Lectio 47

I.        Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΑΡΕΣΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΣ

Iulia, Augusti filia, matūre habēre coeperat canos, (quos legere secrēte solēbat). Hac re audīta Augustus voluit filiam deterrēre (quominus id faceret). Eo consilio aliquando repente intervēnit oppresitque ornatrīces. (Etsi super vestem eārum deprehendit canos), tamen Augustus dissimulāvit eos vidisse  et aliiis sermonibus tempus extraxit, (donec induxit mentionem aetatis). Tum interrogāvit filiam, (utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva). (Cum illa respondisset) “ego, pater, cana esse malo”, mendacium illi pater obiēcit: “Non dubito (quin calva esse nolis). Quid ergo non times (nē istae te calvam faciant?)”

II.     Μετάφραση

Η Ιουλία, η κόρη του Αυγούστου, είχε αρχίσει να εμφανίζει πρόωρα άσπρες τρίχες, τις οποίες συνήθιζε να βγάζει κρυφά. Όταν ο Αύγουστος πληροφορήθηκε αυτό το πράγμα θέλησε να αποθαρρύνει την κόρη του από το να κάνει αυτό. Μ’ αυτό το σχέδιο εμφανίστηκε κάποτε απρόοπτα και ξαφνικά και έπιασε τις κομμώτριες επ’ αυτοφώρω. Παρ’ όλο που ανακάλυψε άσπρες τρίχες πάνω στα φορέματά τους, εντούτοις ο Αύγουστος προσποιήθηκε ότι δεν τις είδε και παρέτεινε το χρόνο (καθυστέρησε) με άλλες κουβέντες, ώσπου έφερε τη συζήτηση στην ηλικία της. Τότε ρώτησε την κόρη του αν θα προτιμούσε σε μερικά χρόνια να είναι ασπρομάλλα ή φαλακρή. Όταν εκείνη απάντησε: «εγώ, πατέρα, προτιμώ να είμαι ασπρομάλλα», ο πατέρας της πρόβαλε σ’ εκείνη το εξής ψεύτικο επιχείρημα: «δεν αμφιβάλλω πως δε θέλεις να μείνεις φαλακρή. Γιατί λοιπόν δε φοβάσαι μήπως αυτές εδώ σε κάνουν φαλακρή»;

III.  Παρατηρήσεις

a.       Ενδοιαστικές προτάσεις

Ουσιαστικές προτάσεις που εκφράζουν φόβο. Εισάγονται με το nē (φόβος μήπως γίνει κάτι) ή με το nē non ή το ut (φόβος μήπως δε γίνει κάτι). Εκφέρονται πάντα με υποτακτική

b.       Προτάσεις του quominus και του quin. Ουσιαστικές προτάσεις που εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν εμποδίζω ή αρνούμαι εισάγονται με το quominus ή το nē. Με άρνηση έχουμε το quin

c.        Προτάσεις του quominus και του quin ακολουθούν και μετά από εκφράσεις όπως per me stat quominus, non multum abest quin. Τέλος προτάσεις του ακολουθούν μετά από εκφράσεις που σημαίνουν δεν αμφιβάλλω (non dubito quin)

d.       Οι ενδοιαστικές προτάσεις, καθώς και οι προτάσεις του quominus και του quin εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα και παρατατικού, εκτός κι αν το περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης έχει ήδη πραγματοποιηθεί, οπότε εκφέρονται με υποτακτική παρακειμένου. 

IV.           Συντακτικές Παρατηρήσεις

1. quos legere secrēte solēbat: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στη λέξη canos. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quos και εκφέρεται με οριστική παρατατικού, γιατί δηλώνει το πραγματικό.
2. quominus id faceret: δευτερεύουσα πρόταση ενδοιαστική του quominus, ως έμμεσο αντικείμενο στο απαρέμφατο deterrēre. Εισάγεται με τον ενδοιαστικό σύνδεσμο quominus, γιατί εξαρτάται από ρήμα που σημαίνει «εμποδίζω», εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι προτάσεις του quominus, γιατί το περιεχόμενό τους εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης) παρατατικού, επειδή εξαρτάται από το απαρέμφατο deterrēre, που έχει θέση ιστορικού χρόνου, αφού εξαρτάται από το voluit και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.
3. etsi … canos: δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, γιατί εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Στην κύρια πρόταση υπάρχει το tamen, που μας βοηθά να καταλάβουμε το είδος της δευτερεύουσας που προηγείται.
4. donec … aetatis: δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο donec και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, γιατί δηλώνει το υστερόχρονο (πράξη που ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη) – χρόνος καθαρός.
5. utrum post … an calva: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική, ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος interrogavit. Η πρόταση είναι διμελής. Εισάγεται με το utrum (α΄ μέλος) … an (β΄ μέλος), εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι πλάγιες ερωτήσεις) παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (interrogavit) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.
6. cum illa respondisset: δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό – διηγηματικό cum, εκφέρεται με υποτακτική (γιατί υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση μεταξύ δευτερεύουσας και κύριας πρότασης, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους) υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (obiecit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.
7. quin calva … nolis: δευτερεύουσα ενδοιαστική πρόταση του quin, ως αντικείμενο στο ρήμα non dubito. Εισάγεται με τον ενδοιαστικό σύνδεσμο quin (γιατί το ρήμα εξάρτησης συνοδεύεται από άρνηση), εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι προτάσεις του quin, γιατί το περιεχόμενό τους εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας) ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (non dubito) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν – μέλλον.
8. ne istae … faciant: δευτερεύουσα ενδοιαστική πρόταση, ως αντικείμενο στο ρ. non times. Εισάγεται με τον ενδοιαστικό σύνδεσμο ne, επειδή δηλώνει φόβο μήπως συμβεί κάτι, εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι ενδοιαστικές προτάσεις, γιατί το περιεχόμενό τους αφορά κάτι το ενδεχόμενο ή πιθανό) ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (non times) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν – μέλλον.

i.       ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

I.          Να αναγνωριστούν οι ενδοιαστικές προτάσεις και οι προτάσεις του quominus και του quin που υπάρχουν στο κείμενο (εξάρτηση, εισαγωγή, εκφορά, ακολουθία)

II.        Να μετατραπούν σε ενδοιαστικές ή προτάσεις του quominus και του quin οι παρακάτω κύριες προτάσεις (το ρήμα εξάρτησης υπάρχει στην παρένθεση.
Proditor patriae est (vereor nē) - vereor nē proditor patriae sit.
Utilitāti omnium consulit (recusābat quominus) - recusābat quominus utilitāti omnium consuleret.
Vir bonus est (non dubitābam quin)  - non dubitābam quin vir bonus esset.

III.      Να προσδιοριστεί το είδος των παρακάτω προτάσεων που εισάγονται με το ut:
Gallo persuadet, ut epistulam ad Cicerōnem deferat  (μαθ.  XLV) - βουλητική αντικείμενο στο persuadet
Senatum coēgerat, ut Marius hostis iudicaretur (μαθ.  XL) - τελική
Tantus furor omnes invaserat, ut pugnare cuperent (μαθ.  XXXVII) -επιρρηματική συμπερασματική, προηγείται το tantus
Aurum Mario Samnites attulērunt, ut eo uteretur (μαθ.  XXXVI) - τελική
Ita est, ut dicis  - παραβολική, προηγείται το ita, εκφέρεται με οριστική.
Ut legati ad Caesarem venērunt, pacem petivērunt. - χρονική
Ut leges omnium salūtem singulōrum salūti antepōnunt, sic vir bonus utilitātem omnium consulit. (μαθ.  XLVI)
 - παραβολική, προηγείται το sic, εκφέρεται με οριστική.

I.          Etsi … canos, utrum … calva: Να αναγνωριστούν οι προτάσεις

etsi … canos: δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον etsi και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, γιατί εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

utrum post … an calva: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική, έμμεσο αντικείμενο του ρήματος interrogavit. Η πρόταση είναι διμελής, ολικής αγνοίας. Εισάγεται με το utrum (α΄ μέλος) … an (β΄ μέλος), εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι πλάγιες ερωτήσεις) παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (interrogavit) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

II.        Voluit, mallet: Να γίνει χρονική αντικατάσταση (Για την κλίση του volo, του nolo και του malo βλ. τη Γραμματική)
Vult, volebat, volet, voluit, voluerat, voluerit & malit, mallet, - , maluerit, maluisset, - .

III.      Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:

   Φοβάμαι μήπως δεν πει την αλήθεια (veritas, θ.) -  Vereor nē non (ή ut) veritatem dicat.

    Τον εμπόδισα να φύγει (abeo) -  Eum impedivi quominus (ή nē)  abiret

     Vereor nē non (ή ut) veritatem dicat.

     Eum impedivi quominus (ή nē)  abiret

Macrobii Saturnalia Liber II 

[7] Eadem Iulia mature habere coeperat canos, quos legere secrete solebat. Subitus interventus patris aliquando oppressit ornatrices. Dissimulavit Augustus deprehensis super vestem earum canis: et aliis sermonibus tempore extracto induxit aetatis mentionem, interrogavitque filiam, utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva: et cum illa respondisset: Ego, pater, cana esse malo, sic illi mendacium obiecit: Quid ergo istae te calvam tam cito faciunt?

Il lui etait survenu de bonneheure des cheveux blancs, qu'elle se faisait secretement arracher : l'arrivee inopinee de son pere surprit une fois ses coiffeuses. Auguste apercut des cheveux blancs sur les vetements de sa fille, mais n'en temoigna rien. Quelque temps apres, au milieu de plusieurs autres propos, il amena la conversation sur l'age, et demanda a sa fille si, en vieillissant, elle preferait voir ses cheveux blanchir ou tomber: elle repondit: " J'aime mieux les voir blanchir. " Alors il la convainquit de mensonge, en lui disant Pourquoi donc tes femmes te font-elles chauve de si bonne heure? "