Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

Το ουράνιο τόξο

και το κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου

Μικρό το λάθος. ΜΙΑ ΜΟΝΟ ΠΕΡΙΤΤΗ ΛΕΞΗ, η λέξη «ΟΛΙΚΗ»

η οποία όμως αλλοίωνε το φαινόμενο «ΑΝΑΚΛΑΣΗ» και το έκανε

«ολική ανάκλαση».

Το κείμενο για το τι συμβαίνει με το φως σε μια σφαιρική σταγόνα

στα ελληνικά σχολικά βιβλία

αναφερόταν σε κάτι που δεν μπορούσε να συμβεί.

αλλά «αυτό που ήταν αδύνατον να συμβεί»

μεταφέρθηκε και διδάχτηκε επί χρόνια

σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.

Κάτι σαν το άδειο κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου.

Ας δούμε όμως τα πράγματα με κάποια σειρά.

Έτος 1992. Στην 8^η έκδοση του UNIVERSITY PHYSICS ( p. 955 ) , ο HUGH YOUNG γράφει When you experience the beauty of a rainbow, as in Figure 23.31a, you are seeing the combined effects of dispersion and total internal reflection. The light comes from behind you and is refracted into many small water droplets in the air. Each ray undergoes total internal reflection from the back surface of the droplet and is reflected back to you.

Έτος 1994. Το βιβλίο μεταφράζεται από ομάδα διακεκριμένων πανεπιστημιακών το παραπάνω απόσπασμα του Young αποδίδεται «κατά λέξη» :

(Σελ. 956) .Όσες φορές έχετε την ευκαιρία να παρατηρήσετε τη φυσική ωραιότητα του ουράνιου τόξου, απολαμβάνετε το συνδυασμό των φαινομένων του διασκεδασμού και της ολικής εσωτερικής ανάκλασης.

Το φως έρχεται από πίσω, ως προς τη δική σας θέση παρατήρησης, διαθλάται μέσα σε ένα σταγονίδιο νερού, υφίσταται ολική εσωτερική ανάκλαση στην οπίσθια επιφάνεια του σταγονιδίου και και ανακλάται και πάλι προς τα μάτια σας.

Οι έλληνας μεταφραστής μεταφράζει κατά λέξη χωρίς να παρέμβει και να «διορθώσει» το tolal interial reflection, φαινόμενο δηλαδή ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΣΤΑΓΟΝΑΣ.

Εξυπακούεται ότι δεν μπορούσε να φανταστεί ότι το «σφάλμα» θα έκανε την ΚΑΡΙΕΡΑ που τελικά έκανε στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν ο Young διορθώνει το σφάλμα, απαλείφοντας τον προσδιορισμό total . Στο COLLEGE PHYSICS - 8^η έκδοση, 2007 – γράφει

you are seeing the combined effects of dispersion and internal reflection. The light comes from behind you and is refracted into many small water droplets in the air. Each ray undergoes internal reflection from the back surface of the droplet and is reflected back to you.

Στην 12^η έκδοση του UNIVERSITY PHYSICS αποσαφηνίζει το ζήτημα ακόμα περισσότερο γράφοντας

Sunlight comes from behind you, enters a water droplet,

is ( partially) reflected from the back surface of the droplet

Στο μεταξύ όμως στην Ελλάδα έχουν συμβεί «παράξενα» πράγματα τα οποία εδώ και δώδεκα χρόνια διατηρούνται «αδιόρθωτα»

Έτος 1998 . Οι Έλληνες συγγραφείς του «Φυσική Γενικής Παιδείας Γ΄Λυκείου», προφανώς εμπιστευόμενοι τη μετάφραση του Young , χωρίς, όπως φαίνεται , να αναρωτηθούν ως φυσικοί για το ζήτημα και αγνοούντες οποιοδήποτε άλλο βιβλίο Φυσικής αναφερόμενο σε ουράνιο τόξο , μεταφέρουν το σφάλμα στο σχολικό βιβλίο και 120.000 μαθητές κάθε χρονο θα διδάσκονται στο εσωτερικό της σφαιρικής σταγόνας συμβαίνει ΟΛΙΚΗ ανάκλαση ενώ ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ.

Έτος 2000. Οι Έλληνες συγγραφείς του Φυσική κατεύθυνσης Γ΄Λυκείου αντιγράφουν το λάθος - ίσως από το βιβίο Γενικής Παιδείας ίσως από τη ελληνική μετάφραση του Young - μιλούν κι εκείνοι για ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ και κάθε χρόνο γύρω στους 70.000 μαθητές Γ΄Λυκείου ξαναδιδάσκονται – διότι το έχουν ήδη διδαχθεί και στο μάθημα Φυσικής Γενικής παιδείας – και είναι πια σίγουροι ότι κάθε χρόνο συμβαίνει ΟΛΙΚΗ ανάκλαση, ενώ οι φυσικοί γνωρίζουν ότι «αυτό ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ». Μερικά χρόνια αργότερα το ζήτημα παύει να ανήκει στην «ύλη των εξετάσεων Φυσικής κατεύθυνσης » αλλά τα χιλιάδες βιβλία εξακολουθούν να τυπώνονται με ΟΛΙΚΗ ανάκλαση. Εξάλλου οι χιλιάδες μαθητές το διδάσκονται στην ύλη Γενικής Παιδείας

Έτος 2004. Στο 10^ο Συνέδριο της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, στο Λουτράκι, στην εισήγησή μου με θέμα «Η φυσική είναι μία, οι γλώσσες ένα σωρό», με αφορμή στην υιοθέτηση των όρων που χρησιμοποιεί ο Young ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΕΧΕΙ ΥΙΟΘΕΤΗΣΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ( κρίσιμη γωνία αντί του «ευρωπαϊκού» ορική γωνία και ολική εσωτερική ανάκλαση αντί του «ευρωπαικού» ολική ανάκλαση ) αναφέρομαι, εκτός χειρογράφου, στο «τι δεν μπορεί να συμβεί στο εσωτερικό μιας σφαιρικής σταγόνας» . Κανένας από όσους τουλάχιστον μου μίλησαν δεν διαφωνεί μαζί μου στο ότι ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ δεν μπορεί να συμβεί.

Έτος 2006. Στο site «Οι φυσικοί και η φυσικοί» παρουσιάζω για πρώτη φορά το ζήτημα με τίτλο «Οι ενδοσχολικές περιπέτειες του ουράνιου τόξου», C:\Τα έγγραφά μου\Ιστοσελίδα\ed00Optics.htm καταθέτοντας την άποψη ότι ολική ανάκλαση δεν μπορεί να λάβει χώρα στο εσωτερικό της σφαιρικής σταγόνας. Τα μηνύματα συναδέλφων από όλη την Ελλάδα εκδηλώνουν τη συμφωνία τους με την άποψη.

Έτος 2006. Οι καθηγητές Φυσικής που έχουν εντοπίσει το σφάλμα πληθαίνουν. Μαθαίνω ότι ένας από αυτούς , ο Πάνος Μουρούζης, κάνει διάβημα στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, αλλά χωρίς ανταπόκριση. Τα περίπου διακόσιες χιλιάδες βιβλία για τα δύο μαθήματα ανατυπώνονται χωρίς να διορθωθούν

Έτος 2008. Κυκλοφορεί το νέο βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου και οι συγγραφείς μιλούν κι εκείνοι για ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ στο εσωτερικό της σταγόνας.

Το βρίσκω ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ και εμπλουτίζω την αρχική παρουσίαση στην ιστοσελίδα, αναφερομενος τόσο στο «απίστευτο» όσο και στο βιβλίο του πανεπιστημιακού Παύλου Μίχα που έχει κυκλοφορήσει και βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Φαίνεται ότι εκδόσεις βιβλιων πανεπιστημιακών, διαβήματα , ανακοινώσεις σε Συνέδρια, διαμαρτυρίες, εργασίες, ανακοινώσεις πάρα πολλών πλέον στο διαδίκτυο, συζητήσεις σε blogs είναι μηνύματα που δεν φθάνουν στους υπεύθυνους ή και εάν φθάνουν σε ορισμένους από τους υπεύθυνους στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, εκείνοι δεν ερευνούν το ζήτημα και θεωρούν ότι «ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΛΑΘΟΣ Ο YOUNG» αγνούντες ότι ο Young στις επανειλημμένες εκδόσεις τόσο του UNIVERSITY Physics όσο και του COLLEGE Physics αναφέρεται σε μερική ανάκλαση και όχι σε ολική .

Συνέπεια. Αυτή τη φορά τυπώνονται 125. 000 βιβλία που μιλούν για ολική ανάκλαση, αν και οι περισσότεροι συνάδελφοι δεν προλαβαίνουν να φθάσουν την ύλη στο ουράνιο τόξο. Έτσι ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΥΠΩΝΟΝΤΑΙ 300. 000 περίπου σχολικά βιβλία με ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ.

Διαπιστώνω ότι εκτός από τη δική μου ανάρτηση υπάρχουν και άλλες αναρτήσεις στην ίδια λογική. Δείχνουν όπως και εγώ με απλή φυσική οτι ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ. Μία από αυτές είναι και εκείνη του Διονύση Μάργαρη.

Έτος 2010. Δευτέρα 17 Μαίου . Η κατάσταση φθάνει στο αποκορύφωμα. Αυτή τη φορά, τα μέλη της Επιτροπής για τη Φυσική Γενικής Παιδείας επιλέγουν την ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ στη σφαιρική σταγόνα και θέτουν στους μαθητές το σχετικό ερώτημα, οι οποίοι για να πάρουν άριστα πρέπει να απαντήσουν «ότι γράφει το σχολικό βιβλίο», το οποίο επι 12χρόνια γράφει «ότι γράφει ο Υoung και μόνο ο Υoung».

Σε κάνει να αναρωτηθείς: « Όλοι αυτοί πιστεύουν ότι πράγματι συμβαίνει ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ ;»

Αυτή τη φορά όμως τα blogs παίρνουν φωτιά, παρόλο που το μάθημα Φυσική Γενικής Παιδεία έχει τρομακτικά υποβαθμιστεί και οι μαθητές που δίνουν εξετάσεις σε αυτό είναι ελάχιστοι . ΟΛΟΙ οι φυσικοί ΟΜΟΝΟΟΥΝ στο ότι ΔΕΝ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ. Παρουσιάζω κι εγώ το ζήτημα από τη δική μου σκοπιά και υποστηρίζω ότι δεν μπορεί να έχει γίνει λάθος στη ελληνική μετάφραση αλλά πρέπει να έχει κάνει λάθος ο Hugh Young. Συγχρόνως διαβιβάζω την άποψή μου σε φίλους .

Έτος 2010. Τετάρτη 19 Μαίου. O Θοδωρής Πιερράτος από τη Θεσσαλονίκη, εξαιρετικός συνεργάτης και μέλος της ομάδας ΔΙΔΑΣΚΩ ΦΥΣΙΚΗ, αναζητώντας την «άκρη του νήματος» βρίσκει το πρωτότυπο της 8^ης έκδοσης του COLLEGE Physics – 2004 - το οποίο αναφέρεται σε ανάκλαση, βρίσκει επίσης και το πρωτότυπο της 12^ης έκδοσης του University Physics, το οποίο αποσαφηνίζει απόλυτα το ζήτημα και μου στέλνει αντίγραφα και των δύο.

Λίγες μέρες αργότερα, σε μια εύστοχη παρέμβαση, ο διακεκριμένος συνάδελφος Ηλίας Σιτσανλής, από την Αλεξανδρούπολη, ανακαλύπτει την 8^η έκδοση του University Physics και μου στέλνει αντίγραφο .

Έτος 2010, τέλη Μαίου . Σκέψεις.

Με τις διαδοχικές βελτιώσεις και στα δύο βιβλία του ο Young μας «διδάσκει» ότι ένα βιβλίο πρέπει να βελτιώνεται συνεχώς κάτι που δεν συμβαίνει στη δική μας «παράδοση».

Παράλληλα δεν μπορώ να αποφύγω το ερώτημα « τι ακριβώς σημαίνει Παιδαγωγικό Ινστιτούτο; Είναι άραγε θεσμός «κοινωνικός θεσμός που ψάχνει τα πράγματα;» .

Και δεν είνα μόνο το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Τι κάναμε εμείς, οι χιλιάδες φυσικοί επί τόσα χρόνια, όταν το σφάλμα η κοινωνία των ελλήνων εκπαιδευτικών το ΜΕΤΕΦΕΡΕ, επί 12 ολόκληρα χρόνια, ως «ΑΛΗΘΕΙΑ μία και μοναδική » ως κριτήριο για να αξιολογούνται χιλιάδες μαθητές, οι οποίο ώφειλαν να απαντούν με το «όπως το γράφει το σχολικό βιβλίο» ;

Η ανύπαρκτη ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ έγινε κάτι σαν το άδειο τελικά ΚΙΒΩΤΙΟ του Άρη Αλεξάνδρου, κυρίως διότι οι υπεύθυνοι βασίζονταν ΣΕ ΕΝΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΒΙΒΛΙΟ, σε μία και μόνο έκδοση χωρίς να κοιτάζουν κανένα άλλο από τα εκατοντάδες που κυκλοφορούσαν και έγραφαν για κάτι διαφορετικό, χωρίς να συγκινούνται από κανένα blog ή site όπου κάποιοι σίγουρα ενδιαφερομενοι διαφωνούσαν με αυτό που έγραφαν τα σχολικά βιβλία .

Και το γεγονός είναι ότι τα περισσότερα - όχι όλα - βιβλία για τη διδασκαλία της Φυσικής ΔΕΝ ΔΙΟΡΘΩΝΤΑΙ, ΔΕΝ ΒΕΛΤΙΩΝΟΝΤΑΙ, ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΟΥΝ.

Κι ας καταγράφονται σε αυτά, πράγματα απίστευτα μπροστά στα οποία η ΟΛΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ συνιστά μια μικρή λεπτομέρεια.

Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

ΥΓ. Αναζητώντας την άκρη του νήματος , το «από που, δηλαδή. πήγασε η ολική ανάκλαση», κατέληξα δύο φορές σε λάθος συμπεράσματα. Χωρίς τη βοήθεια του Θοδωρή Πιερράτου και του Ηλία Σιτσανλή θα βρισκόμουν ακόμα σε αναζήτηση.

Το απόσπασμα από την 8^η έκδοση του College Physics

Το απόσπασμα από την 12^η έκδοση του University Physics