Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

των ταυτόχρονων κινήσεων ΣΤ.

8. Το όνομα.

Σε όσους διαφωνούν με το όνομά της - ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ίσως διότι τον προσδιορισμό ΑΡΧΗ τη θεωρούν κάτι πολύ σημαντικό, πρέπει να θυμίσουμε τα παρακάτω :

Στην ελληνική γλωσσική παράδοση, οι φυσικοί αναφέρονται σε

ΝΟΜΟΥΣ, ΑΞΙΩΜΑΤΑ, ΘΕΩΡΙΕΣ, ΚΑΝΟΝΕΣ, ΘΕΩΡΗΜΑΤΑ και ΑΡΧΕΣ

α. ΝΟΜΟΙ . Οι νόμοι, στη γλώσσα των φυσικών, είναι

είτε Νόμοι μεγάλης σημασίας που αφορούν σε όλο το Σύμπαν , όπως ο νόμος της παγκόσμιας έλξης, οι νόμοι της κίνησης και ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής, ο οποίος παλιότερα αναφερόταν ως ΑΞΙΩΜΑ.

( Το ζήτημα απασχολεί τη σύγχρονη επιστημολογία δεδομένου ότι στο PRINCIPIA o Νεύτων προτείνει το διαζευκτικό AXIOMATA SIVE LEGES MOTUS Αξιώματα ή νόμοι της κίνησης )

Ας σημειωθεί επίσης ότι ορισμένοι από τους θεμελιώδεις νόμους, από παράδοση αποκαλούνται « εξισώσεις », με καλύτερο παράδειγμα τις εξισώσεις του Maxwell.

Με την ίδια ωστόσο λέξη – Νόμοι – χαρακτηρίζονται και

« νοησιακά αποστάγματα» περιορισμένης ισχύος, όπως ο νόμος της διαστολής,

οι νόμοι της τήξης, οι νόμοι της τριβής, ο νόμος του Ohm.

β. ΚΑΝΟΝΕΣ, όπως ο κανόνας του Lenz και οι κανόνες του Kircchoff, οι οποίοι έχουν ισχύ για συγκεκριμένα φαινόμενα και συνιστούν εκφράσεις γενικότερων νόμων

Ας σημειωθεί ότι o ΚΑΝΟΝΑΣ του Lenz, στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλωσσικές παραδόσεις λέγεται ΝΟΜΟΣ - Lenz law, Lenz lag, Ley de Lenz, Legge di Lenz -. « Κανόνα» τον λένε μόνο οι Γερμανοί Lenzsche Regel οι Ρώσοι Правило Ленца και οι Έλληνες μαθητές . Κάτι ανάλογο ισχύει και για τον ΚΑΝΟΝΑ του Kircchoff

Παρά τη μεγάλη ανάπτυξη της επιστημολογίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, το «τι ακριβώς είναι ΝΟΜΟΣ» και το «τι δεν είναι νόμος» - και είναι, λόγου χάρη, κανόνας ή αρχή - δεν έχει αποσαφηνιστεί. Εκτιμώ ότι στα χρόνια που έρχονται θα γίνει η αποσαφήνισή του. Mέχρι τότε κάθε κοινωνία θα το χρησιμοποιεί τους σχετικούς όρους κυρίως με βάση τη δική της γλωσσική παράδοση

γ. ΘΕΩΡΗΜΑΤΑ, όπως το θεώρημα των ροπών, το θεώρημα Carnot, το θεώρημα ώθησης ορμής και το θεώρημα έργου ενέργειας ( κατά την μετάφραση από την αγγλική, Work Energy theorem) ή και θεώρημα της κινητικής ενέργειας ( κατά τη γαλλική του εκδοχή Théorème de l’énergie cinétique ) - προτάσεις δηλαδή που βασίζονται σε άλλους νόμους και αποδεικνύονται από αυτούς με βάση τα μαθηματικά.

δ . ΑΡΧΕΣ, όπως η Αρχή του Huygens.

Στο ζήτημα του όρου ΑΡΧΗ και στο ερώτημα εάν «η Αρχή είναι κάτι σημαντικότερο από ένα νόμο, από έναν κανόνα ή από ένα θεώρημα», ο τρόπος που οικοδομήθηκε η Φυσική αλλά και οι γλωσσικές παραδόσεις των άλλων ευρωπαικών κυρίως λαών έχουν περιπλέξει τα πράγματα.

Στην ελληνική γλωσσική παράδοση – και όχι μόνο σε αυτή –

ο όρος ΑΡΧΗ άλλοτε παραπέμπει σε

« κάτι σχετιζόμενο με μια παλιά ιδέα » και άλλοτε σε «κάτι με μεγάλο κύρος ».

Η αρχή του Αρχιμήδη,

η αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων και

η αρχή της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός

δεν συνιστούν παρά προτάσεις «πρωταρχικές», διατυπωμένες σε εποχές του παρελθόντος κατά την οποία το προτεινόμενο δεν ήταν παρά μια τολμηρή ιδέα, καταγομενη από την εμπειρία και τη λογική, χωρίς να έχει ακόμα συνδεθεί με τον κορμό της επιστήμης,

είτε διατυπωμένη σε εποχή που δεν είχε ακόμα οικοδομηθεί επιστήμη.

Στην κατηγορία αυτή ανήκει και η αρχή της ανεξαρτησίας των κινήσεων.

Ο βασικός λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι φυσικοί – ανάμεσα στους οποίους και εγώ- την πρόταση του Αρχιμήδη την αποκαλούν αρχή είναι «ο σεβασμός στην παράδοση».

Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση των μεγάλων « Νόμων διατήρησης» οι περισσότεροι από τους οποίους συνηθίζεται να χαρακτηρίζονται ΑΡΧΕΣ .

Η διατήρηση της ορμής, λόγου χάρη, γεννήθηκε ως ΙΔΕΑ από τον Καρτέσιο, μεγάλωσε ως «πρωταρχική ιδέα» σε ένα περιβάλλον χωρίς οικοδομημένη επιστήμη και μολονότι ο Νεύτων 50 χρόνια αργότερα την υιοθέτησε στο PRINCIPIA και μολονότι ως νόμος επεβίωσε ακόμα και της μεγάλης ανατροπής του νευτωνικού έργου με την εμφάνιση της Σχετικότητας και της Κβαντομηχανικής, εξακολουθούμε να τη λέμε Αρχή είτε για λόγους σχετιζόμενους με την παράδοση είτε διότι θεωρούμε ότι με τον όρο Αρχή

της αποδίδουμε κύρος.

Κάτι αναλογο ισχύει και με τη Διατήρηση της ενέργειας.

Οι Άγγλοι μαθητές τον λένε The law of conservation of energy ΝΟΜΟ Διατήρησης της ενέργειας . ΝΟΜΟ τον αποκαλούν επίσης οι Ισπανοί La ley de la conservación de la energía, οι Ιταλοί, Legge di conservazione dell'energia και οι Τσέχοι Zákon zachování energie, ενώ οι Γάλλοι τον λένε La conservation de l'énergie – η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ χωρίς τη λέξη ΝΟΜΟΣ .

Οι Φιλανδοί τον λένε Energiaperiaate το οποίο σημαίνει η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, χωρίς τη λέξη διατήρηση, ενώ οι Σουηδοί άλλοτε τον λένε και ΝΟΜΟ Διατήρησης της ενέργειας - lagen om energins bevarande- και ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Energiprincipen.

Στην Ελλάδα η σχετικά καλύτερη εκδοχή δεν έχει ποτέ συζητηθεί αν και οι καθηγητές των Λυκείων - όχι των Γυμνασίων - έχουν συνηθίσει να τον λένε, όπως και οι φροντιστές, δηλαδή «αδέ» με τον τόνο στο έ.

Επιστροφή στην αρχική σελίδα