Lectio 44

I.       Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ - LECTIO XLIV (44 - quadraginta quattuor)

Haec est tyrannōrum vita, in quā nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest; tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt; nullus locus amicitiae eis est. Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet. Coluntur tamen simulatiōne dumtaxat ad tempus. Quodsi forte, ut fit plerumque, cecidērunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicōrum. Hoc est quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: "Tum intellexi, quos fīdos amicos habuissem, quos infīdos, cum iam neutris gratiam referre poteram".

II.    Μετάφραση

Τέτοια είναι η ζωή των τυράννων, στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει καμιά εμπιστοσύνη, καμιά αγάπη, καμία πίστη σε σταθερή φιλία: οι τύραννοι πάντα υποπτεύονται και ανησυχούν για όλα. Δεν έχει καμία θέση η φιλία σ’ αυτούς. Γιατί δε γνωρίζω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν, τον οποίο φοβάται, ή αυτόν, που νομίζει πως τον φοβάται. Στους τυράννους εντούτοις (οι άνθρωποι) δείχνουν υποκριτικό σεβασμό, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Αν όμως ίσως, όπως συμβαίνει συνήθως, χάσουν την εξουσία, τότε γίνεται κατανοητό πόσο τους έλειπαν οι φίλοι. Αυτό είναι που λένε ότι είπε ο Ταρκύνιος, όταν ήταν εξόριστος: «Τότε μόνο κατάλαβα ποιους είχα αληθινούς φίλους και ποιους ψεύτικους, όταν δεν μπορούσα πια να ανταποδώσω τη χάρη ούτε στον ένα ούτε στον άλλο».

III. Παρατηρήσεις

Εξαρτημένες (Πλάγιες) ερωτήσεις

Ερωτηματική λέξη + Υποτακτική  (ουσιαστική ερώτηση)
Rogo, quid facias. - Ρωτάω τι κάνεις.

-ne / num (μερικής αγνοίας) / utrum / an + Υποτακτική  (αν) (διμελείς ερωτήσεις)
Rogo, veneritne. = Rogo, num venerit. - Ρωτάω  αν ήρθε.

1. Οι πλάγιες ερωτήσεις περιέχουν ερώτηση εξαρτημένη από ρήματα ερωτηματικά (Rogo, quid facias), λεκτικά, γνωστικά, αποπειρατικά. Είναι ουσιαστικές προτάσεις (υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση). Εισάγονται με ερωτηματικά μόρια, ερωτηματικές και αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα (όπως και οι ευθείες ερωτήσεις). Εκφέρονται πάντα με υποτακτική σύμφωνα με την ακολουθία των χρόνων.

• Σύγχρονο: Ενεστώτας στο παρόν, παρατατικός στο παρελθόν
• Προτερόχρονο: Παρακείμενος στο παρόν, υπερσυντέλικος στο παρελθόν
• Υστερόχρονο: Ενεστώτας περιφραστικής συζυγίας στο παρόν, παρατατικός περιφραστικής συζυγίας στο παρελθόν

2. Τα ερωτηματικά μόρια num και -nĕ στον πλάγιο λόγο χρησιμοποιούνται χωρίς διαφορά στη σημασία, το nonnĕ (αν δεν) χρησιμοποιείται μόνο με το ρήμα quaero. Στις διμελείς πλάγιες ερωτήσεις το «ή όχι» εκφράζεται με το necnĕ (στις ευθείες ερωτήσεις με το an non)
3. Πλάγιες ερωτήσεις εισάγονται και με το μετά από ρήματα που σημαίνουν αναμονή (exspecto) ή απόπειρα (conor, tempto). Επίσης εισάγονται με το μετά τα: haud scio, nescio (αγνοώ), dubito (αμφιβάλλω), incertum est (είναι αβέβαιο).

IV. Συντακτικές Παρατηρήσεις

1. in qua nulla fides … potest: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο vita. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία (in) qua με οριστική ενεστώτα, γιατί δηλώνει το πραγματικό.
2. quis possit diligere eum,, aut eum: πλάγιες ερωτήσεις αντικείμενα στο nescio. Εισάγονται με την ερωτηματική αντωνυμία quis (μερικής αγνοίας), εκφέρονται με υποτακτική (όπως όλες οι πλάγιες ερωτήσεις) ενεστώτα, γιατί εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο (nescio) και εκφράζουν το σύγχρονο στο παρόν.
3. quem metuat, a quo se metui putet: δευτερεύουσες αναφορικές προσδιοριστικές στο eum της προηγούμενης πλάγιας ερώτησης. Εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες quem και (a) quo, εκφέρονται με υποτακτική (λόγω πλαγίου λόγου) ενεστώτα, γιατί εξαρτώνται από το diligere, που έχει θέση αρκτικού χρόνου, γιατί εξαρτάται από το possit, και εκφράζουν το σύγχρονο στο παρόν.
4. ut fit plerumque: δευτερεύουσα απλή παραβολική – συγκριτική πρόταση, εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα.
5. quam fuerint … amicorum: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα intellegitur. Εισάγεται με το ποσοτικό επίρρημα quam (μερικής άγνοιας), εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου, γιατί το ρήμα εξάρτησης (intellegitur) είναι αρκτικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.
6. quod Tarquinium … exulantem: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο ενν. id της κύριας πρότασης που προηγείται. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα, γιατί δηλώνει το πραγματικό.
7. quos fidos … habuisset, quos infidos: δευτερεύουσες πλάγιες ερωτήσεις, αντικείμενα του intellexi. Εισάγονται με την ερωτηματική αντωνυμία quos (μερικής αγνοίας) και εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο (intellexi) και εκφράζουν το προτερόχρονο στο παρελθόν.
8. cum … poteram: δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον καθαρά χρονικό cum και εκφέρεται με οριστική παρατατικού, γιατί μας πληροφορεί απλώς για το χρόνο κατά τον οποίο έγινε κάτι (η πρόταση διατηρεί την οριστική, γιατί λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο).

V.    ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

I.          Να αναγνωριστούν οι πλάγιες ερωτήσεις του κειμένου (εξάρτηση, εισαγωγή, εκφορά, ακολουθία)

quis possit diligere eum, aut eum: πλάγιες ερωτήσεις αντικείμενα στο nescio. Εισάγονται με την ερωτηματική αντωνυμία quis (μερικής αγνοίας), εκφέρονται με υποτακτική (όπως όλες οι πλάγιες ερωτήσεις) ενεστώτα, γιατί εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο (nescio) και εκφράζουν το σύγχρονο στο παρόν.

quam fuerint … amicorum: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα intellegitur. Εισάγεται με το ποσοτικό επίρρημα quam (μερικής άγνοιας), εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου, γιατί το ρήμα εξάρτησης (intellegitur) είναι αρκτικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

quos fidos … habuisset, quos infidos: δευτερεύουσες πλάγιες ερωτήσεις, αντικείμενα του intellexi. Εισάγονται με την ερωτηματική αντωνυμία quos (μερικής αγνοίας) και εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο (intellexi) και εκφράζουν το προτερόχρονο στο παρελθόν.

II.         Να μετατραπούν οι πλάγιες ερωτήσεις του κειμένου σε ευθείες.

·         Quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet?

·         Quam inopes amicōrum fuerunt?

·         Quos fīdos amicos habui, quos infīdos?

III.       Να μετατραπούν σε πλάγιες οι παρακάτω ευθείες ερωτήσεις (εξάρτηση πρώτα από το  rogat και μετά από το rogavit).

·         Quae est tyrannorum vita?
roga(vi)t quae sit (esset) tyrannōrum vita.

·         Num est ulla fides in tyrannōrum vita?
roga(vi)t num sit (esset) ulla fides in tyrannōrum vita.

·         Utrum tyrannis omnia suspecta sunt an non?
roga(vi)t utrum tyrannis omnia suspecta sint (essent) necnĕ.

·         Cur tyrannis omnia suspecta sunt?
roga(vi)t cur tyrannis omnia suspecta sint (essent).

·         Nonne tyrannis omnia suspecta sunt?
Quaerit (Quaerebat ex te) nonnĕ tyrannis omnia suspecta sint (essent).

IV.      Intellegitur, ferunt: Να γίνει χρονική αντικατάσταση

V.        Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:

    Ρωτά αν οι τύραννοι έχουν φίλους.

    Ρωτούσε αν οι τύραννοι έχουν φίλους.

    Rogat num tyranni amicos habeant.

    Rogavit num tyranni amicos habērent.

M. TVLLI CICERONIS DE AMICITIA

[52] Non ergo erunt homines deliciis diffluentes audiendi, si quando de amicitia, quam nec usu nec ratione habent cognitam, disputabunt. Nam quis est, pro deorum fidem atque hominum! qui velit, ut neque diligat quemquam nec ipse ab ullo diligatur, circumfluere omnibus copiis atque in omnium rerum abundantia vivere?

[52] … Haec enim est tyrannorum vita nimirum, in qua nulla fides, nulla caritas, nulla stabilis benevolentiae potest esse fiducia, omnia semper suspecta atque sollicita, nullus locus amicitiae.

[53] Quis enim aut eum diligat quem metuat, aut eum a quo se metui putet? Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus. Quod si forte, ut fit plerumque, ceciderunt, tum intellegitur quam fuerint inopes amicorum. Quod Tarquinium dixisse ferunt, tum exsulantem se intellexisse quos fidos amicos habuisset, quos infidos, cum iam neutris gratiam referre posset.

[52] … C'est là l'existence des tyrans, indiscutablement, en laquelle il n'existe aucune sincérité, aucune tendresse, aucune affection durable auxquelles on puisse se fier : tout y est toujours suspect et alarmant, point de place pour l'amitié.

53. Qui aimerait, ma foi, une personne qu'il redoute ou une personne qui, pense-t-il, le redoute? On s'empresse pourtant autour de ces gens-là, par hypocrisie, tant que les choses durent. Mais si par hasard, comme c'est d'ordinaire le cas, ils tombent, alors on découvre combien ils étaient dépourvus d'amis. C'est ce dont Tarquin, dit-on, aurait fait la remarque durant son exil: il aurait découvert à ce moment-là qu’il était loyal ou déloyal parmi ses amis, du fait que, dans sa situation, il ne pouvait plus les payer de retour ni les uns ni les autres.