Mπορεί οι εκλογές να μονοπωλούν το ενδιαφέρον της δημοσιότητας, αλλά μια άλλη μάχη βρίσκεται προ των πυλών και αυτή αφορά χιλιάδες μαθητές που ετοιμάζονται για τις πανελλαδικές εξετάσεις.  Κυρίαρχο συναίσθημα στα παιδιά αυτά είναι το άγχος, που περιγράφεται από τους επιστήμονες ως «σήμα κινδύνου» του ψυχισμού μας απέναντι σε καταστάσεις οι οποίες μας απειλούν κυριολεκτικά ή μεταφορικά.

Ο ρόλος των γονέων στην διαχείριση του άγχους των παιδιών, την περίοδο των σχολικών εξετάσεων ειναι σημαντικός. Στόχος είναι η υποστήριξη του παιδιού, ώστε να αξιοποιήσει τις δυνατότητες του και να εξελιχθεί στο μέγιστο των δυνατοτήτων του.

Η στήριξή των γονέων θα πρέπει να εκφράζεται εμπράκτως, είτε με βοήθεια στην οργάνωση της μελέτης, είτε με ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτο-αποτελεσματικότητας του παιδιού. Η επικοινωνία γονέα - παιδιού, για να είναι γόνιμη, θα πρέπει να χαρακτηρίζεται όχι μόνο από επαρκή χρόνο ή προσοχή, αλλά και από ευαισθησία και κατανόηση στις ανάγκες του παιδιού.

Το «καλό» και «κακό» άγχος
Το άγχος άλλοτε είναι δημιουργικό και άλλοτε τόσο έντονο που γίνεται παθολογικό. Συχνά αναφερόμαστε στο «καλό άγχος των εξετάσεων». Πρόκειται για λειτουργικό συναίσθημα το οποίο μας διευκολύνει να αντιμετωπίσουμε τις δύσκολες καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε στη ζωή θέτοντας τον οργανισμό σε κατάσταση ετοιμότητας.

Στον αντίποδα βρίσκεται το παθολογικό άγχος. Πρόκειται για συναίσθημα υπερβολικό σε ένταση, δυσανάλογο του ερεθίσματος, επίμονο στο χρόνο, παρόν σε καταστάσεις οι οποίες αντικειμενικά δεν εμπεριέχουν κίνδυνο ή απειλή. Σ' αυτή την περίπτωση, το άγχος μετατρέπεται σε ένα συναίσθημα που εμποδίζει την ομαλή προσαρμογή, καθώς αντί να προετοιμάζει τον οργανισμό για την αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης, προτρέπει για την αποφυγή της και συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα.

Το έντονο άγχος έχει επιπτώσεις στο συναίσθημα (υπερένταση, ανησυχία), στη συμπεριφορά (εκνευρισμός, κινητικότητα, αποφυγή) και στο σώμα μας. Ως προς το τελευταίο, οι επιπτώσεις του άγχους εξετάσεων μπορεί να είναι διάχυτες σε όλο το σώμα, όπως στο καρδιαγγειακό σύστημα (κρύα ή ιδρωμένα χέρια, ταχυκαρδία, λιποθυμικές τάσεις, κοκκίνισμα προσώπου ή χλόμιασμα), το αναπνευστικό σύστημα (αύξηση του ρυθμού αναπνοής, ρηχή αναπνοή, πόνος στο στήθος), το μυϊκό σύστημα (τικ), το ενδοκρινικό σύστημα (έκκριση αδρεναλίνης), το γαστρεντερικό σύστημα (διάρροια, ναυτία, κοιλιακός πόνος) και το δέρμα (εξανθήματα). Άλλα σωματικά συμπτώματα είναι ο πονοκέφαλος, η αϋπνία, οι εφιάλτες, η συχνουρία, η δυσκολία συγκέντρωσης, οι διαταραχές διατροφής, η ονυχοφαγία κ.λπ.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες το άγχος οφείλεται σε βιολογικούς ή αλλιώς ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες. Τα παιδιά με γενετική προδιάθεση στο άγχος συνήθως είναι συνεσταλμένα, απομονωμένα, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και φόβο κριτικής. Ωστόσο, καθώς δεν κληρονομείται ακριβώς το ίδιο το άγχος, αλλά η προδιάθεση για την εκδήλωσή του, λαμβάνουμε πάντα υπόψη τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που ευθύνονται για την εκδήλωση του άγχους εξετάσεων, όπως η πίεση από το περιβάλλον για επιτυχία, αλλά και η εσφαλμένη σύνδεση του αποτελέσματος με την επαγγελματική επιτυχία, με την αξία του μαθητή, το δείκτη νοημοσύνης του κ.λπ.

Επιπλέον, οι ίδιοι οι γονείς ως πρότυπα προς μίμηση, η κριτική ή οι προσδοκίες τους που μπορεί να είναι δυσανάλογες με τις δυνατότητες του παιδιού, δημιουργούν μία κατάσταση που εντείνει την ένταση του μαθητή. Επίσης, μέχρι πρότινος εθεωρείτο η είσοδος στο πανεπιστήμιο, σαν η κατάσταση αυτή που θα έφερνε την απόλυτη επιτυχία και ευτυχία. Στην πρόσφατη κρίση όμως οι υπερβολικές αυτές θέσεις αμφισβητήθηκαν αρκετά από την ίδια την πραγματικότητα.

Χρήσιμες συμβουλές διαχείρισης του άγχους
Για τη διερεύνηση των αιτιών αλλά την αντιμετώπιση του άγχους εξετάσεων, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στον τρόπο ερμηνείας των καταστάσεων παρά στις ίδιες τις καταστάσεις. Για παράδειγμα, συχνά παρατηρείται το φαινόμενο οι έφηβοι να υπερεκτιμούν μια αποτυχία τους σε ένα διαγώνισμα ή να υποτιμούν αντίστοιχα μία επιτυχία τους κατ? επέκταση και τις δυνατότητές τους. Επίσης, είναι πιθανό να εξάγουν αυθαίρετα συμπεράσματα ή να «προβλέπουν» την αποτυχία τους.

Ως προς την αντιμετώπιση του άγχους εξετάσεων από τον ίδιο υποψήφιο, γεγονός είναι ότι «για να το νικήσει κανείς πρέπει να το αντιμετωπίσει». Μια αποτελεσματική τεχνική είναι η στρατηγική επίλυσης προβλήματος, κατά την οποία ο μαθητής καθορίζει το πρόβλημα (π.χ. «δύο διαγωνίσματα την ίδια ημέρα»), εντοπίζει όλες τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις, εκτιμά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, επιλέγει την καλύτερη και αξιολογεί τα αποτελέσματα.

Σημαντικά συμβάλει, επίσης, στη διαχείριση του άγχους η συστηματική ιεράρχηση των καταστάσεων που προκαλούν άγχος και η σταδιακή αντιμετώπιση τους.

 Επιπλέον, η αυτοπαρατήρηση μέσω ενδεχομένως της τήρησης ενός ημερολογίου συμβάλει στον εντοπισμό και στη διερεύνηση των αιτιολογικών παραγόντων που οδηγούν στην εκδήλωση του άγχους εξετάσεων. Στην πορεία ο μαθητής θα προσπαθήσει να αντικαταστήσει τις αρνητικές σκέψεις του σχετικά με τις εξετάσεις με σκέψεις πιο ρεαλιστικές.

Περαιτέρω τεχνικές είναι η απόσπαση της σκέψης μέσω ευχάριστων δραστηριοτήτων, η εκπαίδευση στην αυτό-καθοδήγηση, η εκπαίδευση στη χαλάρωση και η άσκηση στη φαντασία με σκοπό της προετοιμασία του μαθητή για την αντιμετώπιση της εξέτασης.

Οι γονείς θα χρειαστεί να δημιουργήσουν ευκαιρίες για συζήτηση, παράλληλα όμως να σεβαστούν και την ανάγκη του εφήβου να απομονώνεται ή να μοιράζεται τις ελεύθερες στιγμές του με τους συνομηλίκους. Και κυρίως, μη διστάσουν να απευθύνουν ευθέως ερωτήματα στο παιδί, όπως «ποιες είναι οι σκέψεις σου;», «ποια είναι τα συναισθήματά σου;», «πώς μπορεί η στάση μου να σε αγχώνει;», «με ποιο τρόπο θα ήθελες να σε βοηθήσω;»

Γραμμή Βοήθειας
Η Διαγνωστική και Θεραπευτική Μονάδα για το παιδί «Σπύρος Δοξιάδης» εκτιμώντας το άγχος τόσο των παιδιών όσο και των γονέων τις ημέρες των σχολικών εξετάσεων θα διατηρήσει Τηλεφωνική Γραμμή επικοινωνίας, από τις 9:00 το πρωί μέχρι τις 15:00 το απόγευμα στο τηλέφωνο 2109232347 (παιδοψυχίατρος Τζένη Σουμάκη).
 

* Η Κωνσταντίνα Κοκκότη, είναι Ψυχολόγος, MSc Κλινικής Ψυχολογίας - Ψυχοθεραπεύτρια, στην Διαγνωστική και Θεραπευτική Μονάδα για το Παιδί «Σπύρος Δοξιάδης».