Πρόκειται για τα κείμενα:
- «Τα Αθεϊκά του Βόλου – Το Παρθεναγωγείον» του Δημητρίου Σαράτση (εκλογή από τα δημοσιεύματά του, Βόλος 1954, επιμέλεια του Κ. Α. Μακρή)
- «…από το στόμα της παλιάς Remington» του Γιάννη Πάνου (Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1983)
- «Ελπίδα» του Γιάννη Παπαδόπουλου (Εξάντας, Αθήνα 1999).
Μιλάμε για το ‘‘Ανώτερον Δημοτικόν Παρθεναγωγείον Βόλου’’. Μιλάμε για το σχολείο που συνδέθηκε με τις παιδαγωγικές ιδέες του Αλέξανδρου Δελμούζου και το κίνημα του δημοτικισμού. Με τη διπλή ιδιότητα του δασκάλου και του διευθυντή του σχολείου ο κορυφαίος αυτός παιδαγωγός επιχείρησε να διδάξει τη ζωντανή γλώσσα του λαού παίρνοντας ερεθίσματα από την καθημερινή ζωή των μαθητριών και εισάγοντας φυσικές διδακτικές πρακτικές (περίπατοι, μαθήματα στην ύπαιθρο, σχολικός κήπος, ομαδική εργασία κ.α.). Το σχολείο το ίδρυσε ο Δήμος Παγασών το 1908, με εισήγηση του δημοτικού συμβούλου Δ. Σαράτση με το σκοπό να δίνει ανώτερη γενική μόρφωση στα κορίτσια των αστών που τελείωναν το εξατάξιο δημοτικό σχολείο. Όμως η λειτουργία του μοναδικού αυτού σχολείου-φάρου της Νέας Αγωγής στην Ελλάδα δεν κράτησε ούτε τρία χρόνια δηλαδή. Στο μικρό αυτό διάστημα τιμήθηκε με μια λαϊκή επανάσταση και με εφετικά και αρεοπαγιτικά βουλεύματα. Έκλεισε το Μάρτη του 1911 κάτω από τις λυσσαλέες επιθέσεις σκοτεινών τοπικών κύκλων που διέδιδαν ότι το σχολείο είναι μαλλιαρό, μασονικό, ανήθικο και αναρχικό κτλ. Τα γεγονότα αυτά έμειναν στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης με την ονομασία ‘‘Τα Αθεϊκά’’.
Τα τρία κείμενα του λογοτεχνικού αφιερώματος που προαναφέραμε εισάγουν τον αναγνώστη στο κλίμα της εποχής και δείχνουν περίτρανα ότι παντού και πάντα ο σκοταδισμός και ο φανατισμός πάντα είναι ίδιοι, παίζουν απαράλλαχτα, χρόνια τώρα, τον αποτρόπαιο ρόλο της καταστολής και της οπισθοδρόμησης.
Προβάλλουμε την ύπαρξη των τριών αυτών κειμένων και περιοριζόμαστε σ’ αυτά, αφού τα πρωτόλεια κείμενα του Α. Δελμούζου ‘‘Σαν παραμύθι’’, ‘‘Κρυφό σκολειό’’ ‘‘Τρία χρόνια δάσκαλος’’ που είδαν το φως της δημοσιότητας τα επόμενα χρόνια (1911-1914) είναι σπάνια και δυσεύρετα. Απεναντίας διαβάζοντας κανείς τα κείμενα αυτά πληροφορείται για τα γεγονότα της περιόδου αυτής δια της λογοτεχνικής παρακαμπτηρίου. Για να μάθει κανείς περισσότερα μπορεί, στη συνέχεια, να ανατρέξει στα εγχειρίδια της ιστορίας της εκπαίδευσης ή ακόμα καλύτερα να ψάξει σε βιβλιοθήκες όπως αυτή του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας ή της Γενναδείου βιβλιοθήκης, όπου υπάρχουν τα κείμενα που προαναφέραμε τα οποία αποτελούν παντοτινό σημείο αναφοράς και παρακαταθήκη για κάθε εκπαιδευτικό.
