έσμιξε έπειτα από μια στιγμή «σκιάζομαι πως τα τυράγνια του είναι μεγάλα· κι είναι γέροντας τώρα».

«Ναι» είπε σοβαρός ο ζωγράφος χύνοντας πιοτό στην κούπα «θα κάμει θιαμάσματα, και θα τη σέβεται ο κόσμος στ’ αλήθεια, (όχι όπως τα κονίσματα που τα πουλούνε κι οι Οβριοί, ανάθεμά τους στη χώρα) και τόνομά μου θα μείνει αθάνατο στο χωριό και θάρχονται ξένοι να προσκυνούν το στόρισμα και να δέονται της Θεοτόκος».

«Είναι αλήθεια όσα λες» τούπαν με ευλάβεια «μα δε θα φροντίσεις και για την υγειά σου;»

«Τι πειράζει» απολογήθηκε «κι α ζήσω δέκα μέρες ή και ένα χρόνο λιγότερο; Τώρα τόφαγα το ψωμί μου. Μα εικόνες τέτοιες ούτε οι παλαιοί μου δεν έκαμαν, κι ας στέκουν τα έργα τους σ’ όλες τες εκκλησίες του νησιού, από το Σιδάρι στ’ Αλεύκι, κι αλλού ακόμα στην ξενιτιά.» Και φέρνοντας την κούπα στ’ αχείλι επρόσθεσε σε μια στιγμή. — «Στην υγειά σας» κι έπιε.

Ξακολούθησαν κι οι τρεις τους το γιώμα. Κι έπειτα από λίγο ο γέροντας ξανάειπε. — «Καλά πάνε όλα, όμως η καρδιά μου με θλίβει· όχι γιατί προσμένω θάνατο, μα γιατί είμαι ο ύστερος ζωγράφος στο χωριό.» Κι εκοίταξε με παράπονο τον υγιό που τώρα κι εκείνος είχε χύσει κρασί στο ποτήρι και που εχαιρέτισε τους γονέους του, λέγοντας. «Την ευκή σας, γονέοι.»

«Στην υγειά σου» του αποκρίθηκαν κι οι δύο.

Κι ο Γιώργης, αφού έπιε και την ύστερη δράξα είπε του πατέρα με κατεβασμένο βλέφαρο. «Δεν της μπορώ της τέχνης· πατέρα δε φταίω».

«Γιατί σου μπορούν άλλα πράματα» του αποκρίθηκε γλυκά «οι κοπέλες...»

«Νιος είναι κι έχει δίκιο» είπε η μάνα θέλοντας να τον προστατέψει «θα παντρευτεί, όπως και του λόγου σου,»

«Νιος ήμουνα και γω» έκαμε ο γέροντας κουνώντας τάσπρο του κεφάλι «κι εζούσε τότες ο σχωρεμένος ο πατέρας μου· το θυμάσαι Ευτυμιά; κι ήμουν στην υπακοή του, κι εδούλευα στην τέχνη· κι επήρα την ευκή του. Κι ήταν Κυριακή μια βολά τη βδομάδα, κι Απόκρηες μία βολά το χρόνο· κι εχαραμπουλεύαμε μαζί μ’ όλο το χωριό...»

«Μπορείς νάχεις παράπονο από τον υγιό; μη δε δουλεύει το χτήμα του;»

«Σκαφτιάς» είπε ο γέροντας με καταφρόνια.

«Θα ζήσει καλά και περίκαλα με το φτωχικό του» είπε η μάνα.

«Άλλη δουλειά δεν ξέρω» είπε ο γιος αναστενάζοντας,

«Σ’ ήθελα αλλιώτικα» τούπε ο πατέρας «το όξω δε μ’ αρέσει. Πού τρογυρίζεις όλη μέρα; Το χωριό μας εγίνηκε τώρα σαν τα Σόδομα.»

«Πάντρεψέ τον» είπε η μάνα «θα σπιτωθεί και θα ησυχάσει. Γιατί επαντρέφτηκες και του λόγου σου;»

«Κι εγώ επαντρέφτηκα ναι, μα με του γονιού το θέλημα. Κι εγώ έχω την έγνοια να του βρω κοπέλα καθώς του πρέπεται. Ας έχει λίγη υπομονή. Από την αρχή εσυμπεθερεύαμε με παπάδες και με προύχοντες».

«Αλλιώτικα δε θα κάμει ούτε ο Γιώργης μας» είπε η μάνα με περηφάνια ρίχνοντας μία κρουφή ματιά στο παιδί της.

Μα ο Γιώργης εκοκκίνιζε τώρα. Κάθε μέρα, κάθε στιγμή ο γέροντας τον εβάραινε με τες ορμήνειες του και με τα παράπονά του. Τι έφταιγε αν καμωμένος δεν ήταν για την τέχνη, αν τα χέρια του ήταν αδέξια να πιάσουν τα πινέλα, ν’ ανακατώνουν τα χρώματα και να φτιάνουν τα σουσούμια των αγίων; Ας τούχε δώσει ο Θεός αυτό το χάρισμα και θα τόκανε. Μα το εναντίο ήξερε πως τον τραβούσε και τον εσκλάβωνε η ζωή στον ανοιχτόν αέρα, το κυνήγι, η δουλειά η χοντρή με το τσαπί, με το φτυάρι, με το άλατρο, ο αγώνας, ο κόπος, ο ίδρος, το κάλεμα με τη γης που στανικά μονάχα ανοιγότουν στον αδρό το χτύπο, σα να επιθυμούσε η ίδια το βιασμό για να χαρίσει τον πλούτο της. Εθιάμαζε σαν εφύτρωνε ο σκαρμός, σαν το ημέρωμα ελιβάδιζε με χλωρή πρασινάδα, κι έπειτα από καρδιάς εχαιρότουν ότα στα θρεμμένα καλάμια του σταριού επρόβαλλαν ορθά και χοντρά τα αστάκια, κι έπειτα όταν λαβώνοντάς τα με το νύχι έβγαζεν το γάλα που έμελλε να γίνει το γλυκό το ψωμί, κι ελόγιαζε πως ο καρπός της γης ήταν του χεριού του το έργο. Mη δεν ήταν και η τίμια δουλειά του, η δουλειά που εμπορούσε να θρέψει και τον εαυτό του και τους γερόντους του, άλλο τόσο άγια όσο και η ζωγραφική του πατέρα; Και μη δεν ήταν για τον κόσμο και πλιο χρήσιμη; Χωρίς ζωγράφους όλα τα χωριά ζουν, μα χωρίς χερομάχους κανένα. Και η αβασάνιστη ζωή του δουλευτή δεν ήταν ομορφότερη και πλιο εύκολη από τα παθιάσματα του αγιογράφου. Κι έπειτα το κλείσιμο στο σπίτι, η μυρωδιά των χρωμάτων, όλες οι ψιλοδουλιές που έκαναν να πονούν τα μάτια, να μουδιαίνει ο νους, να σκοτίζεται το πνέμα, α όλα αυτά δεν ήταν καμωμένα για ένα νέο που ήθελε να μεθάει από τη νιότη του.

Όξω στ’ ανοιχτά το καλοκαίρι, όταν στην κάψη του ήλιου στα λιβάδια και στ’ αμπέλια εφαινότουν ο αέρας ο ζεστός να τρέμει, ή κάτου από τες μεγάλες ελιές που εφλίφλιζαν ή κι εφιλιούνταν, χτυπώντας αλλήλους τους τους βαριούς τους κλώνους, σαν τους ανατάραζε ο άνεμος, και το χινόπωρο στ’ αμπέλια, που ήταν φορτωμένα σταφύλια κάτω από τον ξάστερο μπλάβον ουρανό, και το χειμώνα στα κρύα και την άνοιξη όταν ευώδιαζε η πλάση από όλα τα λουλούδια, εκεί ήταν η ζωή, εκεί ήταν η χαρά της καρδιάς του!

Κι απέκει των κοπελών τα τραγούδια μέσα στους ελαιώνες, όταν επεριδιάβαινε όλο το σύνορο με το ντουφέκι σκοτώνοντας τα πουλιά, και το βράδυ έπειτα από τη βαριά δουλειά η συντροφιά των φίλων και οι χοροί και τα τραγούδια και τα πανηγύρια και το κρασί στου χωριού τα αργαστήρια, α πώς ύστερα απ’ όλα αυτά θα μπορούσε να κλειστεί στη μοναξιά, στο μπαχό, ν’ ανακατεύει τα χρώματα που εβρομούσαν, να φτιάνει αγιούς και να μη συλλογιέται παρά συναξάρια, ενώ όξω τον έκραζε η ζωή και η ευτυχία.

Kι αγαναχτισμένος άκουε τώρα πάλι του πατέρα τες ορμήνιες, κι ήξερε ο νέος πού ο γέροντας εσημάδευε, κι ήξερε πως και κάτι άλλο επίκραινε το ζωγράφο. Μα εσυλογίστηκε πως οι άνθρωποι, πούχαν του πατέρα του τα χρόνια, ήταν αλλιώτικοι από την τωρινή νεολαία, και φυσικό ήταν τούτο, γιατί εκείνοι είχαν αναθρεφτεί με άλλη κυβέρνηση και με άλλους νόμους, και είχαν μάθει να σέβονται πράματα που τώρα πλιά δεν είχαν πέραση καμία ή και που οι νέοι κι οι μισόκοποι άνθρωποι τα περγελούσαν. Για την παντρειά οι νέοι δεν έκαναν πλιά ότι ήθελαν οι γονιοί τους, μα έπαιρναν την κοπέλα που τους άρεσε, κι οι άλλοι τους επαινούσαν. Και στο νου του Γιώργη έρχονταν τώρα τόσοι και τόσοι φίλοι, συνομόλικοί του ή μεγαλύτεροί του, πούχαν πάρει κοπέλα της αρεσιάς τους και που με δίκιο δεν είχαν γνοιαστεί για τη γνώμη του πατέρα τους και της μάνας τους, γιατί εκείνοι οι ίδιοι, κι όχι οι προεστοί, έμελλαν να ζήσουν με τες γυναίκες τους.

Ο ΝΟΥΜΑΣ, 388 ― 18 του Απρίλη 1910

Τώρα ο Γιώργης είχε το λόγο στο στόμα, μα δεν ετολμούσε να τον προφέρει, μόνο είπε, ύστερα από ώρα καμπόση·

«Μην έχεις κανένα παράπονο, αφέντη, μαζί μου. Σου τόπα: της τέχνης δεν της μπορώ: άφησέ με να ζήσω κατά πώς θέλω. Δουλευτής είμαι, το βλέπεις, κι είμαι άξιος να βγάλω το ψωμί μου· να σας δώσω και σας και να θρέψω και τη φαμελιά μου σαν παντρεφτώ.»

«Για παντρειές είμαστε εφέτος!» είπε γελώντας πειραχτικά ο γέροντας «μας έπνιξαν βλέπεις τα πλούτη· οι αγοραστάδες δε χωράνε στο σπίτι μας· και το κλαρί μας κοντεύει, μα το ναι, να τσακιστεί από την πολυκαρπία! Εξήντα ψωροτάλαρα θα δώσουν για την εικόνα οι επιτρόποι της Βαγγελίστρας!»

«Δε λογαριάζεις» είπε ταπεινά και σα φοβισμένος ο νέος «πως τα κασούνια είναι γιομάτα γέννημα· και πως η μάνα έχει στην κασέλα της ένα σκαλτσούνι με τάλαρα.»

«Είναι δεκάρες κι όχι τάλαρα» είπε παραπονετικά ο γέρας.

«Φτωχοί κατά πως μιλείς δεν είμαστε, δοξασμένος νάναι ο Θεός» είπε η μάνα· «ο Γιώργης είναι εικοσιδυό χρονώ, κι εγώ εγέρασα τώρα. Το παιδί έχει δίκιο· γυναίκα μας χρειάζεται εδώ μέσα, πρέπει να τούβρεις μία, όποια σε φωτίσει ο Θεός.»

Ο γέροντας εγέλασε πάλι κι εκούνησε το κεφάλι αμίλητος. Μα ο Γιώργης ανυπομονούσε τώρα:

«Μάνα» είπε «τη γυναίκα θα την εύρω εγώ, θα πάρω μία που να μ’ αρέσει.»

«Τα ξέρουμε» είπε αμέσως ο ζωγράφος σουφρώνοντας το ζαρωμένο μέτωπό του· «προβατείς σε δρόμο κακό. Εύρηκες δύο, ποιάνε θα διαλέξεις;»

Ο Γιώργης εκοκκίνησε κι εκατέβασε ντροπαλός το βλέφαρο.

«Τι λέει ο πατέρας σου» είπε η μάνα ανήσυχη.

«Άκουσε, Γιώργη» είπε ο γέροντας πάλι «μην αφήνεις την αμαρτία να σε κυριέψει· από τες δυο δε μ’ αρέσει καμία, κι η μία δεν είναι ελεύτερη· τι θέλεις κι έμπλεξες μ’ εκείνηνε;»

«Την κοπέλα θέλω! η άλλη μεσιτεύει.»

«Κι εγώ δεν ξέρω τίποτα;» του παρατήρησε σοβαρός ο πατέρας. «Μου λες ψέματα και δεν κράζεις καλά· αρμενίζεις σε θολά νερά. Για το καλό που σου θέλω μη ματαπάς μ’ εκείνες.»

«Η κοπέλα μου αρέσει» αποκρίθηκε παίρνοντας θάρρος.

«Δε θα φέρεις εδώ μέσα την τυχαία, θα μ’ αρέσει κι εμένα η γυναίκα σου.»

«Έχει δίκιο» είπε η μάνα κουνώντας στριφτά το κεφάλι και σιάνοντας την μπόλια της «θα μας αρέσει και μας! Θέλουμε γυναίκα να μας γεραματίσει, κι όχι για να μας βάλει αποκάτου από τη γης πριν της ώρας. Α δε μη δε σου δίνει το θέλημα!»

«Τι λες μάνα» είπε άσκεφτα ο Γιώργης θυμούμενος τους φίλους του «με την Αγγλία ήταν αυτοί οι νόμοι, τώρα κάθε νέος κάνει ό,τι του καστεί.»

«Αυτά σου λεν οι κουμέσιοι στ’ αργαστήρια» είπε ο γέροντας ανάβοντας «έχεις κακό στο νου σου, μα, φυλάξου, θα σου αφήσω την κατάρα μου.»

«Όχι» είπε σκιασμένη η μάνα «μην καταραστείς το μονάκριβο παιδί μας. Το λόγο σου ο Θεός τον ακούει.»

«Αντίς να μου τρίβεις τα χρώματα» είπε πάλι ο γέροντας παραπονεμένος αντίς να μαθαίνεις την πατροπαράδοτη τέχνη, κυνηγιέσαι με τα βρωμογύναικα! Αυτή την αναθροφή σούδωκα; αυτό είναι το φυσικό σου;»

Ο Γιώργης ετσώπαινε.

«Έχει δίκιο» είπε η μάνα,

«Εγώ σου βρίσκω γυναίκα» είπε ο γέροντας.

«Όχι» αποκρίθηκε με τόλμη «θα πάρω μιάνε που αγαπάω».

«Σ’ έχουνε και οι δυο στα δίχτυα τους» είπε ο γέροντας θυμωμένος.

«Το χωριό μας εκατάντησε τώρα σαν τα Σόδομα. Αλλά ψηλά τη γούνα σου. Οι γυναίκες δεν είναι στον κόσμο μοναχές τους, έχουν αδέρφια και δικούς που γνοιάζονται για την τιμή τους, Σ' είδανε· πράζεις κακά και μας ντροπιάζεις.»

Ο Γιώργης εκοκκίνισε. Πώς ήξερε ο πατέρας όλα του τα μυστικά; Ο γέροντας τον εκοίταζε ξεταστικά και η μάνα άκουε τώρα περίεργη και ανήσυχη.

«Τάμαθα όλα» ξανάπε ύστερα από μια στιγμή ο ζωγράφος. «Θέλεις να μου κρουφτείς. Μα δεν πράζεις καλά· γελάς την κοπέλα για νάχεις την παντρεμένη και να λέει ο κόσμος πως σε μεσιτεύει.»

«Την παντρεμένη» είπε ο νέος κοκκινίζοντας περσότερο.

«Ναι» τούπε ο πατέρας «αλησμόνησες και μένα και του θεού τη στράτα και τρογυρίζεις με τες γαϊδούρες!»

«Για ποιάνε μιλείς» είπε με κατεβασμένο βλέφαρο πολεμώντας να διαφεντευτεί «η Μαρία του Θοδόση φτωχιά είναι μα τίμια.»

«Α δεν ήταν παρά κείνη, δε θάλεγα τίποτα. Μα ωστόσο έχεις αγαπητικιά την άλλη. Δε θέλω να πω τόνομά της· μα θα τάβρεις ζαβά!»

Ο Γιώργης αναστέναξε ανυπόμονα.

«Τι πράματα κάνεις;» τούπε η μάνα ανήσυχη.

«Μην ακούς» της απάντησε «ο πατέρας βάνει υποψίες άδικες».

Μα η ταραχή του ήταν φανερή. Εσηκώθηκε από το τραπέζι, έκαμε καμπόσα βήματα στο σπίτι, εκάθισε παραστιάς στην κρούσα, εξανασηκώθηκε σε μία στιγμή, και τέλος εξεκρέμασε από τον τοίχο το ντουφέκι του και εκίνησε προς την πόρτα.

«Στο κυνήγι κοπιαίνεις πάλι» τούπε περγελαστικά ο γέροντας.

Αλλά ο Γιώργης έκαμε πως δεν άκουσε. Βιαστικά επετάχτηκε όξω. Κι ο γέροντας, πούχε ωστόσο αποτελειώσει το φτωχό του το γιώμα, εσταυροκοπήθηκε, εσηκώθηκε και κείνος κι έστρεψε προς τη σκάλα για να ανεβεί στα κονίσματά του. Μια στιγμή όμως εστάθηκε κι είπε της γριάς που σα μαρμαρωμένη εστεκότουν αχνή στον τόπο της:

«Τα βλέπεις, Ευτυμία; Το αίμα νερό δε γίνεται· τα που εκάμαν τα αδέρφια σου, τα κάνει και τούτος, πώς θα τελειώσουν αυτές οι ιστορίες;»

«Ποια είναι η άλλη;» ερώτησε η γριά χαμηλόφωνα.

«Δεν τη λέω» της αποκρίθηκε· «ο Θεός ας του δώσει φώτιση. Ορμήνευέ τονε.»

Κι ο γέρος δεν επρόσμεινε άλλο λόγο· αλλά βαριά ανέβηκε στην απάνου κάμαρη, θέλοντας να αποτελειώσει γλήγορα τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκος.

Βιαστικά ο Γιώργης, κρατώντας στον ώμο το ντουφέκι, εβγήκε τρέχοντας από τον κήπο, του ροβολητός εκατέβαινε το πλάι της ράχης, εσταμάτησε μία στιγμή αναποφάσιστος, και εκοίταξε ολόγυρά του μ’ ένα βαθύν ανασασμό, σα να ‘χε τώρα ελευτερωθεί από βαρύ ονειροπλάκωμα. Τώρα αγρικιόταν ελεύτερος. Μπροστά του σε μια λακιά, που απλωνόταν στενή ανάμεσα στη ράχη του χωριού και στην απέναντι, τα όψιμα ποτιστικά γεννήματα εσάλευαν τα πλατιά τους φύλλα, χλωρά ακόμα και πανώρια. Ξάγναντα οι ράχες αργυροπράσινες από τες ελιές, που τες εσκέπαζαν, λουσμένες στο μεσημεριάτικον ήλιο εφαινόνταν από μακριά σιγαλές και ακίνητες σα να τον εκαλούσαν. Χωρίς να το στοχαστεί έριξε το ντουφέκι του στον άλλο νώμο και ακολούθησε ένα γνωρισμένο του μονοπάτι, που περνώντας πρώτα κοδιλωτό στο πλάι της ράχης του χωριού κι ίσιο απέκει ανάμεσα στα χλωρά γεννήματα και σε καπνοχώραφα τον έβγαλε στο ριζό της απέναντι ράχης, κι εμπήκε μέσα στον ελαιώνα.

Αργοπόρησε το βήμα του, έφερε το ντουφέκι δίπλα μπρος στο στήθος, κρατώντας το με τα δυο του χέρια, κι όλο προχωρώντας εκοίταζε τρογύρω τάψήλου. Εξέταζε ανάμεσα στα φύλλα των δέντρων, μήπως ξαγναντούσε κανένα πουλί, κι ανέβαινε το ρόβολο παγαίνοντας από ελιά σ’ ελιά, κι ωστόσο ο νους του εδούλευε:

«Ο πατέρας ήταν θυμωμένος, κι είχε δίκιο. Είχε δίκιο, μα είχε άδικο. Τον ήθελε ζωγράφο· κι ο Θεός δεν τον είχε προικίσει με τη χάρη πούχε χαρίσει σ’ όλο του το σόι. Λοιπόν τι έφταιγε ο ίδιος; Ώστε σ’ αυτό, ο πατέρας του ήταν στ’ άδικο. Γιατί κιόλας α δεν ήταν καμωμένος για ζωγράφος, κι αν τον επείραζε των χρωμάτων η μυρωδιά, κι α δε βαστούσε πάντα κλεισμένος στο σπίτι με τη χρωματόταβλα και με τα πινέλα στα χέρια, αν ήξερε πως καλός δεν ήταν να ξεχωρίσει τα διάφορα τα χρώματα (τα κόκκινα, τα πράσινα, τα γαλάζια, τα κίτρινα και ξέρω γω πόσα άλλα) δεν ήταν τάχα προτιμότερο να παραδοθεί στη δουλειά που του ταίριαζε, στον πόλεμο με τη γης που την εσκλάβωνε και που την αγαπούσε;»

Μα από τους στοχασμούς του τον ετράβηξε το τσούρισμα ενού πουλιού που έκραζε δειλά απάνου σ’ ένα δέντρο από τη δεξιά μεριά. Εγύρισε με προφύλαξη κατά το κελάδημα. Κι εξέταζε προσεχτικά με το βλέμμα ανάμεσα στα φύλλα για να ιδεί πού το πουλί εκρυβότουν, και γάλι γάλι, σιγά σιγά, με το κεφάλι και με το μισό στήθος προς τα απάνου και με λυγισμένα τα γόνατα, ετρογύρισε το δέντρο. Το πουλί ετσούρίξε πάλι πάνου από το κεφάλι του· κι ο Γιώργης έκαμε ανάλαφρα ένα πάτημα προς τα οπίσω· είδε φύλλα να σαλεύουν κι εσταμάτησε κρατώντας και την πνοή του. Το πουλί ετσιμπούσε τα πράσινα σπυριά της ελιάς· κι ο Γιώργης είδε τώρα το μικρό του κεφάλι. Έκαμε να σηκώσει το λύκο· μα το πετούμενο άκουσε τον κρότο· ενόησε τον οχτρό κι απέταξε τσουρίζοντας, ανεβαίνοντας πρώτα ψηλά, και χαμηλώνοντας απέκει καμπυλωτά σ’ ένα άλλο δέντρο της ίδιας ράχης προς τον ανήφορο.

«Αχ, είπε με το νου του σουφρώνοντας το μέτωπο και κακοφανισμένος «κακό χερικό· τα πουλιά είναι εφέτος πολύ πονηρά. Και πώς να μην είναι; Και τα παιδιά του σκολειού, βυζανταρούδια ακόμα, έχουν τώρα σκεπέτο στο χωριό μας».

Κι έτσι λέγοντας ανέβαινε τώρα πάλι το ρόβολο προς το μέρος όπου είχε πετάξει η κίχλα με κρουφή ελπίδα να την ξαναϊδεί και να τηνε βαρέσει. Κι όλο ανεβαίνοντας, πάλι ο νους του, που σήμερα δεν ήθελε να συλλογιστεί το κυνήγι μονάχα, επετούσε από σκέψη σε σκέψη θυμίζοντάς του τα περιστατικά που τον ανησυχούσαν.

«Η μάνα γεράζει» έλεγε «οι δουλειές είναι πολλές, στο σπίτι χρειάζονται βέβαια μια γυναίκα. Μα γυναίκα μου χρειάζεται κι εμένα ίσως ακόμα περσότερο... Με πολιτική, μ’ όμορφους τρόπους ο πατέρας θα μ’ άφηνε να πάρω όποιανε θέλω· και στο χωριό είναι τόσες κοπέλες, και τώρα μου φαίνονται όμορφες όλες, θα μπορούσα να διαλέξω... Μα δεν εδιάλεξα;»

«Ποιάνε;» τον ερώτησε μία φωνή βαθιά στα σπλάχνα του. Μη δεν είναι αλήθεια ό,τι λέει ο πατέρας; γελάς την κορασιά για νάχεις αγαπητικιά την άλλη!»

«Τη Μαρία εδιάλεξα» απολογήθηκε ο στοχασμός του «ή γιατί είναι φτωχιά θα την απαραιτήσω αλήθεια και θα ζηλέψω αλλού που νάχει προικιά περσότερα και δικούς πλιο επίσημους; Τη Μαρία, λέω, εδιάλεξα, τη Μαρία μοναχά, και μ’ αγαπάει κι αυτή, το ξέρω, και την αγάπη μας την ξέρουν κι άλλοι».

«Και την παντρεμένη» τούπε η φωνή στα σπλάχνα του «τι θα την κάμεις;»

«Μ' αυτήνε, κι αν εξεφάντωνα» αποκρίθηκε με απόφαση «θα τήνε λησμονήσω! Τι θέλω να κοιτάζω ξένες που δικές μου τέλεια ποτέ δε θα γίνουν;»

Κι έπειτα από μία στιγμή, αφού εσκέφτηκε πάλι το κυνήγι του και τα πονηρά τα πετούμενα είπε με το νου του.

«Εδώ κάπου θάναι η Μαρία, μου τόπε εψές πως θα με προσμένει εδώ με τα ζα της...»

«Μα θάναι εδώ και η άλλη» τούπαν τα σπλάχνα του, χωρίς να το θέλει «αυτή τώρα είναι ολούθε όπου βρίσκεται η Μαρία...»

«Κι αν είναι» απάντησε «θα τήνε ξεμπουρίσω μία φορά για πάντα, δε θα την τηράξω πλια.»

«Γιατί» τον ερώτησε πάλι η βαθιά φωνή· «είναι όμορφη, είναι εύκολη, θέλει· κι α σ’ αρέσει την κοιμάσαι κι απόψε. Δεν έχει παρά αυτό στο νου της.»

«Όχι!» αποκρίθηκαν τα χείλη του «ο αμαρτωλός στοχασμός ας μένει· γιατί να ρέπει η ψυχή μου πάντα στο κακό; Η Μαρία θα γένει γυναίκα μου.

«Και τι μποδίζει» τον αντίσκοψε πάλι η φωνή «να φιλάς τη μια και να πάρεις την άλλην απέκει»

«Αχ» έκαμε βαρύθυμος «η νιότη είναι αψιά και κακός συβουλάτορας...»

Αλλά καθώς ο νους του εσυλλογιότουν τούτα τα λόγια, άκουσε πάλι του πουλιού το κελάδημα ανάμεσα στα κλαδιά και στα φύλλα της ελιάς, που από κάτου της εδιάβαινε. Εκοίταξε προσεχτικά στο δέντρο σηκώνοντας δίχως κρότο του ντουφεκιού το λύκο· και το πουλί τώρα δεν έφυγε, γιατί κυριεμένο από την πείνα ανήσυχα και βιαστικά ετσιμπούσε τα σπυριά της ελιάς, ταράζοντας το κλαρί, κοιτάζοντας δεξιά κι αριστερά. Ο Γιώργης το σημάδεψε και σε μια στιγμή ακούστηκε της ντουφεκιάς ο βρόντος. Το πουλί έπεσε κυλώντας στον αέρα μπροστά στα πόδια του Γιώργη, κατά γης τσουρίζοντας από τον πόνο και σπαρταρώντας. Ο κυνηγός αδιάφορος για τον πόνο του πετούμενου έσκυψε ακουμπώντας στο ντουφέκι του, τ’ άδραξε με τόνα του χέρι και στραγγουλίζοντάς του το λαιμό με τα δυο του τα δάχτυλα τόχωσε στην τσέπη του.

Χωρίς να θέλει εκοίταξε τρογύρου του.

Όχι μακριά προς τον ανήφορο, τα βράχλα εσάλευαν ανακατωμένα, αρνιά που ήταν δεμένα από κάτου από μίαν ελιά είχαν σκιαχτεί τη ντουφεκιά και ξαφνιασμένα έτρεχαν αλωνιστά γύρω στο δέμα τους.

«Μπα» έκαμε ο Γιώργης ενώ εξαναγιόμιζε το ντουφέκι «κάπου εδώ σιμά θα είναι.» Κι όλο στοιβάζοντας με τη βέργα το στουπί που ‘χε μπήξει στο σιδερένια κανούλι εξέταζε με το βλέμμα ολούθε.

Στη ρίζα μιανής ελιάς εκαθότουν η κοπέλα και οι ματιές τους ανταμώθηκαν κι εχαμογέλασαν κι οι δύο. Ο Γιώργης έβαλε το ντουφέκι στον ώμο εκίνησε κατά πάνου της, κι ενώ την εσίμωνε της έκραξε.

«Καλή μέρα, Μαρία».

Εκείνη τούγνεψε με τα δάχτυλα.

«Τι κάνεις» την ερώτησε σαν ήρθε τέλεια σιμά της.

«Μπαλώνω» του αποκρίθηκε, ανασηκώνοντας αδιάφορα τες πλάτες και δείχνοντάς του τα παλιά ρούχα που εκρατούσε απάνου στ’ απλωμένα της πόδια. Και τον ερώτησε μ’ ένα γλυκό χαμόγελο. Τι εβάρεσες;»

«Κίχλα» της απάντησε βάζοντας το χέρι στην τσέπη.

«Τόσο πρώιμα ήρθαν εφέτος» τούπε «μα είναι σπάνιες ακόμα».

«Πάρ’ την» της απολογήθηκε ο Γιώργης βγάζοντας το πουλί από την τσέπη και κρατώντας το μπροστά στο πρόσωπό της από ένα ποδάρι.

«Γιατί μου το δίνεις» τον ερώτησε ντροπαλά.

«Γιατί σ’ αγαπάω» της απάντησε «το ξέρεις».

Η κόρη εσούφρωσε το μέτωπο χωρίς ν’ απλώσει το χέρι για να πάρει το σκοτωμένο πουλί, και τούπε:

«Γιώργη, τι έχω εγώ από την αγάπη σου; Την κατηγόρια του κόσμου, και δεν τη βαστάω».

Ποιος τόμαθε» την ερώτησε ανήσυχος.

«Δεν ξέρω» αποκρίθηκε πιάνοντας λυπημένη τη μπόλια της «μα το χωριό όλο μιλεί· και τώρα δεν τολμάω να διαβώ από το φόρο και ντρέπομαι τ’ αδέρφια μου και τους γονέους μου, και τους φοβάμαι»,

«Παράξενο» είπε ο Γιώργης μ’ ένα μορφασμό· κι εσυλλογίστηκε.

«Η άλλη πρέπει να κάνει τα ανακατώματα».

«Τα φιλιά σημαδεύουν», του απολογήθηκε σοβαρά.

«Πώς;» της είπε γελώντας.

Μία στιγμή δεν του αποκρίθηκε, κι απέκει σηκώνοντας τα μαύρα της μάτια και κοιτάζοντάς τον τούπε αναστενάζοντας.

«Αν είσαι τίμιος, πρέπει να με πάρεις, κι έτσι τελειώνει όλη η κακολογία· κι έτσι δεν πικραίνονται οι εδικοί μου».

«Ναι» της απάντησε κουνώντας το κεφάλι σα για να βεβαιώσει το λόγο του «θα σε πάρω».

«Πότε;»

«Όταν στρέξει ο πατέρας».

«Θα συγκλίνει;»

«Η μάνα σε σέβεται· γλήγορα θα το θελήσει κι ο γέροντας.

«Πάρε.» Κι έτσι λέγοντας άφησε να πέσει η κίχλα απάνου στο σκουτί που η κορασίδα εμπάλωνε.

Κι έμειναν πάλι καμπόση ώρα αμίλητοι σα να μην ήξεραν τι έπρεπε να κάμουν. Έπειτα εκοιταχτήκαν κι εχαμογέλασαν. Κι ο Γιώργης εστηρίχτηκε στο ντουφέκι του κι εκάθισε διπλοπόδι κατά γης σιμά της.

Η κόρη εκοίταξε τότες τριγύρω της. «θα μας ιδούν» τούπε χαμογελώντας «κι απέκει τι θα γίνω;.. Μα» επρόσθεσε στοχαστική «α με διώξουν από το σπίτι μου έρχομαι και σε βρίσκω σπίτι σου!»

«Δεν είδα κανένανε» της απάντησε κοιτάζοντάς την κατάματα «πόση ώρα είσαι εδώ;»

«Από την αυγή, μα ψυχή δεν απέρασε»,

«Ποιος θάρθει τώρα μεσημεριάτικα;» το πάθος της αγάπης, και κατακόκκινη, τον εφιλούσε με πόθο μεγάλο, και του επαρέδινε στα χάδια όλο το κορμί της. Κι ήταν τόση η γλύκα της ώρας εκείνης που ελησμονούσαν και οι δυο τους τον κόσμον όλο και τον καιρό που επερνούσε, και δεν εσκεφτόνταν παρά την αγάπην τους.

Μα δεν απέρασε πολύ. Ένας τριβασμός σιμά τους, στα χόρτα, τους εξάφνισε και τους ετρόμαξε. Ο Γιώργης εσηκώθηκε με μίας ορθός, κι η Μαρία αχνή και σκιασμένη έριξε τη μπόλια της μπροστά σα νάθελε να τη διορθώσει, κι έκρυψε το πρόσωπό της.

Ήταν μια γυναίκα ως είκοσι οχτώ χρονών, μεγάλη, ωραία, παχιά λίγο, με στήθη πολλά, κι ήταν ξυπόλητη και ξεμανίκωτη. Το πρόσωπό της ήταν αχνό και συγνεφιασμένο. Εστάθηκε μπροστά της, όχι τέλεια σιμά και εβάλθηκε σαρκαστική να γελάει δυνατά όσο εδυνόταν.

Ακούοντας η Μαρία εφοβήθηκε τώρα περσότερο γιατί υπόψιασε πως με τα γέλια της θάρχονταν κι άλλοι ανθρώποι, που ίσως με κείνους τα ‘χε προμιλήσει η κακή γυναίκα, εξεκούκλωσε το κεφάλι της και είπε του Γιώργη με φωνή τρεμάμενη χωρίς να σηκώσει το βλέμμα.

«Τώρα μας είδαν φανερά, πάρε με στο σπίτι σου.»

«Έχε υπομονή» της είπε «ας ιδούμε πρώτα τι θέλει!» Και το πρόσωπό του εσυγνέφιασε.»

Εκείνη εγελούσε πάντα κι άρχιζε μέσα στα γέλια της να τους βρίζει θυμωμένη:

«Τα μπαίγνια! τα σούρτελλα! τα χαμένα! ξακρίζονται στους ίσκιους για να φιλιούνται!»

Ο ΝΟΥΜΑΣ 389 ― 25 του Απρίλη 1910

«Γιατί κάνεις έτσι, Βασιλική» της είπε τρέμοντας η Μαρία.

«Δε βαστούσες πλιο τη ζήτια σου» της αποκρίθηκε μ’ άγριο βλέμμα «άντρα ήθελες ε! κι άντρα εύρηκες! Τέτοια είσαι!» Και σηκώνοντας τη φωνή: ― «Ε, Μαρία του Θοδόση, με τον υγιό του αγιογράφου, ε! μεσημεριάτικα, αποκάτου από τις ελιές, ε!»

«Τι σε μέλει» την ερώτησε τρομαγμένη· «για την αγάπη του Θεού Βασιλική, μη φωνάζεις έτσι». Και κοιτάζοντας με βλέμμα θολό το Γιώργη επρόσθεσε: — «Έλα, Γιώργη, πάμε· πάρε με».

Μα ο Γιώργης δεν εσάλεψε· σα μαρμαρωμένος εκοίταζε την άλλη αναποφάσιστος. Τέτοιαν αποκοτιά δεν την είχε λογαριάσει. Και η Μαρία αθέλητα εστοχάστηκε: — «Για να κάνει έτσι αυτή η παλιογυναίκα θάχει βέβαια κάποιαν αφορμή».

Μα η Βασιλική εφώναζε ωστόσο πάλε: ― «Τέτοια είσαι, ε μωρή Μαρία του Θοδόση! κι ο κόσμος σε λέει άγιανε, και θάπαιρνε κοινωνιά από το χέρι σου το βρομερό!»

«Γιατί βρίζεις» είπε η Μαρία γροικώντας πως έπρεπε να διαφεντευτεί «ποιος σ’ επείραξε; κι εκοίταξε και το Γιώργη σα να του χάλευε βοήθεια.

Τα μάτια της Βασιλικής ελαμπύρισαν, η χολή της άψιωσε, το πρόσωπό της εκοκκίνισε, επέταξε χάμου το γιάδημά της κι είπε:

«Θα σε πάρει, λες, τσακάλω, γελιέσαι· ποτέ· γιατί εγώ δεν τον αφήνω».

«Πώς δεν τον αφήνεις» της απάντησε κοιτάζοντας πάλι πικρά το Γιώργη.

«Σας ακούνε όλες οι ράχες» έκαμε εκείνος φοβισμένος «αμέτε η καθεμιά στη στράτα της· ησυχάστε· έτσι που κάνετε, εβουρδουλιστήκαμε και οι τρεις μας».

«Άτιμε» τούπε με χολή η Βασιλική δείχνοντάς του τ’ αφρισμένα της δόντια και βάζοντας τους γρόθους της στα κουφά της «έχεις μούτρο ακόμα να μιλείς! Μ' εγέλασες, και τώρα πάσκεις να ξεγελάσεις κι αυτήν την κουκουβάγια, και της τάζεις την Άρτα με τα Γιάννενα, όλο ψευτιές, ενώ ξέρεις καλά που από όσα της λες τίποτα δε θα γίνει! Κι όλοι να θέλουν, εγώ δε θ’ αφήκω...»

«Μη φωνάζεις» την αντίσκοψε παρακαλώντας ο Γιώργης.

Αλλά η Μαρία αγροίκησε τώρα μέσα της ένα θάρρος που δεν το εγνώριζε στον εαυτόν της. Δεν είχε μαλώσει ποτέ της· αλλά ο θυμός την εσυνεπήρε τώρα: —«Με ποιο δίκιο» εσκέφτηκε «εμιλούσε έτσι η παντρεμένη γυναίκα και ποια δύναμη είχε να της χαλάσει την ευτυχιά της;»

«Τι σε μέλει, τι σου παίρνω αν αγαπάω τον υγιό του αγιογράφου» εφώναξε και τα μάγουλά της εκοκκίνισαν· «του λόγου σου γυναίκα παντρεμένη, γιατί δεν κοιτάζεις την κακομοιριά σου; Θάκανες καλά να κλαις τη μοίρα σου, κι όχι να χαλάς από φτόνο κι από ζήλια τη χαρά των αλλουνών! Τι σου φταίμε α σ’ επαράτησε ο άντρας σου;»

«Είδες γλώσσα το πουτανέλι!» είπε η άλλη χτυπώντας το μηρί της με την απαλάμη «πού εσπούδαξε αυτήν τη ρητορία; Α πύξια και δήξια, το χωριό το ξέρει, του αντρός μου τούφυγα εγώ πρώτη, γιατί μ’ ετυραγνούσε, γιατί είχε μορόζες, όσο που έφυγε κι αυτός στα τσακίσματά του και στα δεκοχτώ κομμάτια. Μα εσέ θα σε κάμω να σκάσεις από τον καημό σου· τα σίδερα να τρως δεν παίρνεις το Γιώργη!»

«Έχασες κάθε ντροπή, Βασιλική» είπε ο Γιώργης πούχε χάσει τώρα την όψη του «θέλεις να κάμεις φονικά στο χωριό σου. Δεν καταλαβαίνεις πως μας ακούν απ’ όλα τα μέρη; έτσι στ’ ανοιχτά μιλούν οι γυναίκες;» Και στρέφοντας προς τη Μαρία της είπε: ― «Έλα Μαρία, σύμμασε τα ζα σου και δώσε τόπο τσ’ οργής· αυτή έχασε τα μυαλά της σήμερα».

«Για να μιλεί έτσι» τούπε η Μαρία «κάποιο δίκιο θάχει. Μα εγώ τι της έκαμα;» Κι έτσι λέγοντας ελυούσε δακρυσμένη τα σκοινιά των αρνιών της κι ετοιμαζόταν να φύγει. Πριν κινήσει όμως είπε της αλληνής: «Τόνομά σου είναι ακουσμένο σ’ όλο το σύνορο· εβάλθηκες να κάνεις την κακή γυναίκα και να ξεπλανεύεις και να βρομάζεις τα παιδιά, κυράτσα Βασιλική!»

«Κερί και λιβάνι» της αποκρίθηκε κακότροπα· «αυτά τα λες γιατί ζηλεύεις· ο Γιώργης είναι δικός μου, δε σου τον αφήνω και θα σε παραιτήσει, σκάσε, σκάσε, σκάσε!» Κι έτσι λέγοντας εβάλθηκε να κοπανίζει με το δεξιό της το γρόθο τη ζερβιά της απαλάμη. Κι επρόσθεσε: ― «Θα περνάσει ο καιρός που διορίζει ο νόμος, θα πάρω χωρισιά από αυτόν το χαντακωμένο· και θα παντρευτούμε· κι εσύ θα μείνεις στον άσο, με τη ντροπή και θα μας βλέπεις και θα μαραίνεσαι. Σκάσε, σκάσε!» Κι ακολούθησε να κοπανάει το χέρι της.

«Ας τελειώνουμε» είπε ο Γιώργης αποφασιστικά «Βασιλική, άκουσε. Έχεις κακά στο νου σου· γυρεύεις να κάμεις φονικά· δε σε θέλω· δε θέλω ποτέ μου να σε ανταμώσω. Ό,τι εγίνηκε αναμεταξύ μας πρέπει να το λησμονήσεις· γιατί τυραγνάς την κοπέλα;»

Μα η Μαρία εκούνησε τώρα το κεφάλι περίλυπη. «Λοιπόν» είπε «όσα λέει είναι αλήθεια; την είχες και την εγέλασες; τέτοιος είσαι;» Κι ένα παράπονο βαθύ της εσάλεψε το στήθι. Και κινώντας για το χωριό τούκραξε, ρίχνοντάς του μια ματιά φλογερή. «Απατεώνα! Δε θα με ξαναϊδείς πλιο, ζήσε με τις δημόσιες σου». Και τραβώντας με χολή τ’ αρνιά της εροβολούσε γοργά τον κατήφορο.

«Βρομοθήλυκο» της έκραξε η άλλη πούθελε νάχει τον ύστερο λόγο «μηδά είσαι εσύ καλύτερη; Δε σ’ εύρηκα από τώρα που σ’ εφιλούσε ο Γιώργης εδώ αποκάτου από την ελιά; Πάρε τώρα στο χωριό τα μούτρα σου· τάκουσαν απόδω τα εγκώμια σου· για να τα ακούσουν σου τα φώναξα!»

«Σπυρί μυαλό δεν έχεις» της είπε ο Γιώργης «δε θα ησυχάσεις σήμερα· γιατί θέλεις να με πάρεις στο λαιμό σου, κι εμένα κι αυτήν την κοπέλα;» Κι έτσι λέγοντας ηθέλησε να ξεκινήσει για ν’ ακλουθήσει τη Μαρία. «Το καλύτερο, όπως ήρθαν τώρα τα πράματα» είπε με το νου του «είναι να πάρω αμέσως τη Μαρία στο σπίτι μου. Έτσι θα ησυχάσει τούτος ο Άρειος και δε θα ανταριαστεί το χωριό».

Μα η Βασιλική κουνώντας το κεφάλι σα να τον εκαμάρωνε περιγελαστικά τούπε φράζοντάς του το δρόμο: —«Πού θα πάει ο κυρ-Γιώργης;» Κι έπειτα αψιώνοντας έσμιξε: — «Δε μούταξες πως θα την απαρατήσεις για την αγάπη μου; Δε μούταξες έτσι; Έγειρες τώρα τη γνώμη σου; Αλλά γελιέσαι αν αλήθεια λες πως θ’ αφήσω να σου περάσει η όρεξή σου. Τόχω απόφαση τώρα, θα σας τρέξω κατόπι και θα σας τα φωνάζω όσο δύναμαι. Άκουσες;»

Η Μαρία ωστόσο έφευγε τρέχοντας, βιάζοντας τ’ αρνιά της. Ο νους της ήταν αλαλιασμένος· το κεφάλι της την επονούσε· τα μάτια της ήταν πλημμυρισμένα. Τώρα κάπου κάπου τα δέντρα της ράχης την έκρυβαν και σε λίγο δεν εφάνηκε πλια. «Αχ» αναστέναξε ο Γιώργης κατεβάζοντας το βλέφαρο και βλέποντας στη γης το πουλί που λίγο πριν της είχε χαρίσει «Ούτε την κίχλα δεν επήρε η δύστυχη».

«Βέβαια! και κανίσκια της έπρεπαν» τούπε η άλλη περγελώντας.

«Άφησέ με» της είπε θυμωμένος «δε σε θέλω πλια, γυναίκα χαμένη!»

«Εσύ μ’ έκαμες τέτοιανε και τώρα βρίζεις κιόλα! Ποιος σούπε να με γελάσεις! τι σου χρωστούσα στην καταφρόνια μου;»

Μα τι σου χρωστούσε το ξένο το θηλυκό;»

«Θα σ’ έπαιρνε! Κάλλιο να σκοτωθούμε κι οι τρεις μας· για να τάκούσει όμως ο κόσμος τα φώναξε. Και το κατάφερα. Κοίτα!» Και με το δάχτυλο τούδειξε ανάμεσα στα δέντρα την κορφή της ράχης.

«Φόνισσα!» της είπε με πνιγμένη φωνή δαγκάνοντας δυνατά το χείλι, του και κοιτάζοντας εκεί μερικές γυναίκες και κάποιο παιδί πούχαν έρθει ν’ ακούσουν το μάλωμα και που προσεχτικά τους εκοίταζαν, κι αφοκραζόνταν, μιλώντας κρυφά αναμεταξύ τους. «Τι εκέρδισες τώρα;» της ξανάειπε περίλυπος.

Κι έτσι λέγοντας και συλλογιούμενος με τρομάρα πως το χωριό όλο θάξερε σε μια στιγμή το ντρόπιασμα, εβάλθηκε να κατεβαίνει βιαστικά τον κατήφορο.

«Δε θα σε χαίρεται ούτε η άλλη» του φώναζε «και μη στοχαστείς πως θα σας αφήσω ορνικούς!»

Μα ο Γιώργης τώρα έφευγε βιαστικότερα πάντα και δεν εσταμάταινε. Η ντροπή τον είχε κυριέψει. Γιατί δεν είχε αφοκραστεί του πατέρα του τα λόγια; πώς θα παρουσιαζότουν στο σπίτι του και στο χωριό;

Την άλλη μέρα ο ζωγράφος άμα εσηκώθηκε, κι εδιαβάστηκε σαν οι παπάδες, εκάθισε από ενωρίς μπροστά στην εικόνα του και πριν το μεσημέρι την είχε τελειώσει. Τώρα από μακριά την εκοίταζε κρατώντας ακόμα τα πινέλα του στο χέρι.

Το πρόσωπό του ήταν αχνό πολύ, τα μακριά μαλλιά του ξεχτένιστα (γιατί η γυναίκα του δεν του τάχε συγυρίσει σαν κάθε μέρα) τα κόκκαλα στα μάγουλα και στα σιαγόνια εδιακρινόταν όλα, το βλέμμα του ήταν θολό. Αλλά στο στόρισμα τα νωπά χρώματα εγυάλιζαν. Η Παναγία μικρή και πανέμνοστη, μ’ ένα μπλάβο φόρεμα που την έντυνε από το μέτωπο στα πόδια σκεπάζοντάς της και τα χέρια, εστεκόταν γονατιστή με βλέμμα χαμηλωμένο, με σκυφτό κεφάλι, κάτου από έναν ολόχρυσο θόλο και ξέγναντά της ανάερα ο αρχάγγελος με ορθάνοιχτες φτερούγες, κάτασπρος και λαμπρός, εφαινόταν να της έλεγε με τα σεμνά του χείλη το «χαίρε» και στο χέρι του εκρατούσε τον αγνό λευκόν κρίνο, και το αθώο πρόσωπό του ήταν σοβαρό, και το βλέμμα του γιομάτο σέβας για τη Θεοτόκο.

Και εξέταζε προσεχτικά ο ζωγράφος το μεγάλο το στόρισμα· την κάθε πινελιά, την κάθε γραμμή, την κάθε δίπλα στα φορέματα, το αντιφέγγισμα στα ξανθά μαλλιά του αγγέλου, και τους φωτεινούς αγιάθωνες γύρω στα δυο κεφάλια, και αθέλητα το βλέμμα του έπεφτε κάπου κάπου στις άλλες εικόνες που εκρεμόνταν στους τοίχους και που οι άνθρωποι από το σόι του τις είχαν ιστορίσει, κι εύρισκε συγκρίνοντας ο νους του πως η δική του ήταν απ’ όλες η ανώτερη.

Κι εχαμογέλασε. Μα το χαμόγελο του εσβήστηκε μεμιάς. Η όψη του, που από τη δουλειά, την εγκράτεια και τις νηστείες, είχε λιγνύνει, ήταν σήμερα πάρα πολύ σοβαρή· το νου του τον εβασάνιζε η έγνοια.

Ο μονάκριβος ο γιος του που επαράκλινε από τα πατροπαοάδοτα συστήματα της φάρας τους, και που ήταν τώρα του χωριού το διήγημα, και που βέβαια τον οχτρευόνταν για τα κακά του θελήματα οι περισσότεροι, και που τον εμελετούσαν όλοι με καταφρόνια, γιατί να μην είχε μοιάσει στο σόι του, στους καλούς παππούνους του, στους τιμημένους ανθρώπους, πάρεξ αλλού, γιατί να δουλεύει ο νους του στο κακό; Και πού να ήταν τώρα; Μην ίσως η ζωή του εκιντύνευε; Αλλά τι να του κάμει ο αδύναμος γέροντας;

Ανήσυχος ετήραξε ο ζωγράφος την Παναγία κι ένα δάκρυ ζεστό εκύλησε στο ζαρωμένο μάγουλό του: —«Βοήθησέ τον» είπε παρακαλεστικά και αναστενάζοντας.

Τώρα χωρίς να το θέλει αφοκραζότουν τι εγινότουν τριγύρω του. Καθώς πάντα από το παράθυρο έμπαιναν οι ομιλίες των ανθρώπων που εκάναν όξω το θέλημά τους και που ο ζωγράφος ποτέ δεν τις επρόσεχε. Αλλά σήμερα του εκαζότουν πως ο κόσμος όλος ονομάτιζε τον υγιό του και πως τον εκακολογούσε. Αναστέναξε πάλι κουνώντας πικρά το κεφάλι. Από τους συνηθισμένους κρότους ένιωθε πως η γυναίκα του εσιγύριζε το σπίτι, κι άκουε και το συνηθισμένο μουρμουρητό της, γιατί η γριά είχε σύστημα από νέα να λέει ό,τι εστοχαζότουν. Ως κι εκείνη είχε να κάμει με το Γιώργη υποψιασμένη και ανήσυχη. Κι ανανοήθηκε ο ζωγράφος πως κι η μάνα αγροικούσε στην καρδιά της την ίδια του την πίκρα. Απίθωσε στο τραπέζι τα πινέλα του, κι έσκυψε στο παραθύρι. Στο δρόμο, κάτου από τα σπίτι, μερικοί άνθρωποι εκουβέντιαζαν αδιάφοροι χωρίς να σηκώνουν το κεφάλι. Στα μαγαζιά ακουόταν η καθημερνή βαβούρα. Ο γέροντας εκοίταξε δεξιά ζερβιά, εξαναμπήκε στο σπίτι, έκαμε στην κάμαρα λίγα πατήματα κι έπειτα εβγήκε στο παράθυρο που έδινε στον κήπο κι εξανακοίταξε τρογύρου. Κι αφού δεν είδε ό,τι εχάλευε ξανάρθε να καθίσει μπρος στην εικόνα του.

«Δεν έρχεται ακόμα» είπε με το νου του· «από τα χτες δεν τον είδε καμιά ψυχή. Ντρέπομαι τον κόσμο.» Κι έπειτα από μια στιγμή εσυλλογίστηκε σα να τον εβάραινε η συνείδηση: —«Να τόξερα πως θάρθουν έτσι τα πράματα, θα τα προλάβαινα όλα. Μα πού να φανταστεί κανείς πως θάβγαινε τέτοιος! Ο όξω-απώδες τον εκαβαλίκεψε μεμιάς! Η οργή του Θεού τον εκυρίεψε. Ας έπαιρνε τη Μαρία κι ας ησύχαζε· τι να κάμω, θα τούδινα και γω το λόγο μου. Αλλιώτικα αληθινά τον επιθυμούσα, αλλιώς τον ήθελα, μα στο ύστερο κακό δεν ήταν, ας είχε πάρει τη Μαρία. Ας έκανε ό,τι ήθελε· ας έλιωνε με το τσαπί, μα ας ήταν ήσυχος στο σπίτι του με τη φαμιλιά του, για να γεροκομίσει κι εμένα και να γεραματίσει και την άμοιρη τη γριά μου!... Τώρα ο Θεός φυλάξει, μπορεί να μείνουμε έρημοι κι άκλεροι, α χρειαστεί. Είναι κακός τώρα ο κόσμος και σκιάζομαι, σκιάζομαι πολύ! Μοναχά δεν μπορώ να καταλάβω πως η Μαρία δε θέλει να γίνει γυναίκα του.»

Αφοκράστηκε πάλι. Η γριά εμιλούσε στο κατώγι με κάποιον.

«Ανέβα» έλεγε «αιδεσιμότατε.»

Και σε μια στιγμή ο γέροντας είδε να προβάλει στη σκάλα τον παπά του χωριού. Η όψη του εξάνοιξε λίγο και το χείλι του εχαμογέλασε.

«Καλημέρα την αγιοσύνη σου» είπε κινώντας για να φιλήσει του παπά το χέρι· «Καλώς μας όρισες.»

«Καλημέρα, Αργύρη» αποκρίθηκε δίνοντας του το χέρι ο μαυροφορεμένος, που ήταν άντρας ψηλός και όμορφος με μακριά γένια ξανθά και ξεβαμμένα κομμάτι· «τι μαντάτα;»

«Όλο ανησυχίες» απολογήθηκε πικρά· «Κάθισε παπά μου.»

Και οι δυο ήρθαν μπροστά στην εικόνα, κι ο παπάς αθέλητα έβγαλε το σκούφο του, εσταυροκοπήθηκε, εμουρμούρησε ψαλτά μια προσευκή κι ερώτησε όπως και οι άλλοι που έβλεπαν το στόρισμα:

«Μην είδες στον ύπνο σου, Αργύρη, την Παναγία και τον άγγελο;»

«Η χάρη της μ’ εφώτισε» είπε ταπεινά ο ζωγράφος «έβαλα όλη μου τη μπόρεση, όλη μου την αγάπη, όλη μου την πίστη· κι η Παναγία άκουσε τα παρακάλια μου.»

«Στην εκκλησία» είπε ο παπάς φορώντας πάλι το σκούφο του και καθίζοντας σ’ ένα σκαμνί έφεραν σήμερα το δεπόζιτο για το στόρισμα, και τόστησαν, κι είναι πολύ ωραίο· και το χωριό λέει πως η εικόνα σου θάναι θαματουργή· όσοι την είδαν σαστίζουν και τρομάζουν κι αρρώστοι της είναι ταμένοι από τα τώρα. Mε τόρτσες και με φλάμπουρο θα λιτανέψουμε το στόρισμα από το σπίτι σου στην εκκλησιά, για αγιασμό του χωριού, όταν θα το πάρουμε να το στήσουμε. Την άλλη Κυριακή ε, για να στεγνώσει πρώτα;»

«Αν έτσι το θέλει το χωριό» είπε ντροπαλά ο ζωγράφος με κρυφό καμάρι.

«Το χωριό» είπε ο παπάς χαϊδεύοντας τα ξανθά ξεβαμμένα γένια του «το θέλει και το προσμένει· το χωριό αγαπάει το προσκυνητάρι του, που θα μένει όσο υπάρχει κόσμος, λογιάζω, καταφυγή και σκέπη και δέηση για κάθε χριστιανό.» Κι έπειτα από μία στιγμή ξακολούθησε με δισταγμό: — «Μόνο δύο τρεις φαυλόβιοι αντιστέκονται.»

«Αντιστέκονται;» ερώτησε ο γέρος αχνίζοντας και κατεβάζοντας το μουδιασμένο του βλέμμα «γιατί;»

«Εξαιτίας του γιου σου» του αποκρίθηκε χαμηλόφωνα.

«Μα το κόνισμα τι τους έκαμε;» ξανάειπε λυπημένος. «Στα γεράματα μ’ επίκρανε τώρα αυτός ο γιος· έχει όλα τάδικα, μα τι να κάμω, παπά μου;» Και με το δάχτυλο εσφούγγισε ένα δάκρυ που εκατέβαινε σιγά σιγά από την κώχη του ματιού του. Κι ερώτησε: — «Είναι πολλοί; Τι έχουν στο νου τους;»

Αυτήν τη στιγμή ανέβηκε απάνου η γριά φέρνοντας σ’ ένα μπρούτζινο δισκάρι ένα φλιτζάνι γιομάτο μαύρον καφέ, ένα γυαλί ρακί κι ένα ποτήρι νερό, συγνεφιασμένη, κι εκείνη κι αχνή, κι ήρθε μπροστά στον παπά· κι ωστόσο τούτος αποκρινόταν:

«Δεν ξέρω νάχουν τίποτα στο νου τους· μόνο δε θέλουν τη δόξα του σπιτιού σου. Από τα ψες είδα αντάμα τ’ αδέρφια της Μαρίας με τους δικούς της Βασιλικής· αυτοί δεν είχαν ποτέ παρέα· αλλά η ντροπή βέβαια τους έκαμε να ομογνωμήσουν.»

Ο γέροντας εκούνησε πικρά το κεφάλι. Κι η γριά θυμωμένη, βγάζοντας τη μπόλια της από το κεφάλι και στρίφοντάς την στα χέρια της, είπε: —«Η κυράτσα Bασιλική, την κατάρα της νάχει (κι έδειξε μι το κεφάλι της την εικόνα) αυτή τα κάνει όλα! αυτή αντάριασε το χωριό· έβαλε στο νου της να μας ορφανέψει.»

«Μα ο γιος σας ήταν άταχτος» είπε ο παπάς με μία χερονομία.

«Μα δεν ήταν ο πρώτος» είπε ο ζωγράφος χωρίς να σηκώσει το βλέμμα.

«Εκείνη» είπε η γριά ζαβώνοντας το στόμα της «παραδίνεται του καθεμιανού σαν τη σκύλα· εμόλεψε όλο το χωριό· την είδανε τόσες και τόσες φορές· όλες oι γειτόνισσες το λένε· μη πρέπει να πλερώσει ο γιος μου τις αμαρτίες της;

Μία στιγμή ετσώπασαν κι οι τρεις τους. Ο παπάς ερουφούσε τώρα με υπομονή τον καφέ του, η γριά έσιαζε πάλι τη μπόλια της στο κεφάλι, ο ζωγράφος εκοίταζε πικρά το κόνισμα.

«Αργύρη» είπε ο παπάς έπειτα από λίγο παίρνοντας στο χέρι το ρακογυάλι «επήγα εκεί που μ’ έστειλες».

«Και τι είπαν» ερώτησε ανήσυχος.

«Ο Θοδόσης είναι λιωμένος από τη ντροπή του κι από τη λύπη του· οι γιοι του είναι αγριεμένοι· θέλουν όλοι να ξεμπουρίσουν τη Μαρία από το σπίτι της, η μάνα της τη δέρνει κάθε στιγμή· την έχουν σαπίσει στο ξύλο. Μα του κάκου. Τον υγιό σου δεν τόνε θέλει. Είναι πάρα διαστρεμμένος λέει.»

«Αυτό τ’ όνομα έχει ο γιος μας;» είπε με πόνο ο πατέρας κατεβάζοντας πάλι ντροπιασμένος το βλέφαρο.

«Όλα θα διορθώνονταν, μούπε ο Θοδόσης» έτσι ξακολούθησε ο παπάς συλλογισμένος «μα η θυγατέρα μου, λέει, φυσικό δεν έχει να μπει σ’ αυτό το αρχοντόσπιτο· και μεις, λέει, τύχη δεν έχουμε να συμπεθερέψουμε, λέει, με τον άγιον άνθρωπο που κάνει τα θαματουργά κονίσματα, και θα μας μείνει για πάντα, λέει, η ντροπή. —Ας κρίνουμε όμως ίσια: η Μαρία έχει κάποιο δίκιο.» Και σηκώνοντας το ρακογυάλι τους είπε: ― «Στην υγειά σας!»

«Ευλόγησε, δέσποτα» του αποκριθήκαν λυπημένοι χωρίς να τον κοιτάξουν.

«Και τώρα;» έκαμε η γριά κοιτάζοντας το ζωγράφο.

«Και τώρα;» της απολογήθηκε κουνώντας το κεφάλι.

«Υπομονή» είπε ο παπάς «όλες οι δοκιμασίες έρχονται από Θεού· μην αναστενάξεις εναντίο του· γραμμένο δε σου ήταν, Αργύρη, να γευτείς απίκραντος τη δόξα. Υπομονή.»

«Η πύξια κι η δήξια» είπε η γριά «έβαλε το κακό στο νου της.»

Για καμπόση ώρα ετσώπασαν πάλι κι οι τρεις. Ο ζωγράφος ακούμπησε στο χέρι του το κεφάλι κι έμεινε σκεφτικός, ο παπάς κι η γριά τον εκοίταξαν προσμένοντας το λόγο του.

«Θα ξεμακρύνω το γιόκα» είπε τέλος ο γέροντας δαγκάνοντας τα αχνά του χείλη «εδώ μπορεί να μου τόνε σκοτώσουν.»

«Ορθή σκέψη» είπε ο παπάς μ’ ένα χαμόγελο· «η Παναγία σούδωκε βαγγέλια· θα λείψουν από το χωριό μας τα ντράβαλα και θα πάψει η αντάρα.»

«Αν δεν προλάβουν» είπε σκιασμένος ο γέροντας.

«Την Κυριακή οχτώ λιτανεύουμε τη χάρη της» είπε πάλι ο παπάς.

«Όπως θέλει το χωριό» απολογήθηκε ο ζωγράφος.

Ο παπά σηκώθηκε να φύγει· «Σας αφήνω την υγειά» είπε δίνοντάς τους το χέρι.

«Στο καλό, αιδεσιμότατε» του απάντησαν «και σπολάιτή σου για τη χάρη.»

Και κατεβαίνοντας τη σκάλα είπε ακόμα ο παπάς: «Να μισέψει!»

Τώρα οι δύο γερόντοι ήταν μονοί: — «Μας ορφάνεψε» είπε ο γέροντας με πόνο.

«Αυτή η μπομπή του χωριού» αποτέλειωσε η μάνα κλαίγοντας. «Μα πού είναι ο Γιώργης; από τα χτες δεν τον είδαμε.»

«Κύριος οίδε που προβατεί· θα κάμει ίσως κι άλλο σημείο! Αχ, μου φαρμάκωσε τη ζωή και τη δόξα μου· γιατί εδιάλεξε τούτην τη στιγμή; Μα πήγαινε τώρα στο καλύβι, γύρισε όλο το σύνορο για να τον εύρεις· μην καθίσεις ούτε στιγμή· να δώσουμε τόπο τσ’ οργής μην ιδούμε πράματα μεγάλα. Εγώ δε με βαστούν τώρα πλια τα πόδια μου.»

«Ναι» του αποκρίθηκε «πηγαίνω».

Κι εκατέβηκε κι εκείνη τη σκάλα, κι εβγήκε όξω, κι εκίνησε κατά το ρόβολο του κήπου. Κι ο ζωγράφος εσυλλογιότουν τώρα μοναχός του και ανήσυχος καθισμένος ασάλευτος στο σκαμνί του, και κάπου κάπου αναστέναζε. Κι ωστόσο ο ήλιος είχε δύσει, και το φως είχε λιγοστέψει. Αλλά η Ευτυμία δεν εγύριζε. Δεν τον είχε εύρει ακόμα.

Ο ΝΟΥΜΑΣ 390 ― 2 του Μάη 1910

Ήταν νύχτα. Κι ο Γιώργης ήταν τώρα μοναχός του στην κατοικιά του, ένα καλύβι από πλοκό και καλάμια σοβαντισμένο με λάσπη από μέσα και απόξω. Από τη χτεσινή μέρα δεν είχε φανεί στο χωριό, κι εκρουβότουν σ’ έρημα μέρη, απόπερα από το σύνορο του χωριού και μόνο σύσκοτα τη νύχτα ερχόταν να κοιμηθεί στην κατοικιά του. Εσκεφτόταν και κείνος να φύγει. Για τούτο όμως η μάνα του που τον είχε ζητήσει ως το σούρουπο δεν τον είχε βρει πουθενά. Τώρα του καλυβιού η πόρτα ήταν κλειστή και μανταλωμένη· η φωτιά εκρουφόκαιγε μέσα στις στάχτες σε μιαν αγκωνή και τα δαυλιά ανάδιναν καπνούς προς την κατάμαυρη καλαμένια σκέπη. Ήταν σκεφτικός, κι ήταν ανήσυχος, κι όλο εσυλλογιόταν πώς να μηνύσει στους γονιούς του την απόφασή του, γιατί ο ίδιος εντρεπόταν να τους ξαγναντήσει. Αλλά ωστόσο γιατί η ώρα ήταν περασμένη, ετοιμαζότουν να πλαγιάσει.

Μα κάποιος έκρουσε ανάλαφρα την πόρτα απόξω, και τα μαλλιά του ανασηκωθήκαν. Χωρίς να θέλει εκοίταξε προς το ντουφέκι του που τόχε κρεμάσει σιμά στο κρεβάτι του, αλλά απόκριση δεν έδωκε.

«Γιώργη, Γιώργη» τούπε χαμηλά μια φωνή ξανακρούοντας την πόρτα «κοιμάσαι; Ξύπνα.»

Ο Γιώργης εγνώρισε τη φωνή κι ανατρίχιασε. Ήταν η Βασιλική, «Αχ» εστοχάστηκε βαρύθυμος με δυνατό χτυποκάρδι «τι θέλει πάλι!» Μα απάντηση δεν έδωκε.

«Ξύπνα» του ξανάειπε δυνατότερα «ξύπνα κι άνοιξε· για το καλό σου έρχομαι.»

Δεν απολογήθηκε και δεν εταράχτηκε ελπίζοντας πως η γυναίκα θάλεγε το καλύβι κλειδωμένο απ’ όξω και πως θάφευγε.

Μα εκείνη του ξαναφώναξε τινάζοντας την πόρτα: —«Δε θέλεις ν’ ακούσεις; δε θέλεις ν’ ανοίξεις; ξέρω πως είσαι μέσα, βλέπω το φως, βλέπω τον καπνό της ογνήστρας από τις χαραμάδες· άνοιξε σου λέω· πρέπει να σε ιδώ!»

«Τι θέλεις πάλι» της αποκρίθηκε «δε σου φτάνουν τα ανακατώματα;»

«Άνοιξε» επρόσταξε.

«Όχι» της απάντησε με απόφαση.

«Σου βάζω φωτιά» τούπε αποφασιστικά.

«Κακούργα!» της αποκρίθηκε ερχόμενος στην πόρτα.

«Έτσι μ’ έκαμες» τούπε «θέλω να μ’ ανοίξεις! μη χάνεις καιρό!»

Την υπάκουσε. Κι η γυναίκα εμπήκε αμέσως μέσα κι εμαντάλωσε πάλι την πόρτα. Ο Γιώργης εκάθισε αμίλητος μπρος στην ογνήστρα, ανασάλεψε τα δαυλιά, έριξε κλαρί πάνου στα καρβουνιασμένα ξύλα κι εφύσησε, ώσπου βγήκε μια ξάστερη φλόγα.

«Γιατί δεν άνοιγες τόση ώρα;» τον ερώτησε άγρια και σκληρά.

Δεν της απάντησε κι ούτε την εκοίταξε συμπώντας πάντα τη φωτιά του.

«Σου φαίνεται» τούπε πάλι ερχόμενη σιμά του «πως θα σας αφήσω; Σου περνάει από το νου πως θα πάρεις τη Μαρία;»

«Δεν άκουσες» της απάντησε απελπισμένος «πως δε θέλει πλια να με ιδεί.»

«Της εστείλατε προξενιά τον παπά σήμερα πάλι» τούπε «με τον καιρό μπορεί να συγκλίνει.»

«Στο χωριό δεν επήγα από την ώρα που μ’ εντρόπιασες.»

«Θα γένει τέλος απόψε! Πρέπει αντάμα να φύγουμε σ’ άλλον κόσμο.»

«Μαζί σου;» της είπε τρομαγμένος.

«Αν αγαπάς τη ζωή σου!» του απάντησε αμέσως.

«Όχι» της είπε αποφασιστικά.

«Τότες απόψε θα μας σκοτώσουν» του απάντησε. «Και για μένα ο χαμός είναι μικρό κακό, γιατί τη ζωή πόχω δεν τη βαστάω πλιο· είμαι ντροπιασμένη και καταφρονεμένη· μα εσύ τάφταιξες όλα.»

«Εγώ;» είπε κι εσηκώθηκε από την ογνήστρα του όπου έκαιε τώρα μια μεγάλη φλόγα· «ο κόσμος όλος ξέρει πως δεν ήμουν ο πρώτος· εσύ ήσαν πάντα ακουσμένη στο κακό.»

«Γιατί πάντα ευρεθήκαν ανθρώποι όμοιοί σου που μ’ εγέλασαν. Μα μη χρονοτριβάς, οι δικοί μου σε λίγο θάναι εδώ.»

«Τι έκαμες πάλι;» της είπε σιμώνοντάς την και σηκώνοντας το χέρι σα νάθελε να τη χτυπήσει· «γιατί ήρθες εδώ αυτήν την ώρα;»

«Εσύ τάκαμες όλα» του αποκρίθηκε ατάραχτη· «αν άφηνες τη Μαρία δε θα γενόταν αντάρα καμία, δε θα μάθαινε κανένας τίποτα· θα περνούσαμε ζωή χαρισάμενη· μα ηθέλησες και συ να με γελάσεις· και δε βαστούσα πλιο· πάμε, σου λέω!»

«Όχι» της ξανάειπε αποφασισμένος «δε φεύγω μαζί σου· δε σε θέλω. Γιατί ήρθες;»

«Α» έκαμε εκείνη αχνίζοντας και ανοίγοντας τα μάτια της «θα χαθούμε! Να τους έβλεπες πως έκαναν σήμερα! Σε γυρεύουν παντού· θέλουν το θάνατό σου· κανένας τους δε μου μιλεί· θα ξεπλύνουν λέει όλες τις ντροπές που τους εφόρτωσα μεμιάς· θα σκοτώνουν και τους δυο μας. Οι δικοί μου είναι ανταμωμένοι με τ’ αδέρφια της Μαρίας. Και είναι όλοι αγριεμένοι! Πάμε, πάμε!»

«Μαζί σου όχι, σούπα, δε θέλω να γελάσω τη Μαρία.»

«Α, την αγαπάς εκείνηνε! μα με το πείσμα σου θα χάσεις τη ζωή σου!»

«Αν ήσουν αλλιώτικη κάνε! Μα σκέψου πόσα έκαμες! Κι είσαι πάντα στο κακό ακουσμένη, κι είσαι γυναίκα αλλουνού, και ο άντρας σου θα μας έχωνε στη φυλακή και τους δύο όταν θα τάρεσε.»

«Πάμε» παρακάλεσε «έρχονται».

Στο φως της φωτιάς που έκαιγε στην αγκωνή σπιθιρίζοντας εφαινότουν κίτρινη, κι εκοίταζε τρογύρου της μ’ ανησυχία. Όσο η ώρα περνούσε τόσο ο κίντυνος εγενότουν μεγαλύτερος και το φύγι δυσκολότερο.

«Πάμε» του ξανάειπε δακρύζοντας «αν αγαπάς τους γονέους σου, πάμε! Θα μας εύρουν· μα τον ουρανό, σου λέω την αλήθεια.» Και σε μια στιγμή αψιώνοντας επρόσθεσε: ― Οι καταραμένοι με κυνηγούν! Χαλεύουν τώρα την τιμή τους, αφόντις οι ίδιοι τάκαμαν! Εκείνοι μ’ έδωκαν του αντρός που δεν αγαπούσα, όταν ήμουν δεκάξι χρονώ· νήπιο ακόμα. Και τώρα που μ’ απαράτησε αυτός ο αφορισμένος, θέλουν να ζω μοναχή κι απροστάτευτη, και να μην αγαπάω κανένανε, σαν το έρημο το πουλί! Α κόσμε κακέ!» Και τούτα λέγοντας έπιασε από το χέρι το Γιώργη και τον ετράβηξε προς την πόρτα. Κι «πρόσθεσε ανήσυχη: —«Φεύγα, φεύγα… και μοναχός σου, α θέλεις!... Για ύστερη φορά εδοκίμασα να ‘χω την αγάπη σου. Συμπάθησε· μ’ έπνιξε η ζήλια κι έκαμα τα σκάνταλα. Μα φεύγα· η ώρα κλει!»

Ο Γιώργης την εκοίταζε στατικός και εδάκρυσε χωρίς να το θέλει.

«Ο Θεός» της είπε «πολλά θα σου συμπαθήσει, γιατί η καρδιά σου είναι καλή. «Και εστάθηκε μία στιγμή σιωπηλός και αναμετριότουν τι έπρεπε να κάμει.

«Φεύγα» του ξανάειπε εκείνη σπρώχνοντάς τον προς την πόρτα.

Τώρα ακούστηκαν σκυλιών αλυχτίσματα. «Έρχονται!» είπε η Βασιλική χάνοντας τα φρένα· «φεύγα αμέσως.»

«Είναι αργά!»

«Είναι καιρός ακόμα!» του απάντησε ανοίγοντας την πόρτα «πάρε τον κατήφορο, και ανέβα στο χωριό από την άλλη ράχη· κρούψου σπίτι σου απόψε, και μίσεψε αύριο για την ξενιτιά. Για μένα μη γνοιαστείς· δεν τους σκιάζομαι.»

Μία στιγμή έμεινε αναποφάσιστος στην πόρτα. Μα εκείνη τον άμπωσε μ’ όλη τη δύναμή της όξω

«Θα κρουφτώ εδώ σιμά» της εμουρμούρισε βγαίνοντας «ώσπου να φύγουν, α θελήσουν να σου κάμουν κακό θα φανερωθώ αμέσως.» Κι έτσι λέγοντας εροβόλησε κατά τον ελαιώνα.

Ωστόσο τα αλυχτίσματα ακολουθούσαν, κι ακουόταν τώρα χλαλοή και ποδοβολημός, και η αντάρα εγενότουν κάθε στιγμή μεγαλύτερη, οι ανθρώποι εσίμωναν βιαστικά στο καλύβι. «Επλάκωσαν» είπε με το του της η Μαρία πετώντας θυμωμένη κατά γης τη μπόλια της και ακουμπώντας το νώμο της στον ορθό της πόρτας «εδώ θα τους προσμένω!»

Και σε λίγο τους είδε· ήταν μια δεκαριά όλοι όλοι· μερικοί εκρατούσαν στα χέρια τους φανάρια κι άλλοι ήταν αρματωμένοι με μαγκούρες και με ντουφέκια.

«Επιάκαμε και τους δυο» εφώναξε, βλέποντάς την στο φως που έβγαινε από την πόρτα, ο αδερφός της ο Κώστας που εφαινόταν πως οδηγούσε τη σκάθρα «ζώστε το καλύβι μη μας φύγουν I»

Οι άλλοι τον υπάκουσαν βιαστικά.

«Τι ζητάτε» τους ερώτησε άγρια η Βασιλική.

Τρεις ανθρώποι, τα δύο αδέρφια της Μαρίας κι ένας δικός της ξάδερφος ήρθαν καταπάνου της.

«Πού είναι ο Γιώργης» της είπε με βραχνή φωνή ένας από τους πρώτους.

«Μην της μιλείς» του πρόσταξε ο ξάδερφός της.

«Δεν ξέρω» αποκρίθηκε η Βασιλική «εδώ δεν είναι» κι επαραμέρισε λίγο αφήνοντας ελεύτερο το διάβα.

Οι τρεις νέοι εμπήκαν μέσα κι εκοίταξαν ολούθε προσεχτικά· κι αφού δεν ευρήκαν κανέναν εβγήκαν πάλι όξω.

«Κι εσύ» της είπε ο ξάδερφός της «τι κάνεις εδώ τέτοιαν ώρα;»

«Εδώ μ’ έφερε η τύχη μου» του απολογήθηκε άφοβα. «Αδέρφια σας έχω· μα για αδέρφια δε σας γνωρίζω· εσείς εκάματε όλα τα σκάνταλα από την αρχή· σας τόπα κι άλλες φορές, εσείς, εσείς οι καταραμένοι I»

«Τι θα κάμουμε με δαύτηνε;» ερώτησε ο αδερφός της Μαρίας.

«Ποιος θα χάσει τη ζωή του και την ψυχή του γι’ αυτή τη δημόσια;» εφώναξε ο Κώστας από μακριά «θα τη στείλω αύριο στη χώρα, για να κάνει εκεί την επιστήμη της.»

«Καλά λες» του αποκρίθηκαν δυο τρεις από τους άλλους.

«Και τώρα» ερώτησε πάλι κάποιος.

«Πάμε να τόνε βρούμε.»

«θα κρούβεται στο λόγγο!»

«Θα ξέρει η Βασιλική.»

«Πού είναι τος, Βασιλική;»

«Θάναι σπίτι του.»

«Πάμε να ιδούμε!»

«Δε μας λέει!»

«Πάμε από το σπίτι του» είπε ο Κώστας «α δεν τόνε βρούμε, είναι μέρα κι αύριο· δε θα μας γλυτώσει!»

«Πάμε» αποκρίθηκαν οι περσότεροι.

Κι εξεκίνησαν.

«Στου Θεού την κατάρα!» τους εφώναξε η Βασιλική μπαίνοντας στο καλύβι.

Το ίδιο βράδυ, την ώρα που ο αγιογράφος και η γυναίκα του εδειπνούσαν περίλυποι και αμίλητοι στο κατώγι, η Μαρία εχτυπούσε στην πόρτα του σπιτιού τους. Η Ευτυμιά επήγε να την ανοίξει, μα βλέποντας την κορασίδα την έκλεισε πάλι αμέσως με ορμή!

«Άνοιξε» είπε η Μαρία «πρέπει να σας μιλήσω!»

«Ποιος είναι;» είπε ο αγιογράφος αχνίζοντας.

«Είναι η Μαρία» του απολογήθηκε η γριά ανήσυχη.

«Και δεν της ανοίγεις, μπρε γυναίκα; όπως ήρθαν τα πράματα το καλύτερο είναι να την πάρει!»

Η γριά άνοιξε πάλι και εμπήκε μέσα η Μαρία αχνή και ταραγμένη.

«Πού είναι ο γιος σας» ερώτησε χωρίς να χαιρετήσει.

«Έχε υπομονή, θυγατέρα, καλώς εκόπιασες στο σπίτι μας, κανένας δε θα σε διώξει· ο Γιώργης θάρθει σε λίγο...» Έτσι είπε ο αγιογράφος και την εσίμωσε για να τήνε φιλήσει.

«Τόνε κυνηγούνε» είπε η Μαρία σταματαίνοντας με το χέρι το γέροντα· «απόψε θέλουνε να τόνε σκοτώσουνε!»

«Δυστυχιά μας» εχούγιαξε η μάνα χτυπώντας το κεφάλι της «πώς τόμαθες;»

«Και συ» της είπε ο ζωγράφος αναστενάζοντας και κοιτάζοντάς την γλυκά «δε χαίρεσαι για το κακό του, αφού σούκαμε κακό, μόνε ήρθες εδώ;»

«Σας λυπήθηκα τους ορφανούς» του απάντησε κλαίγοντας «και...τον αγαπούσα τόσο που μ’ επόνεσε πάλι η ψυχή. Μα πού είναι τος;»

«Δεν ξέρουμε» απολογήθηκαν μ’ ένα στόμα, κι ο ζωγράφος «πρόσθεσε υπομονητικά και κοιτάζοντας προς τον ουρανό: — «Το διορισμένο θα γένει, τι να του κάμω εγώ ο ανήμπορος γέροντας;»

«Μην είναι στο καλύβι» ερώτησε η Μαρία ενώνοντας απελπισμένα τα χέρια της.

«Δεν ήταν εκεί» είπε η γριά σκιασμένη «αλλά μπορεί να πήγε.»

«Αν είναι εκεί, είναι χαμένος» είπε η κόρη πικρά.

Η γριά εχούγιαξε πάλι.

«Μην κράζεις το κακό πρι γένει» της είπε ο ζωγράφος περίλυπος· «καιρό έχουμε για να κλάψουμε. Μα τώρα ας πάμε απάνου. Μαρία, ό,τι κι αν γένει, ή ζήσει ή πεθάνει, θάσαι πάντα θυγατέρα μου.»

Οι γυναίκες τον άκουσαν. Η γριά εξεκρέμασε το μαύρο λυχνάρι από τον τοίχο κι εκίνησε πρώτη για ν’ ανεβεί τη σκάλα, η Μαρία την ακολούθησε και ο ζωγράφος στερνός, ερχότουν κατόπι τους. Σαν ανεβήκαν απάνου, εσταθήκαν αθέλητα και οι τρεις μπρος στο μεγάλο το κόνισμα, εσταυροκοπηθήκαν και τα χείλια τους επρόφεραν μια μυστική προσευκή. Έπειτα οι γυναίκες έκλαψαν, κι ο ζωγράφος έμεινε σιωπηλός και στοχαστικός.

Ξάφνου όμως άκουσαν την πόρτα, που η γριά είχε λησμονήσει να την μανταλώσει, να ανοίγει μ’ ορμή και να ξανακλεί χτυπώντας κι άκουσαν κιόλας το βιαστικό σύρσιμο του μάνταλου.

«Είναι ο Γιώργης» είπε ο αγιογράφος μ’ ένα δειλό χαμόγελο.

«Ας έχει δόξα η Παναγία» είπε η Μαρία «δεν τον εύρηκαν.»

«Το παιδί μου» είπε η γριά κλαίοντας.

Σε μία στιγμή ο Γιώργης ευρέθηκε απάνου. Ήταν αχνός και λαχανιασμένος.

«Με κυνηγούνε» είπε ευτύς χωρίς να καλησπερίσει κι εκάθισε σ’ ένα σκαμνί· «επλάκωσαν, τι θα κάμουν δεν ξέρω!»

«Ω παιδί μου» τούπε η γριά «τι φαρμάκια μας δίνεις στα γεράματα.»

Ο γέροντας τον εκοίταξε περίτρομος, η Μαρία ήρθε σιμά του.

«Επλάκωσαν» ξανάειπε ο Γιώργης «μα η Μαρία τι θέλει;»

«Ήρθε να σε γλιτώσει, καταραμένε» τούπε ο ζωγράφος με βραχνή φωνή «τέτοια γυναίκα αληθινά δε σούπρεπε.»

«Δεν τόνε θέλω, είπε με απόφαση η κόρη «είναι πάρα πολύ άσωτος. Μόνο το θάνατό του δεν ήθελα· εγώ θα πάω σ’ ένα μοναστήρι να κλειστώ για πάντα, αφού δεν μπορώ κυρά πλιά να γυρίσω στο σπίτι μου.»

Η γριά ωστόσο έκλαιγε από τη σκιάξη της, και ανάμεσα στο παράπονο της έλεγε: — «Τι ξαφνικά μου μελλόνταν στα γεράματα» και ακράτητα εχούγιαζε τώρα.

Μα από τες φωνές της ανταριαζόνταν οι γειτόνοι, και των σπιτιών οι πόρτες ανοίγονταν τώρα κι έβγαινε στο δρόμο ο κόσμος για να μάθει τι είχε γίνει στο σπίτι του αγιογράφου, γιατί όλοι επρόσμεναν θετικά το σκοτωμό του Γιώργη εκείνο το βράδυ. Κι έβγαιναν οι γυναίκες στα παράθυρα και εκρεμούσαν φωτερά στα παραθυρόφυλλα θέλοντας να βλέπουν τι εγενότουν στο δρόμο ή και να αντικρίσουν το λείψανο του αδικοθάνατου, αν ήθελαν το φέρει από τον κάμπο. Κι εγινόταν τώρα, τη νύχτα, στο ήσυχο χωριό, βοή και βαβούρα και κάπου κάπου γυναίκα ακουόταν να κλαίει, και το πλήθος εγινότουν πάντα περσότερο.

Όλοι ερωτιόνταν τι έτρεχε.

Μα ξάφνου πάλι ακούστηκαν βιαστικά πατήματα και βραχνές φωνές θυμωμένες ανθρώπων αποφασισμένων. Κι ο κόσμος είδε την αρματωμένη σκάθρα, με τα ντουφέκια της και τα φανάρια της, που έτρεχε τώρα προς το σπίτι του αγιογράφου κι αμέσως όλοι εκατάλαβαν τι έμελλε να γένει. Μία στιγμή ο κόσμος ετσώπασε κι αναρίτσιασαν όλοι.

Μα οι αρματωμένοι είχαν έρθει τώρα σιμά, άμπωναν τους ανθρώπους, έβριζαν με φωνές το Γιώργη και τον εφοβέριζαν:.

«Απάνου είναι ο κερατάς» είπε ο Κώστας απλώνοντας το χέρι του κατά το σπίτι.

«Δεν πρέπει να γλιτώσει ο άτιμος» είτε ένα από τ’ αδέρφια της Μαρίας.

«Στάθη!» «Νικόλα!» «Πέτρο!» κι άλλα ονόματα ακουόνταν τώρα μέσα στη χλαλοή.

Μερικοί ηθέλησαν να τους σταματήσουν.

Αλλά από μέσα από το πλήθος εβγήκε τώρα μία φωνή, που πολλά στόματα παρευτύς την ξανάειπαν αντάμα:

«Έχουνε δίκιο! του πρέπει του άτιμου!»

Κι ο κόσμος υπακούοντας σε κάποιο αίσθημα που ήταν φωλιασμένο βαθιά στη συνείδησή του εσκίστηκε, κι άφηνε ελεύτερα να περάσουν οι αρματωμένοι.

«Απόψε πρέπει να πεθάνει» είπε άγρια ένας από τη σκάθρα.

«Ναι, ναι» είπαν καμπόσοι από τους συντρόφους του.

Ο κόσμος ανατρίχιασε. Οι γυναίκες, από τα παράθυρα, εβαλθήκαν να χτυπάν τα στήθια τους και να φωνάζουν.

Τώρα ήταν παρέτοιμοι να χαλάσουν την πόρτα του αγιογράφου και να χυμήσουν στο σπίτι και να τελειώσουν. Αλλά αυτήν τη στιγμή εφανερώθηκε στο παράθυρο η Μαρία κλαιάμενη, κι έκραξε τα αδέρφια της με τ’ όνομά τους τρέμοντας όλη.

«Βασίλη, Σπύρο, Πέτρο!»

«Ησυχία, παιδιά» είπε ο μεγαλύτερος από τ’ αδέρφια της στους συντρόφους του· καθίστε μία στιγμή να ιδούμε τι πρέπει να γένει· αλλάζουν βλέπετε τα πράματα.

«Πώς αλλάζουν» είπε ο Κώστας βαρώντας με την κάσα του ντουφεκιού του την πόρτα «θα γένει τέλος απόψε.»

«Βασίλη» εφώναξε πάλι από το παράθυρο η Μαρία.

«Καλά έκαμες» της αποκρίθηκε «επρόλαβες» είναι και η άλλη στο καλύβι· στέκα μέσα τώρα· είναι αυτού ο Γιώργης; σ’ εδέχτηκαν;»

«Ναι» είπε εκείνη κουνώντας το κεφάλι.

«Πάμε σπίτι μας, παιδιά» είπε πάλι ο Βασίλης «η αδερφή μας επαντρέφτηκε, είναι τώρα σε χαλά χέρια.»

«Πώς;» του απάντησε αγροικά ο Κώστας «εσείς θα κάμετε χαρές, και θάχουμε εμείς όλη τη ντροπή;»

«Η απόφαση είναι να σκοτωθεί απόψε!»

«Κι α δε γένει απόψε, αύριο!»

«Σύρτε στο σπίτι σας» είπαν πολλοί από τον κόσμο.

«Θα σκοτωθούνε τώρα συνατοί τους» είπαν μερικοί άλλοι.

«Αμέτε στο καλό, παιδιά» είπαν οι περισσότεροι.

«Ποιος θα κοτήσει να τον αγγίξει» είπε τώρα ο Βασίλης φοβερίζοντας.

Οι δύο φάρες εχωριστήκαν κι εσταθήχαν καταμέτωπα. Οι δικοί της Μαρίας ήταν οι περισσότεροι.

«Πάμετε να κοιμηθούμε, παιδιά» είπε πάλι ο ένας τους.

«Ναι, ναι, αμέτε στο καλό» εφώναξε όλος ο κόσμος.

«Θέλουμε την τιμή μας» είπε ο Κώστας.

Ο ζωγράφος εκοίταζε κι άκουε όλα από το παράθυρο. Κι αυτήν τη στιγμή εγύρισε προς την εικόνα και ύψωσε τα μάτια του στο στόρισμα και είπε:

«Τώρα, τώρα θέλω το θάμα, Παναγία, δεν πρέπει να γίνουν φονικά εξαιτίας του.»

Κι ωστόσο ο Βασίλης αποκρινόνταν θυμώνοντας:

«Το σόι σας ήταν άτιμο από την αρχή του· η Βασιλική είναι πουτάνα· το ξέρουν τα πέντε χωριά! Για μία δημόσια θα σκοτώσετε το γαμπρό μας;»

«Θα σε λιτανέψω» είπε πάλι ο ζωγράφος στο κόνισμά του.

Κάτου είχε αστράψει κιόλας ένα μαχαίρι, κι η βαβούρα του κόσμου ήταν τώρα πολλή.

«Μη, μη!» εφώναξε το πλήθος στο δρόμο κι οι γυναίκες από τα παράθυρα.

Kαι ξάφνου η πόρτα του σπιτιού του αγιογράφου άνοιξε διάπλατα. Mια στιγμή το μάλωμα έπαψε, κι εκοίταξαν όλοι τι θα γινότουν. Οι δικοί της Μαρίας αναμετριόνταν πώς να διαφεντέψουν τη μπασιά, οι δικοί της Βασιλικής πώς να χυμήσουν μέσα. Αλλά όλα τα μάτια είδαν στην πόρτα του σπιτιού το μεγάλο το κόνισμα, γιατί το φως απ’ όλα τα παράθυρα έπεφτε απάνου του. Ο λευκοντυμένος αρχάγγελος εφαινότουν πανώριος, σα νάφραζε τώρα εκείνος το διάβα προς το σπίτι του αγιογράφου. Η εικόνα έπιανε όλην την πόρτα.

Όλοι εσάστισαν. Αθέλητα οι θυμωμένοι έκρουψαν μπρος στον άγγελο τα μαχαίρια τους, και στη στιγμή κόσμος ερίχτηκε πολύς ανάμεσα στους μαλωμένους και τους εχώρισε.

«Τόπο, τόπο» εφώναξαν πολλοί «λιτανεύει το θαματουργό κόνισμα· φοβηθείτε το Θεό.»

Και το στόρισμα είχε διαβεί τώρα την πόρτα και σαλεύοντας δεξιά και αριστερά επροχωρούσε προς τον κόσμο. Κι όλοι οι άντρες αναρίτσιαιναν κι έβγαζαν το γιάδεμά τους κι εσταυροκοπιόνταν και οι γυναίκες προσευκιόνταν μυστικά από τα παράθυρα.

Κι άκρα σιωπή εβασίλεψε.

Και με αργά πατήματα εστράτεψε τώρα στο χωριό ο αρχάγγελος, κι κόσμος ακολουθούσε με κατάνυξη, και απ’ όλα τα στόματα εβγήκε αθέλητα η δέηση κι έψαλαν όλοι μ’ ένα στόμα φοβισμένοι και ευχαριστημένοι:

«Χαίρε χαριτωμένη,» και εβάδιζαν προς την εκκλησιά του χωριού.

ΤΕΛΟΣ

 

 

 

Ο Κώστας Λάμπουρας εγύρισε σπίτι του εκείνο το βράδυ συγχυσμένος. Η όψη του ήταν κίτρινη, τα μάτια του ανήσυχα και γουρλωμένα, το χείλι του αχνό· και έτσι ήτουν άσκημη η μορφή του, και ασυνήθιστη και αγριεμένη. Το φέσι του ήταν στραβά απάνου στο κεφάλι του, το σεγκούνι του ριγμένο στον ώμο του, τα μανίκια του πομάμισού του ανοιχτά και λιγδιασμένα.

Μέσα στο σπίτι του η γυναίκα του εμαγείρευε το δείπνο· αυτός ήρθε κι εκάθισε παραστιάς, γιατί είχαν αρχίσει τότες τα κρύα του χινόπωρου. Δεν εχαιρέτησε· αλλά ανάσανε ανταριασμένος και κάπου κάπου εκουνούσε το κεφάλι φοβερίζοντας.

«Ευγενιά, τι μαγειρεύεις;» της είπε κακότροπα.

«Λάχανα» αποκρίθηκε κοιτάζοντάς τον υποψιασμένη· «τι τρέχε πάλε;»

«Μας εχαντάκωσε!» της απάντησε αναστενάζοντας και πεισμωμένος «το κοπάδι το ’δωκε του νοικοκύρη. Πώς θα ζήσουμε;»

«Μα, Κώστα» ετόλμησε να πει εκείνη γλυκά «ήταν ξένο πράμα· να πλερώσετε δεν είχετε και δεν ήθελες· πώς είχε να το βαστάξει;» κι εχαμογέλασε.

«Τι λες και συ» της είπε κοιτάζοντάς την λοξά «ποιος σου ’μαθε αυτά τα λόγια; τώρα δεν πλερώνει κανένας· τι είχε να φοβηθεί;»

«Ο νόμος είναι νόμος· θα σας έβαναν στη φυλακή· και τ’ αδερφού σου δεν τ’ αρέσει η χάψη.»

«Φυλακή για τέτοιες μικροδουλειές» απολογήθηκε περιγελώντας «κάθε μέρα βλέπεις φυλακώνουν τον κόσμο! Σου φαίνεται πως εξανάρθε ο παλιός καιρός! Πάνε τώρα αυτά, καθένας κάνει ό,τι θέλει. Γιατί ψηφίζομε βουλευτάδες; - Για να ’χομε τις ευκολίες μας. Ποιος εζήτησε χάρη και δεν του γίνηκε; - Κάθε μέρα ακούονται σκοτωμοί, μα δε μου λες πόσο παιδεύονται οι ανθρώποι; Μήνες. Και ο κυρ-αδερφός μου εσκιάχτηκε· τι θα μας έκαναν; Κατάσκεση; - Αν αφήναμε πρώτα. – Μα θα τόνε διορθώσω εγώ τον κυρ-αδερφό μου».

Κι ετσώπασε· και η όψη του αγρίεψε περσότερο· τώρα εσυλλογιζότουν μοναχός του: - «Ο αδερφός του τον είχε αδικήσει ναι, ήταν αδικία να του πάρει το κοπάδι και να το παραδώκει τώρα το χειμώνα που δεν είχαν άλλη πόρεψη. Μα τι τον έμελλε τον αδερφό του· ήταν ανύπαντρος, άτεκνος, ανέγνοιαστος, ποιον είχε να θρέψει; - Το κουφάρι του μονάχα· όταν η φτώχεια τούς εκυρίευε, εκείνος θα μπορούσε να φύγει και να τον αφήσει στα κρύα να χτυπιέται με την πείνα, με τη ζόρκια· όπου κι αν επήγαινε θα ζούσε, γιατί δεν εβαριότουν τη δουλειά. Μα τότες τι θα ’κανε ο ίδιος; πώς θα ’ζουνε τον εαυτό του και τη φαμιλιά; Ήταν πάντα του αδούλης· οι ελιές λάδι δεν έδιναν εκείνα τα χρόνια· μοναχά το κοπάδι θα τους κυβερνούσε όλον το χρόνο και ο αδερφός του από κουταμάρα ή από κακοσύνη επήγαινε να το παραδώσει του νοικοκύρη. Αχ, είχε κάμει αληθινά σαν οχτρός!».

Η Ευγενιά ανακάτωνε τα λάχανα στο τσουκάλι, τα δοκίμασε, εσηκώθηκε κι έφερε ψωμί από μιαν κρεμασμένη κάνιστρα και κοιτάζοντας τον άντρα της στα μάτια είπε ταραγμένη: «- Το φαΐ είναι έτοιμο».

«Δεν πεινάω» αποκρίθηκε αγροικά κι εξακολούθησε τους πικρούς στοχασμούς του:

«Μου ’φυγε χωρίς να υποψιάζω· ναι, μου το ’χε πει λίγες μέρες οπίσω, αλλά τον άφηνα να λέει· δεν πίστευα να τολμούσε. Α, αν το ’ξερα, δε θα τον άφηνα με κανέναν τρόπο· καλύτερα ή θα σκοτωθούμε, καλύτερα τον έσφαζα! Μα, μ’ εγέλασε. Κι εφανταζόμουνα πως μ’ ελογάριαζε, πως ήταν υποταγμένος στη θέλησή μου, πως τ’ άρεσε να δουλεύει για το σπίτι μας, για τη φαμιλιά! Μου ’ψαλλε κάθε μέρα πως παντρειά δεν ήθελε, κι ο κόσμος έλεγε όλος πως μ’ αγάπουνε· τώρα με μίας άσκωσε κεφάλι, έκαμε ό,τι του κατέβηκε στο μυαλό, ό,τι δεν ήθελα. Και δεν επρόβλεψε τη στενοχώρια που μας προσμένει, μ’ όλο που το ’ξερε πως θα υποφέρουμε, πως εγώ κι η φαμιλιά μου θα υποφέρει· γιατί αυτός βρίσκει και ζει όθε κι αν  πάει. Χαλάλι του όμως· μου ’φυγε, μου ’φυγε· περιττά να λέω, περιττά να συλλογιούμαι· το κοπάδι μου δεν ξανάρχεται, όχι· την τύχη μας την ξέρω· θα ψοφήσουμε το χειμώνα της πείνας! Το χειμώνα; - από αύριο ψωμί δεν είναι. – Μα πάντα του ήταν οχτρός. Πότε μ’ εμπόδιζε να πάρω την Ευγενιά – και την επήρα στο πείσμα του – πότε μ’ επαραμόνευε μην κλέψω τ’ αλλουνού το πράμα, με εφύλαε μην αδικήσω, μην κάμω αμαρτίες· πάντα μπόδιο, πάντα κακός για μένα. Γι’ αυτό δεν είχαμε ορνικό. Εγώ, παναπεί, τον έβριζα κάθε μέρα. Τώρα μου ’καμε αυτό· αύριο που ’ρχεται βλέπει! Ναι, αύριο του δείχνω. Μα δε θα ’ρθει, φυσικά θα με σκιάζεται· θα τα σκαπέτησε στην ξενιτιά· και καλύτερό του, γιατί θα μ’ έκανε να γένω…»

Τα μάτια του άνοιξαν, αναταράχτηκε κι ανατρίχιασε.

«Πάμε να κοιμηθούμε» του ’πε η γυναίκα του «μη χολεύεσαι[1] τόσο· είναι κρίμα, Κώστα».

Την εκοίταξε στατικός, σα να ξυπνούσε από ονειροπλάκωμα. «Πλάγιασε κι έρχομαι» της είπε ασυλλόγιστα. Αυτή δεν εκουνήθηκε.

«Κάη!» του ’πε μια φωνή μέσα του «τον αδερφό σου θα σκοτώσεις; Ας είναι κιόλας η αιτία του χαμού, είναι αδερφός, έζησε μαζί σου, εβγήκετε από την ίδια κοιλιά, εφάγατε το ίδιο γάλα, έχετε το ίδιο αίμα, τρώτε το ίδιο ψωμί, αντάμα αφ’ όντις είστενε στον κόσμο». Και αυτός αποκρίθηκε στη φωνή με το νου του: - «Μα πρέπει να τιμωρήσω, να χορτάσω, να γδικηθώ· του πρέπει· μ’ εφτώχυνε, μ’ εχαντάκωσε, μ’ αφάνισε». Κι η φωνή, που ’βγαινε από τα βαθύτατα σπλάχνα του, του είπε οπίσω:

 «Κάη, δε σκιάζεσαι; Πώς τέτοιες σκέψες γεννιώνται στην καρδιά σου; Να χύσεις το ίδιο σου το αίμα, να γένεις άτιμος φονιάς;»

«Του πρέπει» εσυλλογίστηκε «ήταν κακός με μένα, θα ’μαι χειρότερος. Θηρίο, τίγρης ανημέρευτος· του πρέπει γιατί μ’ έχασε τώρα τελειωτικώς. Ο παρτσινέβελός του ας τόνε γλιτώσει, α μπορεί· θα ιδούμε». Και η φωνή του ’πε· «Δε σκιάζεσαι το θεό;» δε σκιάζεσαι τη φούρκα[2];» - «Φούρκα» εσυλλογίστηκε περγελώντας «φούρκα τώρα; γιατί είναι οι βουλευτάδες; το κόμμα θα ’νεργήσει και για  μένα, το κόμμα είναι παντοδύναμο. Ποιο δικαστήριο θα με δικάσει; κι αν με καταδικάσει, το κόμμα θα με ξεκρεμάσει. Αλί σ’ όποιον εχάθηκε. Είμαι χαμένος εγώ, ας χαθεί κι αυτός, ας χαθεί· κι ας με χαλάσουν στο ύστερο, μεγάλο κακό δε θα μου κάμουν. Μπορεί και να μη με πιάσουν».

Κι είπε της γυναικός του: - «Θα σκοτώσω».

Αυτή εσάστισε, ανασηκώθηκε, τον εκοίταξε θαμπωμένη, κι εκατέβασε αμέσως το βλέμμα, βλέποντας στο πρόσωπό του ζωγραφισμένην την άσπλαχνην απόφαση.

«Τι σου ’καμε» του ’πε «ο καλός σου αδερφός;»

«Καλός; γιατί καλός;» αποκρίθηκε κι εσηκώθηκε αγριεμένος «γιατί μ’ ελιμοχτόνησε; πώς; τού παίρνεις το μέρος, παλιογύναικο; θα σε σκοτώσω!»

«Τι μεγάλο κακό, θε μου» είπε κλαίοντας «θα σε φουρκίσουν, Κάη!»

Ο Κώστας Λάμπουρας εκοίταξε ολόγυρά του ανταριασμένος. Είχε ακούσει από το στόμα της γυναικός του εκείνην την ίδια φωνή που του μιλούσε από τα βαθύτατα σπλάχνα του, πώς ήξερε τώρα και κείνη της ψυχής του το σάλαγο, τους κρουφούς λογισμούς του; - Και ξάφνως η ανυπόταχτη φαντασιά του τον έκαμε να ιδεί μίαν τρομερήν εικόνα: - Είχε κάμει το φόνο· κι επερνούσε από τη μέση του χωριού του με το ματωμένο μαχαίρι στο χέρι, φεύγοντας τρεχατά, και ο κόσμος όλος τον εκοίταζε περίτρομος κι έστρεφε αλλού το πρόσωπο, προφέροντας με καταφρόνια το καταραμένο τ’ όνομα του πρωτότοκου γιου του πρωτόπλαστου: - «Ο Κάης, ο Κάης!» Από τα τώρα άρχιζε να τον κράζει έτσι η γυναίκα του. Μα ο κόσμος δεν ήξερε τι του ’χε κάμει ο κακός αδερφός· δεν εγνώριζε την αδικία· έβλεπε μοναχά το φόνο κι εκατηγορούσε. Κι ο Κώστας ήθελε να αποκριθεί: - «Ο αδερφός μου αγόρασε το θάνατό του· απόγραψε την καταδίκη του. Ας ήταν κι άλλοι στη θέση μου, το ίδιο θα σκότωναν και κείνοι, μαγάρι και τον πατέρα τους, αν ήταν τέτοιος αδικητής! Ποιος μ’ υποχρέωσε να γένω Κάης; Ο ίδιος ο αδερφός μου· ναι Κάης, αλλά εγδικητής, αλλά τιμωρητής, αλλά υπερασπιστής του δίκιου. Όχι, δε θέλω έπαινο· μα κοίταξε, κόσμε· κατάλαβε την πράξη μου. Με φτονάς, κόσμε, για το τόλμημά μου και σκιάζεσαι· ναι, με σκιάζεσαι και με το φόβο θα σ’ εξουσιάσω!»

Και τώρα το βράσμα του αιμάτου του έπεφτε. «Καλύτερα ήτουν» εσυλλογιότουν «κανείς να μην το μάθει και δε θα το μάθει· θα σκοτώσω κρουφά, στο σκοτάδι, στο μυστήριο, τη νύχτα. Δε μπορώ να μη σκοτώσω».

«Να κοιμηθούμε» είπε της γυναικός του ησυχασμένος· «στρώσε».

«Σε σκιάζομαι» του αποκρίθηκε τρέμοντας.

«Γιατί; Κακό δε θα σου κάμω· πάμε.»

Αιστανότουν μέσα του ευχαρίστηση· η καρδιά του είχε πάρει την απόφαση κι είχε σκληρύνει· ο νους του είχε συνηθίσει στον απάνθρωπο συλλογισμό· εκαταλάβαινε ο ίδιος πως εχόρταινε σκοτώνοντας, μία δίψα, μία ζήτια της ύπαρξής του, που μοναχά το αίμα εμπορούσε να τη θεραπέψει· του ήταν γλυκιά η παραδειγματική εγδίκηση που μελετούσε, η πλερωμή της αδικιάς.

Και γιομάτος μίσος, που το συντρόφιαζε μία καινούρια αναστάτωση του αιμάτου του και μία κόκκινη θωριά μπρος στα μάτια του, επλάγιασε σιμά στη γυναίκα του που εμαζευότουν όσο εμπόρειε στην άκρη της κι αποκοιμήθηκε ύπνον ανήσυχο, γιομάτον φοβερές κι αιματερές φαντασίες, μακηλιά, ξεκοιλιάσματα, μάχες, ντουφέκια, μαχαίρια, και συχνά έβγαινε βόγκος από τα στήθια του και ανατιναζότουν φοβισμένος.

Μα η ιδέα ωστόσο ώρμαζε στην τραχιάν καρδιά του.

 

Την άλλη μέρα, τ’ απόγιομα, ήρθε με το καΐκι (το Λευκοράκι μακριά δεν ήτουν από τη θάλασσα) ο Νικόλας Λάμπουρας. Στη χώρα είχε διορθώσει τις δουλειές του με το νοικοκύρη, του ’χε παραιτήσει το κοπάδι, είχε πλερώσει ό,τι χρωστούσε, κι έφερνε πίσω ένα σακί γιομάτο κάθε λογής φαγητά για τη φαμιλιά του αδερφού του και για τον εαυτό του, και λίγα λιανά που ’χε πάρει υπόλοιπο. Όταν έφτασε στο σπίτι, ο Κώστας έλειπε ακόμα και η Ευγενιά εδούλευε το κηπάρι. Ανήσυχη έτρεξε να τον ανταμώσει, πριν πατήσει το κατώφλι και του ’πε συγκινημένη λησμονώντας και το χαιρέτιο:

«Δυστυχισμένε, γιατί εγύρισες;»

«Τι τρέχει;» ερώτησε ανυποψίαστος περιφέρνοντας το αθώο βλέμμα του.

«Θα σε σκοτώσει· το ’χει απόφαση.»

«Ποιος;»

«Ο αδερφός σου.»

«Γιατί;» ερώτησε χαμογελώντας· «μην το πιστεύεις, νύφη· είναι καλός ο Κωνσταντής».

«Αχ» του αποκρίθηκε αναστενάζοντας «σε περικαλώ, για χάρη μου, σ’ ορκίζω στους απεθαμένους σου, Νικόλα, πάρε δρόμο· φεύγα· να μη σε ιδεί, γιατί θέλει να σε τελειώσει, δύστυχε, το ’χει απόφαση· τον είδα με κακό βλέμμα. Είναι ανταριασμένος που του πήρες το κοπάδι.»

«Το κοπάδι; μα δεν ήτουν δικό μας· τον είχα ’δοποιήσει προχτές· εμέ μου το ’χε δώκει ο νοικοκύρης τον καιρό που ο Κώστας έλειπε στη φυλακή και το ’δωσα πίσω· ναι, ο Κώστας ήθελε να το κρατήσω, μα δε μου ’πε και τίποτα· η χολή θα του περάσει σαν πάντα· για μας έχει ο θεός· ο χρόνος είναι στενοχωρημένος, αλλά θα περάσουμε όπως όπως· θα δουλέψουμε διαφορετικά.»

«Το ξέρω, δίκιο το ’χεις, Νικόλα, μα φεύγα, να ζεις, φεύγα· γλίτωσε και γλίτωσέ μας: είχε κακό βλέμμα σου λέω, και τώρα, όπου κι αν είναι, επλάκωσε· και σ’ εσκότωσε.»

«Μην το πιστεύεις, νύφη» της είπε χαμογελώντας πάλι· «έτσι φωνάζει· θέλεις ιδεί.» Κι εμπήκε στο σπίτι κι εκάθισε παραστιάς, εκεί που τ’ άλλο βράδυ είχε καθίσει ο αδερφός του.

Η Ευγενιά τον ακολούθησε ανήσυχα.

«Πεινάω» της είπε.

«Τρέμω και για τους δυο σας» του αποκρίθηκε.

«Άφησε το φόβο και δώσ’ μου ψωμί» είπε καλότροπα.

Τον άκουσε κι έπειτα εκάθισε συλλογισμένη στην άκρη της. Ο Νικόλας καθώς έτρωγε της έλεγε πως τον είχε δεχτεί ο καλός νοικοκύρης, πως είχαν λογαριαστεί, πως του ’χε χαρίσει κάτι περσότερο παρά το μερτικό, εξανάλεγε όσα λόγια είχαν μιλήσει αντάμα· έπειτα της έκρενε για τη χώρα, για τα ψώνια του, για το γιόμα του στην ταβέρνα, για τους ανθρώπους που ’χε ιδεί· και η ώρα περνούσε. Μα καθώς η ώρα περνούσε, η έγνοια εθέριζε της Ευγενιάς τα σπλάχνα· από μια στιγμή στην άλλη θα ’ρχότουν ο άντρας της και ποιος ξέρει τι θα γινότουν στο σπίτι τους. Τα λόγια του Νικόλα δεν τ’ άκουε, μόνο εδάκρυζε συχνά και συχνά αναστέναζε.

Είχε σουρουπιάσει όταν ο Κώστας εφανερώθηκε στο σπίτι· το βλέμμα του ήταν γιομάτο φαρμάκι, αλλά εκρατήθηκε κι εχαιρέτησε.

«Καλησπέρα σας» είπε «καλώς όρισες».

Η Ευγενιά εστοχάστηκε να πέσει στα πόδια του γυρεύοντας έλεος· μα εφοβήθηκε· είχε γνωρίσει το άσκημο βλέμμα του. Ο Νικόλας αποκρίθηκε γλυκά:

«Καλησπέρα, αδερφέ· οι δουλειές επήγανε καλά· έφερα αυτό το λίγο πράμα και λίγα λιανά».

«Πόσα;»

«Δέκα τάλαρα.»

«Τόσο άξιζε το κοπάδι;»

«Όχι· ο κόπος μας.»

«Ό,τι έκαμες, έκαμες» αποκρίθηκε ο Κώστας χαμογελώντας πικρά και το μέτωπό του εσουφρώθηκε.

Κι έπειτα κανένας δεν εμίλησε παρά εκαθόνταν και οι τρεις του παραστιάς· ο Κώστας συλλογισμένος, ο Νικόλας νυστασμένος και η Ευγενιά εκοίταζε ανήσυχη πότε τον έναν και πότε τον άλλον. Κι οι ώρες απερνούσαν. Τώρα ήταν νύχτα βαθιά.

Ξάφνως ο σκύλος αλύχτησε· και ο Κώστας εβιάστηκε να παρατηρήσει:

«Ο σκύλος του κοπαδιού που χάσαμε αλυχτάει.»

«Ναι» είπε ο Νικόλας ξυπνώντας «κάπου αποκρένεται.»

«Όχι, κάποιος διαβαίνει· πάω να ιδώ· ποιος να ’ναι τόσο παράωρα;» Κι εσηκώθηκε κι εβγήκε.

«Το είδες, νύφη» είπε ο Νικόλας γελώντας «χαλάζι ήτουνε κι επέρασε· αύριο όλα θα ’ναι μέλι και γάλα.»

«Μη φειδεύεσαι» του απολογήθηκε «το βλέμμα του δε μ’ αρέσει· η καρδιά του είναι μαύρη».

«Νικόλα, Νικόλα» ακούστηκε απ’ όξω η φωνή του Κώστα «αθρώποι χαλεύουν να τους βοηθήσουμε· έλα να τους γλιτώσουμε· είναι λαθρέμποροι· εδώ κάτω στο γιαλό, στο Καλάμι, θα χάσουν το πράμα τους γιατί τους κυνηγάει η αστυνομία».

«Μην πας, μην πας!» είπε η γυναίκα.

«Βλέπεις ίσκιους, νύφη· γιατί φοβάσαι τόσο; πώς να μην πάω να γλιτώσουν οι αθρώποι; άκου τα σκυλιά πώς κόβουνται· κάποιος αληθινά διαβαίνει.»

«Όχι, είναι τα κοπάδια σιμά· μην πας· μην πας.»

«Δε σ’ ακούω» της αποκρίθηκε κι εβγήκε.

Τότες η Ευγενιά άκουσε έναν κατάκαρδο πόνο.

Ήταν αφέγγαρη η νύχτα· μα τ’ αστέρια έλαμπαν στον ουρανό μυριάδες· ο αγέρας ήταν ήσυχος κι ακουότουν ο μονότονος βόγκος του πελάγου.

«Εκεί κάτου» έδειξε ο Κώστας «εκεί κάτου στο Καλάμι· πάμε γλήγορα·» κι εκίνησε βιαστικός. Ο Νικόλας τον ακολούθαε καταπόδι.

Στο δρόμο δεν έλεγαν λόγο και σε λίγο ήρθαν στο γιαλό.

«Πού είναι τοι;» ερώτησε τότες ο Νικόλας.

«Αυτού σιμά στο γκρεμό, στο σκάλωμα» αποκρίθηκε ο άλλος.

Του πελάγου το φρύδι ήταν γιομάτο χαλίκια και άμμο· το κύμα το χάιδευε γλυκά, κατάμαυρο σα μελάνι. Επροχωρούσαν με γλήγορα πατήματα προς το γκρεμό, που εσηκωνότουν ψηλός πάνουθ’ από τη θάλασσα κι εχώριζε απροσπέραστα το γιαλό του Λευκορακιού από τον άλλον, μα ούτε κει δεν εφαινόνταν ούτε καΐκι, ούτε ανθρώποι, και τότες ο Νικόλας ανησύχησε κι εθυμήθηκε το φόβο της γυναικός τ’ αδερφού σου. Ταραγμένος είπε:

«Πού είναι τοι;»

«Ποιοι… Σ’ έφερα δω για να σε σφάξω.»

Ο άτυχος τότες εκατάλαβε πως ήταν χαμένος· έβαλε μεγάλη φωνή κι εχύθηκε πάνου στον Κώστα για να του πιάσει τα χέρια κι εφώναξε: - «Κάη! Βοήθεια, βοήθεια.»

Μόνο ο αντίλαλος τ’ αποκρίθηκε. Ο Κώστας έκαμε ένα πάτημα στη θάλασσα, θυμωμένος από τη βρισιά που τον έβρισκε σα μαστίγιο και φοβισμένος από τα φωνατά που εμολογούσαν κιόλας το σκοπό του. Έβγαλε αμέσως ένα πιστόλι, και, αδειάζοντάς το στο κορμί τ’ αδερφού του, του ’πε:

«Δέξου το, απάνθρωπε, μας εδιακόνησες».

Ο Νικόλας εκύλησε στο κύμα φωνάζοντας πάντα:

«Κάη, Κάη, βοήθεια!» Δεν ήτουν παρά λαβωμένος. Οι φωνές του όμως αγρίευαν τον άθλιο που του ’πιασε τώρα το στόμα και που ετράβηξε από τη ζώση μια κάμα· στρέφοντας αλλού το κεφάλι για να μη βλέπει, του την εβύθισε πολλές φορές στες σάρκες ανοίγοντάς του θανατερές πληγές. Μα ο δυστυχισμένος δεν απέθαινε, γιατί οι μαχαιριές, βαρεμένες στα στραβά, δεν επλήγωναν ούτε το λαιμό, ούτε την καρδιά· ένας βόγκος κουφός έβγαινε από τα λαβωμένα στήθια και το τυραγνισμένο κουφάρι ανατιναζότουν μέσα στα μαύρα νερά.

Ξάφνως ακουστήκαν αλυχτίσματα και φωνές ανθρώπων που ερχόνταν προς το γιαλό· και ο Κώστας με πολλή γρηγοράδα εστοχάστηκε πως οι πιστικοί είχαν ακούσει του πιστολιού τον κρότο και τες φωνές κι ετρέχαν να βοηθήσουν· και φοβισμένος εβιάστηκε να κρουφτεί αφήνοντας τον αδερφό του μισοαπεθαμένον στο κύμα.

«Σκοτωμένε πού είσαι; σκοτωμένε πού είσαι;» ακουόνταν δυο φωνές· και τους αποκρενότουν ένα αδύνατο μούισμα του ετοιμοθάνατου.

Ο Κώστας ελογάριασε πως οι κοπαδιαρέοι ήταν τώρα σιμά στον αδερφό του κι εφοβήθηκε μην ο σκοτωμένος τον εμολογούσε κι επετάχτηκε από τον κρουψώνα του κι ερίχτηκε βιαστικός κι εκείνος. Οι κοπαδιαρέοι δεν είχαν ακόμα φτάσει στο γκρεμό· είχαν στα χέρια φανάρια· και τα σκυλιά τούς οδηγούσαν· το βόγκισμα ακουόταν ξάστερα μαζί με του κυμάτου το σάλαγο. Ετρέχαν όλοι αμίλητοι κι έφτασαν τέλος. Κι ο Κώστας βλέποντας πρώτη φορά το δύστυχο κουφάρι που το ’δερνε η κοκκινισμένη θάλασσα, έκρουψε τα μάτια με τα χέρια. Μα γλήγορα εσυνήρθε, κι έπεσε απάνου στο κορμί τ’ αδερφού του, που ’χε τώρα λιποψυχήσει, κι εδερνότουν κι έκλαιγε.

Οι πιστικοί εγνώρισαν το σκοτωμένον κι είπαν ο ένας του άλλου συγκινημένοι: - «Εγίνηκε φονικό· είν’ ο Νικόλας ο Λάμπουρας· κάμε καρδιά, Κώστα.»

«Αμέτε» τους είπε ο φονιάς κλαιάμενος «αμέτε στο χωριό, φέρτε κόσμο να τονε σηκώσουμε· παπά, αστυνομία· κάμετε ό,τι χρειάζεται· ζει ακόμα!»

Οι κοπαδιαρέοι υπάκουσαν κι έφυγαν τρεχατά αφήνοντας το φως, και τα δυο αδέρφια εβρέθηκαν οπίσω μοναχά τους.

Και τώρα η Φωνή εμίλησε πάλε από τα βαθύτατα σπλάχνα του: - «Κάη» του ’πε «το πες και το ’καμες· γέψου το έργο σου». Κι ο φονιάς εσυλλογίστη τρομασμένος πώς να γλιτώσει κι η πρώτη του ιδέα ήτουν να φύγει: ο αδερφός του ήταν ακόμα ζωντανός κι εμπορούσε να μολοήσει όλα· και τότες έβαλε βουλή να τον αποτελειώσει για μία και έτσι να γλιτώσει ο ίδιος από τη ντροπή και την τιμωρία. Έπιασε το μαχαίρι. Μα η ελεεινή θέα του λαβωμένου τον εμπόδισε να φέρει σε τέλος τη σκέψη του, και χωρίς να το θέλει έσβησε το φως. Αλλά τότες του φάνηκε πως οι πληγές που ο ίδιος τες είχε ανοίξει έφεγγαν· πως το αίμα, που έβαφε το κύμα, έφεγγε και κείνο, και το μαχαίρι του ’πεσε από τα χέρια.

Αυτήν τη στιγμή ο ετοιμοθάνατος αναστέναξε.

«Αδερφέ» του ’πε ο Κώστας «συμπάθησε».

«Κάη καταραμένε» τ’ αποκρίθηκε με σβησμένη φωνή «γιατί μ’ εσκότωσες; η φούρκα σε προσμένει».

«Όχι, όχι, μη με καταδιώκεις· είσαι καλός και καλό θα ιδείς στην ψυχή σου· και δε θα πεθάνεις· η γυναίκα μου θα σε βαϊλέψει· θα φέρω γιατρούς, θα πουλήσω ό,τι έχουμε, θα σε κοιτάξω ως να γιατρευτείς· μη μολοήσεις.»

Ο σκοτωμένος αναστέναξε οπίσω: - «Μ’ ετυράγνισες. Εμόλεψες τα χέρια σου μ’ αδερφικό αίμα. Τι μεγάλο κακό έκαμες στο σπίτι μας. Δεν εσυλλογίστηκες τον κόρφο της μάνας μας που μας έθρεψε και τους δυο μας, πως μας έσπειρε ένας πατέρας;» Κι έκαμε να σηκωθεί μα εξανάπεσε πονεμένος στο κύμα.

«Μετανιώνω, σου λέω· αν ήθελα σ’ αποτέλειωνα· και θα σ’ έκανα έτσι ποτέ άλλο να μη μιλήσεις· μα μου λείπει η καρδιά· μη μολοήσεις.»

«Πεθάνω δεν πεθάνω, δε μολογάω» του αποκρίθηκε ο λαχτισμένος κλαίοντας «γιατί να χάσω και τη φαμιλιά σου; - Κάη ο θεός ας σε κρίνει!» κι ελιγοθύμησε πάλι.

Κι ωστόσο ερχότουν από το χωριό κόσμος καμπόσος· κι εμοιρολογούσαν όλοι για το σκοτωμό του Νικόλα Λάμπουρα ξαφνισμένοι από το ανεπάντεχο φονικό.

 

Δειλιασμένον τον έφεραν σπίτι του· και η Ευγενιά, που δεν είχε ακόμα πλαγιάσει, εβγήκε ουρλιάζοντας στο δρόμο ξέροντας τι εσυνέβαινε. Με το βλέμμα εζήτησε τον άντρα της, ερίχτηκε απάνου του και του ’πε στ’ αυτί:

- «Κάη, το πες και το ’καμες.» Έπειτα οδήγησε τους ανθρώπους πού να βάλουν τον ετοιμοθάνατο.

Ο Κώστας εκάθισε όξω από την πόρτα του, γιατί δεν εμπορούσε να βλέπει το ψυχομάχημα· ένας μισόκοπος χωριάτης έπλυνε με κρασί και με ξύδι τες πληγές και τες έδεσε, αλλά εδήλωσε πως ως το πρωί ο Νικόλας θ’ απέθνησκε. Έπειτα ο κόσμος έφυγε για να κοιμηθεί. Όλη νύχτα ο Νικόλας έμεινε αμίλητος και μόνο το πρωί άνοιξε ακόμα τα μάτια. Η Ευγενιά τότες τον εσίμωσε και του ’πε:

«Νικόλα, να ιδείς καλή ψυχή, μη μολοήσεις, μη με χάσεις κι εμένα».

Ο σκοτωμένος εκούνησε το κεφάλι λέγοντας όχι, της έπιασε το χέρι, κι ένα χαμόγελο πικρό τού στόλισε το μαραμένο χείλι. Έπειτα εζήτησε να κοινωνήσει.

Τέλος, όταν ο ήλιος ήταν όξω ήρθαν οι εξουσίες ν’ ανακρίνουν τον παθό και τους άλλους. Κι ο Κώστας τότες εφοβήθηκε οπίσω μην τον εκατάδινε, κι εμετάνιωσε πως δεν τον είχε αποτελειώσει στο γιαλό. Εστοχάστηκε πως εκεί κάτου ο αδερφός του σκιασμένος, του ’χε τάξει να τσωπάσει, αλλά πως τώρα μπορούσε να φανερώσει τα πάντα. Τότες ερίχτηκε στο σπίτι, έπεσε γονατιστός μπροστά στο μισοπεθαμένο κι έκλαιγε κι εμοιρολογούσε. Ο σκοτωμένος αποκρίθηκε στον κριτή, που τον ερώτησε αν είχε γνωρίσει το φονιά, ένα όχι με το κεφάλι και η Ευγενιά είδε το χαμόγελο της ευχαρίστησης απάνου στα χείλια του αντρός της και δεν εμπόρεσε πλια να βαστάξει. Μία σίχαση για τον δολερόν άνθρωπο της ανέβηκε από την καρδιά· μία φωνή από μέσα της της εχάλεψε εγδίκηση και δικαισοσύνη· ανανοήθηκε πως θα περνούσε τη ζωή της με το ανάξιο θηρίο και αποφάσισε εκείνη η ίδια την καταδίκη του. Ξάφνως εβάλθηκε να φωνάξει μπροστά στες εξουσίες:

«Κάη, καταραμένε· εσύ τον εσκότωσες· εσύ, κι όχι άλλος, που κλαις, δολερέ.»

Όλοι την εκοίταξαν σαστισμένοι κι εγύρισαν έπειτα προς τον άνθρωπο που αποθήνησκε και που είχε τα μάτια γιομάτα δάκρυα· κι ο κριτής κοιτάζοντάς τον ερώτησε: - «Είναι αλήθεια;»

Άκρα σιγή εβασίλεψε.

«Μην το κρούψεις» είπε η γυναίκα «αύριο θα με σκοτώσει και μένα γιατί εμαρτύρησα».

Ο ετοιμοθάνατος εκούνησε το κεφάλι λέγοντας ναι, και σε λίγο του βγήκε η ψυχή.

 

Κρασάδες, Οχτώβρης 1904

 

 

[1] θυμώνω

[2] 1. Ξύλινος κυρίως πάσσαλος που καταλήγει σε διχάλα. 2. δοκός σε σχήμα T ή σταυρού. α. αγχόνη, κρεμάλα. β. η θηλιά της κρεμάλας.

 

 

 

 

Ο Πέτρος Κλάδης, ένας νοικοκύρης χωριάτης από τες Ξαχεράδες, επρόσμενε εκείνο τ’ απόγιομα ανυπόμονος σπίτι του. Συχνά εκοίταζε από το παραθύρι τού χωριού το δρόμο, ξετάζοντας αν κανένας από τους σπάνιους διαβάτες ήταν εκείνος που εζητούσε, και ανάσανε μ’ ευχαρίστηση όταν εννόησε το Σπύρο Στράτη, ένα γέροντα συχωριανό του, να ’ρχεται και να μπαίνει στην πόρτα του. Τον εδέχτηκε χαμογελώντας.

«Καλώς τον, τον προξενητή» του ’πε αμέσως «τα κέρδισες τα παπούτσια· είπαν βέβαια ναι». Ο νιόφερτος εσούφρωσε το μέτωπο, έμεινε μια στιγμή σκεφτικός, κι αποκρίθηκε λυπημένος.

«Τι να σου κάμω, Πέτρο· είπα ό,τι εμπόρεσα μα δεν τα κατάφερα· η μισή ντροπή δική σου, κι η μισή δική μου.»

«Α, θέλεις να με πειράξεις» έκαμε ο άλλος κοκκινίζοντας· «ποια φαμιλιά στο χωριό θ’ αρνιότουν την κοπέλα της του γιου μου του μονάκριβου; όλοι ξέρουν πως είναι παιδί νοικοκυρεμένο, μικρό στα χρόνια, όμορφο».

«Είπαν όχι, μα την αλήθεια. Πίστευε α θέλεις· και μάλιστα η χαριτωμένη Μαργαρίτα, η ίδια, μου ’πε πως το παιδί σου είναι σα μαϊμού· δεν το παίρνει.»

Ο Πέτρος άκουσε την προσβολή κατάκαρδα κι εχόλεψε. «Πώς» εφώναξε «το παιδί μου μαϊμού; Καλύτερό της εκατό βολές· δεν του μοιάζει, ούτε στα φρόκαλά[1] του».

«Επήγα χτες, αφού μ’ έστειλες, στο σπίτι του Χαντρινού· του ’πα τι γυρεύω. Επήγα και σήμερα να πάρω την απάντηση. Ο πατέρας ήθελε, φωτιά, από τα χτες· η μάνα ακόμα περσότερο· μα η κοπέλα η χαντακωμένη ούτε να τον ιδεί, ούτε να τον ακούσει. Του κάκου της εμιλήσαμε κι οι τρεις· έμεινε στο πείσμα της, σαν ο  Οβριός στην πίστη του.»

«Τον υγιό μου ούτε να τον ιδεί, ε; Και τι κακό του γνώρισε;» είπε ο Πέτρος· και επρόστεσε με σαρκασμό: «Α, δε θέλει αυτή να παντρευτεί όπως πρέπεται με τιμές και με δόξες· θα φιληθεί πρωτύτερα από το γαμπρό και κατόπι λέει το ναι. Ό,τι ζητάει θα το ’βρει, μη σε μέλει. Έτσι είναι οι τωρινές κοπέλες. Μα δα εχαθήκανε οι γυναίκες· θα παντρέψω αλλού τον υγιό μου, καλά και περίκαλα.»

«Θετικά· και στείλε με όπου θέλεις· και στη χώρα.»

Ο Πέτρος δεν απάντησε· εσκέφτηκε μια στιγμή κι έπειτα είπε: - «Του λόγου σου, Σπύρο, δε φταις τίποτα αν είπαν όχι. Το θέλημα μου το ’καμες· πάρ’ τα τα παπούτσια σου  μια φορά που τ’ αγόρασα. Θυμήσου όμως που θα μου το πλερώσουν οι Χαντρινοί».

Ο γέρος επήρε το χάρισμα πολυχρονίζοντας, εκαλησπέρισε κι εβγήκε όξω με λυπημένο πρόσωπο. Κι ο άλλος μοναχός του τώρα εσυλλογιότουν, περπατώντας απάνου κάτου στο δωμάτιο, που ήταν το μοναχό του σπιτιού, μεγάλο κι ασπρισμένο μ’ ασβέστη, δίχως νταβάνι και τζάμια, και που άλλα έπιπλα δεν είχε παρά ένα μεγάλο κρεβάτι και δυο σκαλιστά κασούνια, ακουμπισμένα στον τοίχο.

«Ανόλπιστα μου την έφτιακαν» έλεγε με το νου του «οι κουτοπόνηροι, οι Χαντρινοί. Ανόλπιστα η κυράτσα η Μαργαρώ· και γω έλεγα πως είχα πάλι σταφνίσει[2] ένα μεγάλο καλό για το σπίτι μου. Εταίριαζε αληθινά του παιδιού μου αυτή η παντρειά· η κοπέλα έχει και κτήμα και σπίτι· κλερονόμα με τα σωστά της· κι είν’ ομορφούλα· κι εφαινότουν τόσο ταπεινή, τόσο αγαθή, τόσο τίμια. Μα τον άγιο, δεν καταλαβαίνω πλια τον κόσμο. Γιατί να μας αρνηθεί; - Τώρα πού να βρω άλλην όμοια· κι έπρεπε να το παντρέψω γλήγορα αυτό το παιδί, γιατί σκιάζομαι να μη μου φύγει από τον τόπο· η νεολαία χαλεύει[3] ταξίδια και λησμονάει εύκολα το χωριό της. Θα φροντίσω όσο μπορώ, αλλά απέκει. – Αν ο προξενητής μου λέει την αλήθεια, (και δεν έχει σκοπό να με γελάσει) η ίδια η κυρα-Μαργαρίτα δε θα καταδέχεται· οι γονέοι της θα ήθελαν· πού θα βρουν αλλού καλύτερα; - Δόξα ας έχει ο Παντοδύναμος, με τον κόπο μου, με την εξυπνάδα μου, με τους τροπολογισμούς μου, με το εμπόριο, κάτι απόχτησα στον κόσμο· δε θ’ αφήσω του γιου μου μοναχά ό,τι μ’ άφηκε ο πατέρας μου· τα χτήματα τα δούλεψα, τ’ αβγάτισα, τ’ άξιωσα· κι ένα κομμάτι ψωμί δε θα μου λείψει, κι ούτε του παιδιού. Οι Χαντρινοί το ξέρουν. Κακό κιόλας ποτέ δεν τους έκαμα. Η κοπέλα λοιπόν δε στέργει· αυτή χωρίς άλλο, η χαϊδεμένη, το ξευτέλισμα του κόσμου! Μα γιατί; Κοτζάμ κοπελιάρα μπορεί να μη θέλει παντρειά; Κάτι θα ’ναι στη μέση· κάποιος τα κατάφερε ξυπνότερα· εκατάφερε την ίδια κι όχι τους γονέους. – Να ’ξερα ποιος είν’ αυτός και να ’ξερα πως τα πράματα είναι αθώα και πως η τιμή της δεν είναι βλαμμένη, κάπως ίσως εμπορούσα να διορθώσω όλα και να τήνε φέρω εδώ μέσα. Καλύτερα όμως όχι. Τι θα καταλάβω να μπάσω σπίτι μου τέτοιους διαόλους που γλυκοκοιτάζουν τον έναν και τον άλλον. Αλίμονο από τες γυναίκες που σηκώνουν τα μάτια τους· για μέρος μου δεν τες ορέγομαι. – Μα πάλι τόση ντροπή να την αλησμονήσω; α, όχι· α μου πέσουν οι Χαντρινοί στα χέρια μου, ξέρω γω πώς θα τους παιδέψω. Θα μου τα πλερώσει όλα η κυρα-Μαργάρω. Να ’χα να λάβω από τον πατέρα της, θα τον έψενα στο δικαστήριο· ας έχω υπομονή για την ώρα».

Είχε βραδιάσει ωστόσο· οι διαβάτες εγενόνταν στο δρόμο περσότεροι: άντρες που εγύριζαν στο χωριό από τον κάμπο, μπουλούκια μπουλούκια, γυναίκες και κοπέλες, που γελώντας σύνατές του εκεντούσαν τα ζα τους· κι έμπαινε από το παράθυρο του Πέτρου, μαζί με τες τελευταίες κόκκινες αχτίδες η χλαλοή του κόσμου και οι φωνές των ζωντανών.

Ο Πέτρος έσκυψε οπίσω στο παράθυρο να ιδεί να ερχόνταν η φαμιλιά του, και ακούμπησε στο μάρμαρο τους αγκώνες του προσμένοντας. Σε λίγο εξαγνάντησε τες δυο κοπέλες του και τη γυναίκα του που εβάδιζαν και κείνες αργά, αργά, προς το χωριό· είχαν μαζί τους το ζευγάρι· δύο βόδια μαύρα, γυαλιστερά, δυνατά και θρεμμένα, που κάπου κάπου εμούγκριζαν, ή έστρεφαν μ’ ορμή το κεφάλι τους διώχνοντας με τα γυριστά κέρατα τες μύγες· τα πρόβατα, το γίδι τους, τα μοχτερά, κι ένα υποζύγι φορτωμένο με τ’ αλέτρι. Μαζί με τα δικά του ερχόνταν κι άλλα ζώα ξένα. Αλλά τα δικά του εχωριστήκαν από τα ξένα φτάνοντας και μαθημένα εσταμάτησαν όξω από το σπίτι, ενώ τ’ άλλα εξακολούθησαν το δρόμο τους. Τότες οι γυναίκες άνοιξαν αμέσως τες πόρτες των καλυβιών, που ήταν σιμά στο σπίτι, εστάθηκαν κι επαρακινούσαν τα ζώα να μπουν μέσα. Αυτά επέρνασαν ανέγνοιαστα το κατώφλι, πρώτα τα μεγάλα, οκνά, οκνά, έπειτα τα μικρά όλα μαζί αμπώνοντας το ’να τ’ άλλο, κι αφανιστήκαν όλα στο μέσα σκοτάδι. Οι γυναίκες απόθωσαν το γιομάρι τους, εξεφόρτωσαν το υποζύγι, επήγαν στο καλύβι να τα δέσουν, μιλώντας δυνατά, λέγοντας η μία της άλλης τι έπρεπε να κάμει και σε λίγο εβγήκαν οπίσω κι έκλεισαν την πόρτα. Οι κοπέλες επήγαν ν’ ανάψουν στια στο κατώγι, η μητέρα τους ανέβηκε απάνου. Ήταν μισόκοπη χωριάτισσα, ψηλή και χοντρή, άσκημη λίγο· μα εκείνο το βράδυ το πρόσωπό της έφεγγε με χαμόγελο καλοσύνης. Εκαλησπέρισε ταπεινά τον άντρα της κι εκάθισε απάνου σ’ ένα κασούνι, σφογγίζοντας το πρόσωπό της. Ο Πέτρος της αποκρίθηκε κουνώντας το κεφάλι και την εκοίταξε ντροπιασμένος· αυτή υποψιάζοντας τον ερώτησε με ανήσυχο βλέμμα. «Έφερε την απάντηση ο προξενητής;»

«Ο γιος σου μοιάζει της μαϊμούς» της αποκρίθηκε ο Πέτρος απότομα «έτσι λέγουν οι Χαντρινοί· η Μαργαρίτα δεν τόνε δέχεται».

«Αληθινά είπε όχι;» έκαμε η γυναίκα με θαυμασμό «α να χαθεί κι αυτή κι η προκοπή της». Κι έπειτα από μία στιγμή σκέψης ξακολούθησε: - «Αλλά το χειρότερο είναι πως τώρα δυο τρεις μέρες εγώ κι οι θυγατέρες μου όλο μιλούμε για την παντρειά του γιου μας. Το χωριό ξέρει πως επιθυμούσαμε να πάρει τη Μαργαρίτα, κι ο κόσμος θα γελάει όλος μαζί μας».

«Θα τα διορθώσουμε» της απάντησε σκεφτικός· «εσείς θα λέτε πως ήμουνα ενάντιος στην παντρειά, γιατί δεν ήθελα να βάλω στη ράχη μου τα χρέγια του πατέρα της. Όπου γελάσει ύστερος αυτός είναι ο πλιο άξιος. Ας αφήσουμε όμως τούτη την ομιλία· πες μου είναι τίποτε νέο από κάτου;

«Όχι» αποκρίθηκε λυπημένη «οι ανθρώποι εδούλεψαν στο χωράφι, εμείς εβόσκαμε τα ζα μας σιμά στο καλύβι του Χαντρινού, μάλιστα οι κοπέλες εμίλησαν της Μαργαρίτας, αλλά δε μου ’παν τίποτα. Ακόκει εδιάβηκε δυο φορές κι ο Δημήτρης ο Λάζος κι εστάθηκε να την κοιτάξει που εδούλευε. Έσπερνε λάχανα· μην έχει σεμπριές με δαύτον;»

«Όχι, όχι» είπε με ψιλή φωνή μία κοπέλα του Πέτρου, χωριατοπούλα δεκαπέντε χρονών μικρόκορμη και άπαστρη που ανέβηκε κείνην τη στιγμή απάνου «δεν αγαπάει το Δημήτρη· αυτός τήνε φορτώνεται· μου φαίνεται θέλει το Μάρκο Σαϊττά, είναι καιρός που ’χουνε πιάσει γνώρα· η ίδια μου το ’λεγε» «Το Μάρκο Σαϊττά» είπε χαμογελώντας ο Πέτρος· «αυτόν ποτέ της δε θα τόνε στεφανωθεί».

 

Ήταν Κυριακή της Αποκριάς. Οι εκκλησιές του χωριού είχαν σημάνει ενωρίς το σπερνό, γιατί τ’ απόγιομα θα χόρευε, όπως κάθε χρόνο, ο κόσμος. Έτσι κιόλας, έπειτα από τη σύντομη ακολουθία εσυναχτήκαν στο χορευταριό όλοι οι κάτοικοι, χώρια οι άντρες και χώρια οι γυναίκες. Αυτή την ημέρα ήταν όλοι χορτάτοι από φαΐ καλό, όλοι είχαν κρασί, ήταν όλοι χαρούμενοι κι είχαν λησμονήσει τες πίκρες της ζωής, τες φροντίδες, τους άγονους κόπους τους, για να ξεφαντώσουν. Οι γυναίκες φορώντας τα καλύτερα ρούχα τους και τα στολίδια τους – όσες είχαν – παστρικές, χτενισμένες, γελάμενες, εσυνομιλούσαν ταχτικά και χαμηλόφωνα και με τες χρυσοπλουμισμένες φορεσιές τους, με τα καθάρια σκουτιά τους, με το χρυσάφι τους και τες χαρούμενες μορφές τους, έδιναν του χωριού γιορτάσιμη κι ευτυχισμένην όψη, σα να μην είχε γνωρίσει ποτέ κανείς αυτού τη δυστυχία. Στη μέση του χορευταριού εστεκόνταν οι βιολιτζήδες και ο ταμπουρλής και ξάγναντα των γυναικών πολλοί άντρες· όχι όμως όσους είχε το χωριό, γιατί άλλοι πολλοί εσεριάνιζαν εδώ κι εκεί, άλλοι έμπαιναν στα μαγαζιά για να πίνουν και άλλοι εδιασκέδαζαν τραγουδώντας.

Τώρα εσήμαιναν των εκκλησιών οι καμπάνες, κι η χαρά και τα γέλια άξιωναν πάντα· κι εβρόντησε ρυθμικά το ταμπούρλο, καλώντας όσους ήθελαν να χορέψουν. Οι γυναίκες εσιάστηκαν, λαχταρώντας η καθεμία να την διαλέξει ο χορευτής για την πρώτη γραμμή του χορού, κι όλος ο κόσμος ανάμενε με πόθο ν’ αρχίσει η δημόσια διασκέδαση. Οι βιολιτζήδες άρχισαν να παίζουν το μονότονο σκοπό του συρτού βηματίζοντας στον ίδιον καιρό πότ’ ομπρός πότ’ οπίσω σύμφωνα με τα πατήματα του χορού. Όλοι επρόσεχαν, αλλά κανένας δεν εκουνιότουν μη τολμώντας ακάλεστος να πάρει τα πρωτεία και ν’ ανοίξει το χορό. Κι έτσι απέρασαν καμπόσες στιγμές. Έπειτα επρόβαλε ένας άντρας μισκόκοπος, μεγάλος κι όμορφος, με καινούργιο πλατοβράκι. Ήταν του χωριού ο πάρεδρος. Τα όργανα έπαψαν να σημαίνουν· οι γυναίκες αθέλητα εδοκίμασαν αν ήταν στέρεα καρφωμένα του κεφαλιού τους τα γιαδέματα, εσυγύρισαν τα φουστάνια τους, εκοίταξαν τα χρυσά στολίδια στο στήθι τους, και ακαρτερούσαν. Ο πάρεδρος επήγαινε προς απάνου τους· εκρατούσαν όλες ένα χρωματιστό μαντίλι στο χέρι· και ο άντρας εδιάλεγε όσες ήθελε, τες ομορφήτερες, τες πλιο στολισμένες, τες εδικές του, έπιανε τα μαντίλια, τα ’δενε το ένα με τ’ άλλο, τες έφερνε μία σιμά στην άλλη στη σειρά, κι επαράταξε έτσι μία δεκαπενταριά γυναίκες στη γραμμή, σε μία πλευρά του χορευταριού, ενώ πίσω από αυτές άλλες πολλές έδιναν τα μαντίλια τους στες πρώτες. Κι ο χορός ήταν έτοιμος να κινήσει. Η πρώτη χορεύτρα έκαμε να τεντωθούν τα δεμένα πανιά, οι άλλες απόθωσαν απάνου το χέρι τους· το βιολί ξανάρχισε το μονότονο σκοπό και το ταμπούρλο εβρόντησε. Κι ο χορευτής έπιασε στη μέση τα μαντίλια, έσυρε χορεύοντας δύο τρία βήματα τες γυναίκες κι έπειτα τες άφησε· αυτές ξακολούθησαν να βηματίζουν ρυθμικά, σοβαρές, αμίλητες, με κατεβασμένο βλέφαρο, κάνοντας λοξά πατήματα ομπρός και δύο μικρότερα πίσω, χορεύοντας πάντα με το ίδιο ποδάρι· κι όλες μαζί επήγαιναν κατόπι στο χορευτή, που επηδούσε μπροστά στην καθεμία από ένα άκρος στ’ άλλο του χορού, εστριφογύριζε, εσταύρωνε τα πόδια, έβαζε τα χέρια στη μέση επιδείχνοντας όλη του την τέχνη· σιμά του εχόρευαν τώρα στον ίδιο τρόπο κι άλλοι άντρες, που είχαν μπει στο χορό για να τον βοηθήσουν. Κι ερχότουν ο χορός γύρω στο χορευτατριό, πάντα μονότονος, κι εκινιόταν οι γυναίκες όλες μαζί σαν ένα κορμί βαστώντας αχάλαστη τη σειρά τους και το βλέμμα προσηλωμένο στης γης, με πειθαρχία και με τάξη. Σ’ ένα τέταρτο τα βιολιά και τα ταμπούρλα ετσώπασαν· όλοι εσταμάτησαν· ο πρωτοχορευτής, βγάζοντας το φέσι του εχαιρέτησε τες γυναίκες κι έπειτα επλέρωσε τα όργανα. Οι γυναίκες επήγαν στην άκρη τους, οι άντρες που εβοήθησαν, σ’ ένα μαγαζί για να ξιδρώσουν. Ο πρώτος χορός ήταν τελειωμένος, οι βιολιτζήδες εχούρδισαν για το δεύτερο τα βιολιά τους.

Τώρα ο Δημήτρης ο Λάζος ήρθε βιαστικός στες γυναίκες, φοβούμενος μην άλλος τον επρολάβαινε, κι εγύρευε μαντίλια. Ήτανε νέος μικρόσωμος και μαυροδερνός, με ανήσυχο βλέμμα. Έβρισκε μια πρώτη χορεύτρια, εξάνοιξε, κοιτάζοντας τρογύρου, αν η Μαργαρίτα του Χαντρινού ήταν αυτού, και αφού την είδε της εχάλεψε το μαντίλι. Αλλά η κορασιά του αρνήθηκε κάνοντας πως δεν τον έβλεπε κι αποτραβιούμενη λίγο. Ο Δημήτρης εκοκκίνισε και μία στιγμή την εκοίταξε άγρια· ήταν νέα δεκοχτώ χρονών, με όμορφα χρώματα στο πρόσωπο, με σπάνια πιθέματα κι ευγενικά, τα σκουτιά της ήταν απλά και καθάρια, αλλά στολίδια δεν εφορούσε καθώς όλες οι ανύπαντρες. Η θωριά της τον ησύχασε με μίας, έπιασε με αδιαφορία γυναίκες άλλες κι άρχισε το χορό.

Κι ο Πέτρος Κλάδης, που με τον άλλο κόσμο ετήραζε, ανανοήθηκε: - «Ω, ω, του αρνήθηκε· αλήθεια μου ’πε η θυγατέρα μου»· κι εκούνησε το κεφάλι καταλαβαίνοντας τη ζάλη του χορευτή. Τούτος, αφού εχόρεψε ένα χορό όμοιο με τον πρώτο, ήρθε κι εστάθηκε με κείνους που εκοίταζαν. Ο Πέτρος Κλάδης τον ακολούθησε με τα μάτια, τον εσίμωσε σιγά σιγά και τον εχαιρέτησε αδιάφορα. Τον τρίτο χορό τον έπιασε ένας νέος που ’χε όνομα στο χωριό για την τέχνη του· και τον τέταρτο ο γιος του Πέτρου· μα ούτε στον έναν, ούτε στον άλλον η Μαργαρίτα δεν έδωκε μαντίλι. Ύστερα ήρθε στες γυναίκες ο Μάρκος Σαϊττάς, ένας λεβέντης όμορφος και λυγερός, κι αυτουνού η Μαργαρίτα του ’δωσε το μαντίλι χαμογελώντας και την έστησε δεύτερη σιμά στην πρώτη χορεύτρα. Κι άρχισαν τα όργανα κι εκίνησε πάλι ο χορός.

Τότες ο Πέτρος Κλάδης είπε, γελώντας ειρωνικά, στ’ αυτί του Δημήτρη: «Δε σε θέλει, καημένε, κοίταξέ την πως χαμογελάει του Μάρκου, χάνεις τα κόπια σου».

Ο Μάρκος ωστόσο εχόρευε λεβέντικα, επιδέξια εσταύρωνε τα πόδια, εστριφογύριζε μπρος στες γυναίκες, έκανε ψηλά πηδήματα· αλλά όταν εβρισκότουν μπρος στη Μαργάρω τότες έβανε όλη την τέχνη του, τότες εγενότουν όσο μπορούσε χαριτωμένος, έκανε τα πλιο σπουδασμένα κινήματα. Κι ο Δημήτρης έβραζε από τη ζήλεια του.

Μα κι ο χορός αυτός ετέλειωνε. Στ’ αργαστήρια ο λαός έπινε κρασί κι ετραγουδούσε· στο χορευταριό οι θεατές επαινούσαν ή εκατηγορούσαν τες γυναίκες, τες  ντυμασιές τους, τα χρυσάφια, το πρόσωπο, το χόρεμά τους. Εγινήκαν ακόμα δυο τρεις χοροί και τώρα εσουρούπιαινε. Στα τελευταία ηθέλησε πάλι ο Μάρκος να πιάσει μαντίλια.

Και τότες ο Πέτρος Κλάδης εσφούριξε στ’ αυτί του Δημήτρη: - «Σου την επήρε από μπροστά σου· δε χορεύει παρά αυτός απόψε».

Κι ο Δημήτρης αψιωμένος επετάχτηκε προς τες γυναίκες, έπιασε τα μαντίλια που έδενε ο Μάρκος και του ’πε θυμωμένος: - «Εγώ θα χορέψω».

«Εγώ επρωτόπιακα» αποκρίθηκε ο Μάρκος με απόφαση.

«Θα σου τα πάρω!»

Οι δύο άντρες αγριοκοιταχτήκαν· οι γυναίκες άχνισαν όλες κι έκαμαν στα οπίσω, και το χωριό εκατάλαβε πως θα γενότουν καβγάς. Αλλά για τη στιγμή κανένας δεν εταράχτηκε από τη θέση του.

«Πώς» είπε ο Μάρκος θυμωμένος «άντρας είμαι και γω· εσένα του μασκαρά θα σου παίρνω πρώτα την άδεια για να χορέψω; Κι έσπρωξε το Δημήτρη με δύναμη.

Αλλά τότες οι γυναίκες άφησαν αμέσως τες σειρές τους κι εμάκρυναν φεύγοντας· ο κόσμος αναστατώθηκε· πολλοί ήρθαν σιμά στους άντρες που εμάλωνων, κάποιοι δίνοντας δίκιο του Δημήτρη, κι άλλοι του Μάρκου, και η χλαλοή εγενότουν κάθε στιγμή μεγαλύτερη. Οι φρονιμότεροι εκοίταζαν λυπημένοι κι επρόβλεπαν φονικά. Ο Πέτρος Κλάδης όμως βλέποντας πως τα πράγματα ήταν καθώς τα ’θελε, ήρθε κι αυτός στη μέση, και, γιατί ο κόσμος τον εσεβότουν, ετσώπασε για να τον ακούσει. Με δυνατή φωνή είπε διατάζοντας: - «Ας φύγουν τ’ όργανα δε θα χορέψει κανένας». Έπειτα έπιασε το Δημήτρη και του ’πε κι αυτουνού μαλώνοντάς τον: - «Έχεις άδικο· με τες ζήλιες σου, εσύ ανακατώνεις όλο το χωριό». Και γυρίζοντας προς το Μάρκο επρόστεσε: - «Εσύ άμε σπίτι της να κάμεις ό,τι θέλεις. Γιατί θα κοιτάζουμε στο φόρο τα νοήματά σας; Η Μαργάρω τα φταίει όλα, επήγε να κάμει φονικό».

Ο κόσμος όλος εσάστισε ακούοντας την ανεπάντεχη είδηση, κι ησύχασε ξάφνως· και καθένας εψιθύριζε περγελώντας τη θυγατέρα του Χαντρινού.

Μ’ αυτόν τον καβγά εδιαλύθηκε κι εκείνον το χρόνο στες Ξαχεράδες ο χορός της αποκριάς· κι ωστόσο είχε νυχτώσει· οι γυναίκες είχαν φύγει· πολλοί άντρες εμεθούσαν στ’ αργαστήρια, άλλοι ετραγουδούσαν στο φόρο· ο Μάρκος πουθενά δεν εφαινότουν· αλλά ο Πέτρος Κλάδης έμεινε ακόμα στο χορευταριό μαζί με το Δημήτρη, και του ’πε: «Πάμε σπίτι μου τώρα· θέλω να σε κεράσω απόψε».

«Όπως ορίζεις» αποκρίθηκε.

Και καθώς επήγαιναν σκίζοντας του χωριού το μεγάλο δρόμο, καλονυχτίζοντας τους ανθρώπους, ο Πέτρος εσυλλογίστηκε χαρούμενος: «Με το Μάρκο, ποτέ σου δε θα στεφανωθείς, Μαργάρω, και θα ντροπιαστείς όπως σου πρέπει» Και είπε του Δημήτρη: «Παραμόνεψέ τους, να τους ξεμασκαρέψεις».

«Ναι» αποκρίθηκε.

 

Ο χειμώνας είχε περάσει· και τα δέντρα εφούσκωναν από τους καινούργιους χυμούς, κι εξαναζούσαν θερμασμένα από τες αχτίδες του ανοιξιάτικου ήλιου. Στο χωριό οι δουλευτάδες εργαζόνταν τη γης, επαράδιναν μ’ ελπίδες την οψιμιά στον κόρφο της, εκλάδευαν τ’ αμπέλια, και από τον ολόμερο κάματο εξαναρχόνταν κάθε βράδυ κουρασμένοι. Στο σπίτι του Πέτρου Κλάδη δεν εμιλούσαν πλια για τον καβγά της αποκριάς, ουδέ για τη Μαργαρίτα και ο ίδιος ο Πέτρος εφαινότουν να ’χε λησμονήσει την προσβολή. Επήγαινε και κείνος κάθε μέρα με την εργατιά του στον κάμπο, κι εδούλευε τα χωράφια του. Αλλά η Μαργαρίτα εζούσε ανήσυχη. Της είχε βγει κακό όνομα από την ημέρα του χορού· οι γυναίκες την εκακομελετούσαν, ο κόσμος την εκοίταζε με υποψία. Και το καταλάβαινε· αλλά μέσα της την εθέριζε ένας πόθος αδάμαστος. Αγαπούσε μ’ όλην τη δύναμη της καρδιά της το Μάρκο κι ας ήταν φτωχός δουλευτής κι ας την εγύρευαν όλοι οι καλοστεκάμενοι του χωριού· κι ας αρνιούνταν οι γονέοι της να της τον δώσουν. Συχνά τον έβλεπε και συχνά έκλαιε μαζί του.

Ένα βράδυ, ήταν προς τες ημέρες του Βαγγελισμού, ανέβαινε στο χωριό με τα ζα της· τον αντάμωσε κι άχνισε· κι ο Μάρκος περνώντας σιμά της της είπε σιγαλά: - «Απόψε στο καλύβι σου».

Δεν αποκρίθηκε κι αναστέναξε βαθιά, τραβώντας στο πρόσωπο τη μπόλια της από ντροπή· τα μάτια της ογράθηκαν και τα μάγουλά της εκοκκίνισαν, όπως οι άκρες των βουνών που τες εφώτιζε τώρα ο καθούμενος ήλιος. Επήγαινε βιαστική και ζαλισμένη· και πάνου σε κάθε δέντρο τα πουλιά ευτυχισμένα ετραγουδούσαν χαράς αρμονίες, ετραγουδούσαν πάντα καινούριους έρωτες και στη γης το χορτάρι εκυμάτιζε από την ανοιξιάτικην αύρα που ερειπιζότουν από τα ψηλά του ουράνιου θόλου κι οι καθούμενος δίσκος του ήλιου επερίχυνε γύρω γύρω χρυσοκόκκινο φως παρέτοιμος να βουτήσει στο χρυσωμένο πέλαγο. Κι ήταν η φύση γιομάτη λιγούρα έτοιμη να παραδοθεί στην ανάπαψη, στ’ άγνωρα της νύχτας μυστήρια.

Η Μαργαρίτα επήγαινε· κι ωρολογιότουν απελπισμένη τι έμελλε να προέλθει από την γκαρδιωμένην αγάπη, που ’χε αθέλητα γεννηθεί στην καρδιά της και που τόσο τρανά είχε ριζοβολήσει μέσα της· με πίκρα εστοχαζότουν τους περασμένους καιρούς, τη χαμένην ησυχία της, τη χαμένη παρθενική αγνότη της ψυχής της. Και ταραγμένη από το κάλεσμα του αντρός που ’χε κάμει σκλάβους του το λογισμό της και την καρδιά της, διαβαίνοντας από τα σύσκοτα μονοπάτια, εσκιαζότουν. Εσκιαζότουν τον κόσμο όλο, γιατί υπόψιαζε πως όλοι κακόγνωμα την παραμόνευαν, πως όλοι, ποιος λίγο ποιος πολύ, εγνώριζαν το κατηγορημένο γκάρδιωμά της· εφοβούτουν, στη σκοτούρα της, και τα ίδια τα δέντρα και τες άψυχες πέτρες, γιατί, στην αψιωμένη φαντασία της, όλα είχαν τη μπόρεση ν’ αποχτήσουν της λαλιάς τη χάρη, για να μαρτυρήσουν το κατάκαρδο πάθος της, το γλυκό τυράγνιο της ψυχής της, που οι άνθρωποι το ’βλεπαν ανάντελο και ντροπερνό. Αθέλητα έφερε τα χέρια στες ακουές της· τα μικρά πετούμενα εκελαδούσαν πάντα απάνου στα δέντρα και τα εφαινόνταν πως από τες μελανές πρασινάδες εκατηγορύσαν και κείνα τον απαγορεμένον πόθο της.

 

Τη νύχτα αληθινά ο Μάρκος την επρόσμενε στην κατοικιά της. Δεν ήταν μακριά από το χωριό, σε μία κατάφυτη ράχη. Αυτή εφανίστηκε σε λίγο φοβισμένη από το κίνημά της. Στο σκοτάδι αφού τον εγνώρισε, για πολλή ώρα δεν του μίλησε, κι ούτε εκείνος ετολμούσε να της κρίνει. Τρογύρου ήταν ησυχία απέραντη, μόνο η φωνή των νυχτοπουλιών, που εκρυφόκρωζαν στη μακρότη, ακουότουν, άνεμος δε φυσούσε. Κι επαραδοθήκαν οι αγαπημένοι ολόψυχα, με την ορμή της νιότης, στην αγάπη τους κι έφευγαν με γληγοράδα οι σκοτεινές ώρες της νυχτός. Αργά, αργά, είδαν από τες χαραμάδες του πλοκού, που επερίκλουνε το καλύβι, να βγαίνει το χαλασμένο μισοφέγγαρο, κι ανανοηθήκαν με λύπη πως το ερωτικό τους οληνύχτιο έπρεπε να λάβει τέλος. Τότες ο Μάρκος της είπε με φωνή χαμηλή: - «Αγάπη μου, έφυγε κιόλας η νύχτα· πότε θ’ ανταμωθούμε πάλι;»

Αναστέναξαν κι οι δυο τους· αλλά η Μαργαρίτα δεν αποκρίθηκε· αυτός ξακολούθησε· - «Πάμε σπίτι μου καλύτερα, αμέσως σε στεφανώνω».

«Το κάνω γι’ αγάπη σου κι αυτό» απολογήθηκε δακρύζοντας «για σένα επάτησα τα πάντα· μα όχι απόψε· αύριο, να φέρω και τα ρούχα μου τουλάχιστο».

Το φεγγάρι είχε σηκωθεί καμπόσο, κι ακούστηκε τ’ αηδόνι να ψάλλει την αρμονικότατη μελωδία του. Αθέλητα την αφοκραστήκαν κι οι δυο τους με συγκίνηση· πόσο ήταν γλυκιά· απλή πρώτα πρώτα και λίγο λίγο ψιλότερη και στολισμένη· συργουλιστά υμνούσε τ’ ανοιξιάτικο τραγούδι του την ανάσταση της φύσης, τον πόθο που εφώλιαζε σ’ όλα τα πλάσματα, την επιθυμιά της δημιουργίας· κι ετρίλιζε κι εγουργουλούσε κι επαραπονιότουν· και οι αχοί που ανάδινε το μικρό λαρύγγι τούς εσάλευαν τα σπλάχνα, τούς έκαναν να λησμονούν το κορμί τους. Σε λίγο και τ’ άλλα πουλιά εβαλθήκαν να ψάλλουν· το χάραμα ερχότουν και οι αγαπημένοι εσηκωθήκαν να φύγουν.

Μα ένα γέλιο ακούστηκε όξω, γέλιο άσκημο και σαρκαστικό, που τους επάγωσε το αίμα στις φλέβες. Η Μαργαρίτα εκρούστηκε από το φόβο· ο Μάρκος ζαλισμένος της είπε: - «Πάμε σπίτι μου, Μαργαρίτα, αν μπορούμε, μας εκατάλαβαν». Και την έπιασε από το χέρι πηγαίνοντας προς του καλυβιού την μπασιά.

Στο φράχτωμα ο πλοκός ετρίβαζε σαν ένας να τον εχαλούσε· και μία φωνή τούς εφώναξε απ’ όξω σιμά τους πολύ: - «Εύγε σας, εύγε σας».

Ο Μάρκος εγνώρισε τη φωνή· ήταν του Δημήτρη· κι ετοιμάστηκε να παλέψει και να υπερασπίσει τη Μαργαρίτα. Μα στον ίδιο καιρό από την τρύπα, που γλήγορα είχε ανοίξει στο φράχτη, ξάγναντα στην πόρτα, ένας άντρας κρατώντας ένα φανάρι εφανερώθηκε· ήταν ο πατέρας της Μαργαρίτας.  Εστάθηκε μία στιγμή αμίλητος, με ορθάνοιχτα μάτια, κίτρινος από τη χολή κι από την ντροπή του, ποθώντας σκληρή τιμωρία. «Καταραμένοι, καταραμένοι!» τους είπε βραχνά.

Η θυγατέρα του έβγαλε ψιλή φωνή· αλλά ο Μάρκος ωστόσο είχε ανοίξει την πόρτα, την άδραξε από τη μέση, και μαζί της εβάλθηκε να τρέχει μέσα στον ελαιώνα, που ολοένα αχνοφωτιζότουν. Κι ο γέροντας από το καλύβι τους εκαταριότουν, ήθελε να τους κυνηγήσει. Κι ακούστηκε οπίσω η φωνή του Δημήτρη, που έλεγε εγδικητικά: - «Εντροπιαστήκατε».

 

Την αυγή το χωριό όλο άκουσε σαστισμένο τι είχε συνέβει τη νύχτα· και σ’ όλα τα σπίτια και τα μαγαζιά εβουρδούλισαν τη θυγατέρα του Χαντρινού. Ενωρίς επήρε ο ίδιος ο Δημήτρης την είδηση στον Πέτρο Κλάδη, που ακούοντας τον εκοίταξε κατάματα μη πιστεύοντας στην αρχή, πως τόσο γλήγορα είχε σημάνει η ώρα της πλερωμής. Μία στιγμή έμεινε σκεφτικός κι εχαμογέλασε δαιμονικά. Έπειτα έκραξε τες γυναίκες του, που ετοιμαζόνταν με τα ζα να κατεβούν στον κάμπο, έκαμε το Δημήτρη να διηγηθεί άλλη μία φορά τα πάντα χωρίς να κρούβει τη χαρά του, και στο ύστερο επρόστεσε: - «Έπαθε, ό,τι της έπρεπε. Αλλά στεφάνι ποτέ της δε θα γνωρίσει. Θα ζήσει για πάντα στην αμαρτία. Ο Σπύρος ο Στράτης το ξέρει και μου το ’πε· τους εβάφτισε ένας νούνος· και θα το μολοήσει, γιατί είναι χριστιανός καλός και φοβάται τον αφορεσμό της εκκλησίας».

 

Κρασάδες, Νοέμβρης 1904