Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

Τα δέντρα που αγάπησε

η έκτη πεντάδα

η Μηλιά η Πορτοκαλιά, η Νεραντζιά, η Μυγδαλιά , η Ροδακινιά

Το δέντρο καθόλου εντυπωσιακό, όταν μάλιστα δεν είναι ανθισμένο δεν θα τραβήξει το βλέμμα, αλλά τα πέταλα του άνθους σε μήνα Απρίλιο με απόχρωση στο λευκό ασκούν οπωσδήποτε κάποια γοητεία. Το κέντρο βέβαια της ύπαρξης είναι ο καρπός, ο διασημότερος ίσως ανάμεσα σε όλους τους καρπούς του πλανήτη, ένα πανάρχαιο σύμβολο για την επιτρεπόμενη γνώση, ένα νεώτερο σύμβολο για τη γέννηση της νευτωνικής φυσικής

Η μηλιά της Ευρώπης έχει πολύ μεγαλύτερη σε διάρκεια ιστορία από την πορτοκαλιά . Είναι «αυτόχθων κάτοικος» της Ευρώπης. Στις αρχές του αιώνα η ανάλυση του DNA της έδειξε ότι είναι είδος ενδημικό μιας ζώνης που πιάνει από το Βαλκάνια μέχρι τα υψίπεδα της Ασίας. Αυτό θα πει ότι ο Αριστοφάνης μπορεί και να είχε δοκιμάσει μήλο αλλά οπωσδήποτε αγνοούσε τι τα πει πορτοκάλι και μανταρίνι. Σε αντίθεση με τις πορτοκαλιες που τις βρίσκεις έυκολα σε αθηναικούς κήπους για να συναντηθείς με μηλιά στο λεκανοπέδιο πρέπει να ψάξεις αρκετά και προς τη μεριά που είναι το Μαρούσι, η Αγία Παρασκευή και τα Μεσόγεια

Σχετικά πρόσφατα «εκείνος» έγραψε ένα βιβλίο με τον παράξενο τίτλο «Το μήλο και το κουάρκ» το οποίο και εκδόθηκε.

Τη μηλιά οι Άγγλοι τη λένε Apple tree, οι Γερμανοί Apfelbaum, οι Γάλλοι Pommier

Στην παγκόσμια λατινική των βιολόγων λέγεται Malus domestica

Πάντα αναρωτιόταν για την ομοιότητα ανάμεσα στην Πορτοκαλιά και στην Πορτογαλία μέχρι που κάποτε διάβασε ότι οι πορτοκαλιά ήταν για αιώνες δέντρο της Κίνας το οποίο έφεραν στην Ευρώπη οι Πορτογάλοι θαλασσοπόροι τον 15^ο αιώνα. Η κινέζικη αυτή καταγωγή δημιούργησε και το λατινικό CITRUS CINENSIS όνομα με το οποίο την περιγράφει η παγκόσμια βιολογία. Όταν έγινε φυσικός πρόσεξε ότι, στην ελληνική γλώσσα η ΛΕΞΗ για το χρώμα με το λίγο μικρότερο μήκος κύματος από το κόκκινο, είναι δημιουργημένη από τον καρπό της πορτοκαλιάς. Εικόνες με πορτοκαλιές έχει από τη ζωή του στη μεγάλη πολιτεία αλλά πορτοκαλεώνα με πολλές πάρα πολλές πορτοκαλιές είδε μόνο στην Άρτα και αργότερα στη Σπάρτη έτσι που να κατανοεί και τις αναπαραστάσεις του Νικηφόρου Βρεττάκου όταν έγραφε «εκείνο» τον στίχο.

Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές,

χιόνι, λουλούδια του έρωτα,

άσπρισαν απ' τα λόγια σου,

γείρανε τα κλαδιά τους

Νικηφόρος Βρεττάκος

Όταν πλησίασε την πορτοκαλιά και την έψαξε πρόσεξε ότι τα φύλλα έχουν και μικρά παράφυλλα και με βάση αυτό μπορούσε να την διακρίνει από τη νεραντζιά που δεν έχει κάτι ανάλογο. Ερευνώντας την περισσότερο σε μήνα Απρίλιο πρόσεξε ότι αρκετά από τα φύλλα της πέφτουν και αντικαθίστανται από καινούρια. Τα άνθη εκείνης της εποχής λευκά και με άρωμα νομίζοντας ότι καθένα τους ήταν και μια υπόσχεση για κάποιο πορτοκάλι, ρωτώντας όμως έμαθε ότι τα περισσότερα πέφτουν και λιγότερα από ένα στα δέκα καταλήγει σε πορτοκάλι. Ερευνώντας την περισσότερο σε εποχή που ήταν βαρυφορτωμένη με καρπούς πρόσεξε την ελαστικότητα των κλαδιών έτσι που μπορούν να αντέχουν αρκετά μεγάλο βάρος καρπών και να λυγίζουν χωρίς να σπάνε. «Σημαντικό μέτρο ελαστικότητας», σκέφτηκε ως φυσικός, «έχει προβλέψει η φύση».

Όταν αναρωτήθηκε ποια χώρα από τις ευρωπαϊκές παράγει τα περισσότερα πορτοκάλια η απάντηση που βρήκε ψάχνοντας ήταν αναμενόμενη. Η Ισπανία και η Ιταλία λίγο περισσότερα από δύο εκατομμύρια τόνους τον χρόνο. Στο επόμενο όμως ερώτημα «ποια χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η πρώτη», την απάντηση δεν μπόρεσε να την προβλέψει. Μακράν όλων – 17 εκατομμύρια τόνοι- η Βραζιλία και στη συνέχεια USA

( 8.10⁶ tn ) και Μεξικό .

Οι Άγγλοι το λένε Orange tree, οι Γερμανοί Orangenbaum, οι Γάλλοι L'oranger

Στην παγκόσμια λατινική των βιολόγων λέγεται Citrus sinensis

Σε όλη της τη διαδρομή, 500 χρόνια με κηπουρούς σε ευρωπαικά περιβόλια, η πορτοκαλιά ήταν ερωτικά ζωηρή και συνέβαλε στο να κάνουν την εμφάνισή τους πλάσματα υβρίδια που δεν λέγονται πορτοκαλιές, και είναι το Γκρέιπφρουτ, η Κιτριά και το Περγαμόντο

Το Γκρέιπφρουτ

Στην άκρη του νήματος το εξωτικό Citrus maxima με προγόνους από τη Τζαμάικα και με ανθρώπινη παρέμβαση ένα υβρίδιο του εξωτικού με την πορτοκαλιά έδωσε το γκρέιπφρουτ, το Citrus pardisi . Στα δικά μας τα περιβόλια, το συναντάς δύσκολα, το βρίσκεις μπροστά σου εντελώς τυχαία στον κήπο της Εδέμ της οδού Θησέως και έρχεται η εποχή που βλέπεις με τα μάτια σου τη δράση της βαρύτητας στους καρπούς, με τα κλαδιά να λυγίζουν και τον Ναπολέοντα να ενδιαφέρεται για τα γκρέιπφρουτ ,έτσι που δεν σου μένει τίποτα άλλο από το να του τα προσφέρεις. Οι Ευρωπαίοι πάντως όταν το πρωτογνώρισαν το είπαν ένα από τα επτά θαύματα των νήσων Barbados κι έμαθαν να απολαμβάνουν τον χυμό του. Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να τον αναζητούν και οι Έλληνες.

η Κιτριά

Ένα ακόμα από τα «εξώγαμα» υβρίδια της πορτοκαλιάς, αυτή τη φορά με την κορεάτισα Poncirus trifoliata. Με την προτροπή βέβαια κηπουρών Ευρωπαίων. Τη βρίσκεις σε περιβόλια της Νάξου, στην Κρήτη αλλά και στον κήπο της Εδέμ στο Παλαιό Φάληρο, να τη φροντίζει ο Νόνος. Και ο καρπός ανοίγει τον δρόμο για γλυκό του κουταλιού αλλά και τα φύλλα της, ειδικά όταν είναι κιτριά ναξιώτικη, ανοίγουν ένα δρόμο για το ΛΙΚΕΡ ΚΙΤΡΟ, συναντήθηκε μαζί του στην Τραγέα τη ς Νάξου, «Κίτρο Νάξου Βαλληνδρά»ήταν Αύγουστος και μια παρόμοια συνάντηση με κίτρο λικέρ έγινε και στην ποτοποιιία Προμπονά στη Χώρα.

Το Περγαμόντο

Γλυκό του κουταλιού «περγαμόντο» και γευστική μνήμη ολοζώντανη από τότε που το γεύτηκε για πρώτη φορά. Η μαμά δέντρο ένα ακόμα υβρίδιο της πορτοκαλιάς και οι Ιταλοί κηπουροί από την Καλαβρία και το Bergamo, για εκατοντάδες χρόνια ήταν μόνο των Ιταλών. Ο καρπός του οδηγεί στο ΩΡΑΙΟΤΕΡΟ ΓΛΥΚΟ ΚΟΥΤΑΛΙΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, η άποψη βέβαια προσωπική.

Οι αγγλόφωνοι το λένε Bergamot orange, οι Γερμανοί Bergamotte οι Γάλλοι La bergamote

Στη γλώσσα των βιολόγων είναι Citrus bergamia

Οι μνήμες περιέχουν «νεραντζούλα φουντωτή», γλυκό κουταλιού νεραντζάκι, νεράντζια φρεσκοκομμένα και εκτοξευόμενα σε φοιτητική διαμαρτυρία και λικέρ Grand Marnier και Cointreau. Η. προσωπική του πατρίδα ήταν γεμάτη με νεραντζιές του πεζοδρομίου, καμία δεν βρήκε ποτέ μέσα σε κήπο. Την εποχή πάντως που ανθίζει, ευωδιάζουν οι δρόμοι. Κοιτάζοντας αυτήν και την πορτοκαλιά, τού ήταν πάντα δύσκολο να διακρίνει τις διαφορές τους.

«Η Αθήνα με τις νεραντζιές» θα πρέπει να έγραφε στο ημερολόγιό του ένα τουρίστας που σεργιάνιζε στο κέντρο . Εκείνος θυμάται ιδιαίτερα μια νεραντζιά στο σημείο που η Σόλωνος συναντά την Κανάρη στο κέντρο της Αθήνας καθώς πας για το Κολωνάκι . Ήταν κάποιας ηλικίας, με τους ρόζους της τον ένα μετά τον άλλο , συχνά οι τουρίστες τη φωτογράφιζαν προφιλ ανφάς σε όλες τις πόζες . Και τη θυμάται ιδιαίτερα γιατί πρόσφατα τα συνεργεία, με εντολή του Δημάρχου, δεν της επέτρεψαν να γεράσει περισσότερο ήταν λέει ένα σχέδιο να αντικατασταθούν οι νεραντζιές με κάποιο άλλο δέντρο. Δεν ξέρει και πολλούς να συμφώνησαν με το «σχέδιο» .

Οι Άγγλοι τη λένε Bitter orange , για τους Γερμανούς είναι Die Bitterorange , για τους Γάλλους Le bigaradier

για τους βιολόγους είναι ένα πλάσμα με το όνομα Citrus aurantium

Λίγο ακόμα θα ιδούμε
τις αμυγδαλιές ν’ ανθίζουν
Λίγο ακόμα, να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργος Σεφέρης

Παγωμένος Γενάρης κι ένα δέντρο ανθίζει στην πόλη του. Η πρώτη ουσιαστικά αυθάδεια μέσα στο καταχείμωνο. Ο εραστής άνεμος, η γονιμοποίηση και το έργο που οδηγεί στο πρώτο φετινό μύγδαλο αρχίζει. Και δεν θα είναι σύντομο όπως εκείνο της κερασιάς. Θα κρατήσει μήνες μέχρι να κάνει την εμφάνισή του, σε μήνα Αύγουστο ο καρπός με το σκληρό περίβλημα και το εξαιρετικής γεύσης περιεχόμενο, προσφορά στα επόμενα αμυγδαλωτά που τόση τους έχει αδυναμία.

Εκείνου του άρεσε πολύ η λέξη, τόσο η μύγδαλο όσο και η αμύγδαλο. Στις διαδρομές του στην Ελλάδα όπου και να πήγαινε, σε κάμπους σε νησιά, σε μικρές πόλεις και σε μεγαλύτερες συναντούσε μυγδαλιές. Την πρώτη φορά που ρώτησε «πως το λένε αυτό το δέντρο» εισέπραξε ένα ύφος απαξιωτικό μαζί με την απάντηση «μα δεν ξέρεις τη μυγδαλιά, παιδί μου . . .»

Όταν άρχισε να ρωτάει «που παράγονται τα περισσότερα αμύγδαλα» η απάντηση που βρήκε ήταν ότι «από τους 450.000 τόνους που παράγονται κάθε χρόνο, από τους οποίους οι 250.000 προέρχονται από την Καλιφόρνια» Η Ισπανία ακολουθεί με 60.000 τόνους , η Ιταλία με 40.000. Στην Ελλάδα, τα μύγδαλα που παράγονται δεν είναι και λίγα. 16.000 τόνοι.

Ετίναξε

την ανθισμένη

μυγδαλιά
με τα χεράκια της
κι εγέμισε από άνθη

η πλάτη, η αγκαλιά
και τα μαλλάκια της.

Γιώργος Δροσίνης

Στους τελευταίους κήπους της μεγάλης πρωτεύουσας, εκείνο το μακρόστενο φύλλο διπλωμένο στη μέση, τα ροζ πέταλα, ο με χνούδι καρπός ροδάκινο και η ανατολίτικη καταγωγή. Και πάλι η Περσία και το λατινικής γραμματικής όνομα Prunus persica που χρησιμοποιούν οι βιολόγοι απεικονίζει την άποψη που είχαν οι Ευρωπαίοι βοτανολόγοι για την καταγωγή της ροδακινιάς, ότι προέρχεται δηλαδή από την Περσία. Οι πιο πρόσφατες όμως βοτανολογικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η ροδακινιά – όπως εξάλλου η πορτοκαλιά και η μανταρινιά - κατάγεται από την Κίνα και ότι από την Κίνα μέσα από «τον δρόμο του μεταξιού» έφθασε αρχικά στην Περσία και αργότερα στην Ευρώπη. Η Κίνα παραμένει η κορυφαία σε παγκόσμιο επίπεδο, παράγει σήμερα τα περισσότερα ροδάκινα και νεκταρίνια, το Ιράν ακολουθεί. Από τις ευρωπαϊκές χώρες πρώτη είναι η Γαλλία και στη συνέχεια η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα

Μια εξαιρετική ταινία με γιαπωνέζες ροδακινιές είναι « Τα Όνειρα» του Ακίρα Κουροσάβα

Τη ροδακινιά οι Άγγλοι τη λένε Ρeach tree , οι Γερμανοί λένε Der Pfirsichbaum, οι Γάλλοι Le pêcher

Τα δέντρα που αγάπησε

η έβδομη πεντάδα

η Κρανιά , η Μανταρινιά, η Κορομηλιά, η Δαμασκηνιά, η Ιτιά