Εισηγητής της ατομικής θεωρίας, την οποία ανέπτυξε ο Δημόκριτος, θεωρείται ο Λεύκιππος. Για το Λεύκιππο γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα και ήδη στην αρχαιότητα είχε εκφραστεί αμφιβολία για το αν υπήρξε ποτέ.
Ο Δημόκριτος γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης και, όπως μας λέει η παράδοση, είχε δάσκαλό του το Λεύκιππο. Δε διαθέτουμε πολλές πληροφορίες για τη ζωή του, εκτός από το ότι έκανε πολλά ταξίδια και ότι ασχολήθηκε μεθοδικά με όλες τις επιστήμες της εποχής του (όπως αργότερα και ο Αριστοτέλης).
Ο κόσμος σύμφωνα με τους ατομικούς αποτελείται από άτομα και το κενό . Τα άτομα είναι συμπαγή μικρά σωματίδια ύλης. Είναι άπειρα στον αριθμό και στα σχήματα, αόρατα από τον άνθρωπο και δεν μπορούν να τμηθούν (άτομο< α[στερητικό]+τέμνω). Τα άτομα κινούνται στο κενό, συγκρούονται μεταξύ τους και καθώς ενώνονται σχηματίζουν τα διάφορα σώματα . Κάθε γένεση και φθορά εξηγείται από την ένωση και το χωρισμό των ατόμων. Τα άτομα εκτός από την έκταση στο χώρο και το σχήμα τους δεν έχουν καμία άλλη ιδιότητα (ποιότητα). Οι ιδιότητες των πραγμάτων, όπως τις αντιλαμβανόμαστε, δηλ. το γλυκό, το ψυχρό κ.ο.κ., οφείλονται στον τρόπο με τον οποίο συνδέονται τα άτομα. Ας σημειωθεί ότι ο Δημόκριτος δε δέχεται όπως ο Αναξαγόρας την ύπαρξη μιας δύναμης ξεχωριστής από τα άτομα, που τα θέτει σε κίνηση. Πίστευε ότι η κίνηση είναι άναρχη και ορίζεται από τη διαφορά στο μέγεθος και το σχήμα των ατόμων.
Με την ατομική του θεωρία ο Δημόκριτος επιχείρησε να ενοποιήσει τη θεωρία του Παρμενίδη περί ακινησίας και έλλειψης οποιασδήποτε αλλαγής με τη θεωρία του Ηρακλείτου για διαρκή κίνηση και μεταβολή. Οι απόψεις του Παρμενίδη, που υποστήριζε ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κίνηση και μεταβολή, εμφανίζονται στη θεωρία περί της φύσεως των ατόμων: τα άτομα καθαυτά είναι αμετάβλητα. Οι απόψεις του Ηρακλείτου, που υποστήριζε ότι ο αισθητός κόσμος χαρακτηρίζεται από την αέναη μεταβολή, εμφανίζονται στη θέση ότι τα άτομα βρίσκονται σε διαρκή κίνηση στο κενό προκαλώντας τη γένεση με την ένωσή τους και τη φθορά με το χωρισμό τους.
Ενδιαφέρουσα είναι και η άποψη του Δημόκριτου για τη δυνατότητα του ανθρώπου να φτάσει στην αλήθεια:
Η γνώση μας, λέγει, είναι γνώση των φαινομένων, ενώ η αλήθεια βρίσκεται εν βυθώ. Χαρακτηρίζει λοιπόν την αίσθηση ως σκοτίη (η λέξη προέρχεται από το σκότος) και τη νόηση ως γνησίη (=γνήσια, αληθινή).
Όπως και ο Ξενοφάνης έτσι και ο Δημόκριτος πιστεύει ότι η ανθρώπινη κοινωνία προοδεύει σταδιακά. Υιοθετεί μια αισιόδοξη αντίληψη για την πορεία του ανθρώπου, αντίθετα με τις μυθικές αντιλήψεις για τον ξεπεσμό του ανθρώπου από την παραδείσια κατάσταση στην οποία αρχικά ζούσε. Πίστευε ότι:

Χαρακτήριζε ως ψεύδη όσα λέγονταν για τη μετά θάνατον ζωή και θεωρούσε ότι οι άνθρωποι οδηγούνται σε αυτές τις αντιλήψεις, επειδή αγνοούν ότι μετά το θάνατο επέρχεται "η διάλυση της θνητής φύσης".
Θεωρούσε την ανθρώπινη ζωή σύντομη, εύθραυστη και γεμάτη κινδύνους, όμως δε συμβούλευε, όπως μεταγενέστεροι φιλόσοφοι, την αποχή από τα κοινά. Θεωρούσε την πολιτική τέχνη ως τη μεγίστη των τεχνών, μολονότι παραδεχόταν ότι ο πολίτης, όταν ασχολείται με τα κοινά, μπορεί και να ζημιώνεται, αφού παραμελεί τις προσωπικές του υποθέσεις. Συμβούλευε όσους κατείχαν πολιτικά αξιώματα να μη δημιουργούν οξύτητες και να μην αποκτούν προσωπική ισχύ σε βάρος του συνόλου. Πίστευε επιπλέον ότι οι πλούσιοι είχαν χρέος να ενισχύουν τους οικονομικά ασθενέστερους πολίτες, και για να αποφεύγονται οι εμφύλιες διαμάχες και για να καλλιεργείται στην πολιτεία η ομόνοια, που οδηγεί στα μεγάλα έργα.
Για να ευτυχήσει ο άνθρωπος πρέπει, σύμφωνα με το Δημόκριτο, να πετύχει την ευθυμία, δηλαδή την ψυχική γαλήνη. Σε αυτήν μπορεί να φτάσει με συγκρατημένη διασκέδαση και με μια μετρημένη ζωή, αποφεύγοντας τόσο τις στερήσεις όσο και την υπεραφθονία, που προκαλούν συνήθως ταραχή στην ψυχή .

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ
Σύμφωνα με μελετητές της ελληνικής φιλοσοφίας «από πολλές απόψεις, ο ατομισμός είναι η κορωνίδα της ελληνικής φιλοσοφίας». Με επιδέξιο τρόπο ανέτρεψε τις αντιρρήσεις του Παρμενίδη για την ακινησία του κόσμου και ανέπτυξε την ατομική θεωρία του, που θα επηρεάσει αργότερα τον Επίκουρο και το Ρωμαίο Λουκρήτιο.