Γλωσσικά παιχνίδια στο δημοτικό σχολείο (εισαγωγή) σ. 1
I. Ακροστιχίδες με την αλφαβήτα σ. 3
ΙΙ. Αγώνες λόγου
α. με ρίμες σ. 6
β. με αντίθετα σ. 7
γ. άλλοι αγώνες λόγου σ. 8
ΙΙΙ. Αλυσίδες σ. 9
α. Διαδοχική αφήγηση ιστοριών σ. 10
β. Ιστορίες στον πίνακα σ. 12
γ. Αλυσίδες με συνδετικό κρίκο ένα γράμμα σ. 14
IV. Κατασκευές
Α. Παιχνίδια μ’ ένα γράμμα
α. Λιπόγραμμα (το παιχνίδι του απαγορευμένου γράμματος) σ. 16
β. Ολόγραμμα ( » » » υποχρεωτικού » ) σ. 18
γ. Ταυτόγραμμα » » » κοινού » ) σ. 19
Β. Παιχνίδια πάνω στις συλλαβές και τα γράμματα των λέξεων
α. Παιχνίδια με τις συλλαβές των λέξεων σ. 20
β. Παιχνίδια με τον αριθμό των γραμμάτων σ. 22
γ. Το παιχνίδι των «αγαπημένων εχθρών» σ. 24
V. Η αναφορική αντωνυμία και οι συνδέσεις εξάρτησης σ. 25
VI. Φαντασιακά παιχνίδια σ. 28
VII. Παιχνίδια με τα γραμματικά λάθη σ. 34
VIII. Παιχνίδια πάνω στις λέξεις (ομόηχες λέξεις) σ. 36
IX. Οπτικά παιχνίδια σ. 38
X. Κοινωνικά παιχνίδια σ. 40
XI. Διάφορα άλλα γλωσσικά παιχνίδια σ. 41
ΔΕΙΓΜΑΤΑ
Παιχνίδια μ’ ένα γράμμα
Λιπόγραμμα: το παιχνίδι του απαγορευμένου γράμματος
Γράφουμε ένα κείμενο χωρίς να χρησιμοποιούμε ένα γράμμα, αποφεύγοντας δηλαδή τις λέξεις που το περιέχουν.
Αυτό το παιχνίδι είναι γνωστό στους λόγιους κύκλους από πολύ παλιά. Σύμφωνα με τον Περέκ, κατά την αρχαιότητα το γνώριζαν και το χρησιμοποιούσαν τον 6 ο αιώνα π.Χ. ο ποιητής Πίνδαρος και ο Λάσος ο Ερμιόνιος. Μάλιστα, κατά τον 3 ο αι. μ.Χ. ο Νέστωρ ο Λαρνακεύς έγραψε ολόκληρη την Α ραψωδία της Ιλιάδας χωρίς να χρησιμοποιήσει το γράμμα α, τη ραψωδία Β χωρίς το γράμμα β, κ.ο.κ.
Αργότερα, κατά τον 11 ο αιώνα, το παράδειγμά του μιμήθηκε ο Πέτρος από τη Ρίγα της Λετονίας μεταφράζοντας τη Βίβλο με… λιπογραμματικές συνόψεις. Στα νεώτερα χρόνια το παιχνίδι είχε μεγαλύτερη διάδοση και τον 19 ο αι. ήταν αρκετοί εκείνοι που το χρησιμοποιούσαν. Τον τελευταίο αιώνα όμως υπήρξαν αρκετοί ένθερμοι άνθρωποι των γραμμάτων που αρέσκονταν να λύνουν ανάλογα σταυρόλεξα και να επιδίδονται με τα παιχνίδια του απαγορευμένου γράμματος: ο Β. Ράιτ, ο Κινό, ο Περέκ ήταν μερικοί από τους πιο γνωστούς.
Εμείς, προσπαθήσαμε να τους μιμηθούμε… Ξεκινήσαμε, λοιπόν, με την Στ΄ τάξη του 7 ου Δημ. σχολείου Πολίχνης γράφοντας μία ιστορία από κάθε φράση της οποίας έλειπε και ένα γράμμα. Συγκεκριμένα δουλέψαμε όλοι μαζί στον πίνακα το θέμα «Ο φετινός Δεκέμβριος» παραλείποντας από κάθε φράση κι ένα φωνήεν:
Ύστερα προχωρήσαμε ακόμα πιο πέρα, προσπαθώντας να αποφύγουμε διαδοχικά όλα τα γράμματα που υπάρχουν στον τίτλο του θέματος. Για να προσδώσουμε μεγαλύτερο ενδιαφέρον δώσαμε να επιλέξουν τον τίτλο του θέματος ανάμεσα από:
Ένα παραμύθι: Η Χιονάτη και οι εφτά νάνοι.
Ένα θέμα της επικαιρότητας: Όταν έπιασαν τη 17 Νοέμβρη.
Ένα τραγούδι: Μια βραδιά στο Λεβερκούζεν.
Μια ταινία: Ο Χάρι Πότερ και η κάμαρα με τα μυστικά.
Ένα βιβλίο: Ματίλντα του Ρόαλντ Νταλ.
Τα παιδιά μέσα από αυτή τη γκάμα διάλεξαν το πρώτο θέμα. Στον πίνακα όλοι από κοινού επεξεργαστήκαμε ως εξής το γνωστό παραμύθι:
Τέλος, ως τελευταία δραστηριότητα του είδους, επιλέξαμε να κάνουμε φράσεις που να περιέχουν μόνο γράμματα που βρίσκονται μέσα στον τίτλο. Έτσι πάνω στο ίδιο θέμα (Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι) φτιάξαμε τις φράσεις:
Έχει ένα καναπέ εκεί κοντά / Την ένατη νύχτα είχε πάχνη και χιόνι.
Η χήνα ήπιε…πέντε κονιάκ!
Κι επειδή έμεινε λίγος χρόνος ακόμα από το δίωρο που διαθέσαμε, την ίδια δραστηριότητα την επεκτείναμε και σ’ ένα άλλο πολύ γνωστό παραμύθι (Ο λύκος και τα εφτά κατσικάκια) για να κάνουμε τις φράσεις:
Φύλακα, κάτσε καλά / Έλα να φας καλά φασόλια!
