Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

1. Με απλά λόγια

Ο όρος γνωστική σύγκρουση σχετίζεται με τις κονστρουκτιβιστικές ιδέες για τη μάθηση και για τη διδασκαλία.

Γνωστική σύγκρουση λέγεται η διδακτική στρατηγική

κατά την οποία προκαλείται «αντιπαράθεση»

ανάμεσα σε δύο μορφές θεώρησης,

- τη βασιζόμενη στις ιδέες των μαθητών και την επιστημονική -

με σκοπό την εννοιολογική αλλαγή

2. Λίγο βαθύτερα

Οι «καθημερινής λογικής» εναλλακτικές ιδέες των μαθητών μας βρίσκονται συνήθως σε πλήρη αντίθεση με τις επιστημονικές έννοιες τις οποίες καλούνται να διδαχθούν.

Το αποτέλεσμα μιας παραδοσιακής διδασκαλίας είναι οι μαθητές να αποκτούν κάποιες «ιδέες υβρίδια» στις οποίες κάποια στοιχεία από τις προϊδεάσεις των μαθητών διαπλέκονται με στοιχεία επιστημονικών ιδεών.

Πέραν αυτού υπάρχει και το γεγονός ότι οι προϋπάρχουσες ιδέες, οι θεμελιωμένες στην «τρέχουσα λογική» έχουν ήδη δοκιμαστεί στα πλαίσια της καθημερινής εμπειρίας και έχουν αποδείξει την αντοχή τους. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές εμπιστεύονται τις συγκεκριμένες προϊδεάσεις τους και νιώθουν ασφάλεια μαζί τους.

Ένας από τους βασικούς στόχους της διδασκαλίας της Φυσικής είναι το να πειστούν οι μαθητές ότι - σε σχέση με το «δικό τους» πλαίσιο ιδεών- οι επιστημονικές ιδέες συγκροτούν ένα πλαίσιο ισχυρότερο σε ζητήματα ερμηνείας και πρόβλεψης γεγονότων και να επιτευχθεί η εννοιολογική αλλαγή.

Για την υλοποίηση αυτού του στόχου προτείνονται δύο τουλάχιστον στρατηγικές.

Η μία είναι η γνωστική σύγκρουση και η άλλη η στρατηγική της μη ρήξης.

Ας εστιάσουμε στη γνωστική σύγκρουση

Σε πολλά από τα προτεινόμενα κονστρουκτιβιστικά μοντέλα διδασκαλίας, η διδασκαλία αρχίζει με την «εκμαίευση» των ιδεών των μαθητών των μαθητών και με την συνακόλουθη αξιολόγηση των ιδεών αυτών μέσα από πειράματα και συλλογισμούς. Σύμφωνα με τη στρατηγική της γνωστικής σύγκρουσης ο διδάσκων αφού παρουσιάσει στους μαθητές του και τις αποδεκτές από την επιστήμη ιδέες δημιουργεί ένα διδακτικό κλίμα εμπιστοσύνης μέσα στο οποίο εκείνος κρίνει και επικρίνει τις ιδέες των μαθητών με σκοπό να προκληθεί «γνωστική σύγκρουση», να προκληθεί δηλαδή αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο μορφές θεώρησης, τη βασιζόμενη στις ιδέες των μαθητών και στις ιδέες της επιστήμης .

Η «γνωστική σύγκρουση» είναι δυνατόν να συμπληρωθεί με τις λεγόμενες διαδικασίες ΜΕΤΑΓΝΩΣΗΣ κατά τις οποίες οι μαθητές καλούνται να επιστρέψουν στις αρχικές ιδέες τους, να περιγράψουν το «πώς» οι ιδέες αυτές άλλαξαν και να συγκρίνουν τις ιδέες αυτές με τις επιστημονικές.

Πρωτοποριακές είναι οι εργασίες του Gauld, (1988) και της Rosalind Driver (Children's Learning in Science project, 1989)

Η στρατηγική, ωστόσο, της γνωστικής σύγκρουσης δεν είναι πανάκεια. Ορισμένες έρευνες (Guzetti & Glass, 1993) έδειξαν μία σειρά από αντιξοότητες που έκαναν την εμφάνισή τους σε αρκετές περιπτώσεις.

Η σημαντικότερη από αυτές είναι η συχνά εμφανιζόμενη δυσκολία του να πεισθούν οι διδασκόμενοι να αναγνωρίσουν τη γνωστική σύγκρουση. Παρατηρήθηκε επίσης ότι η «εκμαίευση» και η συνακόλουθη διεξοδική συζήτηση οδήγησε σε ισχυροποίηση των μαθητικών preconceptions.