ΤΗΣ ΕΥΤΥΤΧΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ*
Στο εκπαιδευτικό σύστημα, η γλώσσα αποτελεί σημαντικό μέρος του σχολικού προγράμματος και κάθε θέμα που προσεγγίζεται, εξυπηρετεί στόχους ομιλίας, ανάγνωσης και γραφής. Μέσα από το σχεδιασμό και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων γλώσσας, δημιουργούνται οι συνθήκες και τα παιδιά έχουν ευκαιρίες να συζητούν, να διηγούνται, να επικοινωνούν, να εξηγούν και να ερμηνεύουν, να εμπλουτίζουν τον προφορικό τους λόγο, να ανταλλάσσουν απόψεις, να επιχειρηματολογούν, αλλά και να καταγράφουν, να αναγνωρίζουν οικείες λέξεις στο περιβάλλον και μέσα στα κείμενα, να παίρνουν πληροφορίες από διάφορες γραπτές πηγές, να υπαγορεύουν στην εκπαιδευτικό κείμενα, να αντιγράφουν λέξεις που εξυπηρετούν λειτουργικές ανάγκες, να φτιάχνουν καταλόγους, αφίσες, να γράφουν γράμματα, να παράγουν δικά τους κείμενα, να αναπαριστούν γενικά τις ιδέες τους με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Το σημαντικό είναι ότι οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται έχουν νόημα για τα παιδιά, με αποτέλεσμα να ενισχύονται τα κίνητρα για την κατάκτηση αυτών των δεξιοτήτων.
Η ανάπτυξη του προφορικού λόγου αποτελεί θεμελιώδη λίθο για την επικοινωνία του ατόμου με τους άλλους, η οποία με τη σειρά της έχει ως αποτέλεσμα την ομαλή ψυχολογική εξέλιξη του ατόμου και την κοινωνική προσαρμογή του στο περιβάλλον. Μέσα από το λόγο, το παιδί αναπτύσσει διαπροσωπικές σχέσεις, εκφράζει συναισθήματα, συνεργάζεται με τους άλλους τηρώντας κανόνες και, τέλος, εντάσσεται ομαλά στην ομάδα των συνομηλίκων, της οικογένειας, του σχολείου και της ευρύτερης κοινωνίας. Το παιδί με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες και Αναπηρίες υποστηρίζεται στην περιοχή του προφορικού λόγου με στοχευμένες δραστηριότητες μαθησιακής ετοιμότητας, με τις οποίες καλλιεργείται η ικανότητα αντίληψης και διάκρισης των ήχων, ώστε να μπορεί να διακρίνει και να χρησιμοποιεί στη συνέχεια τα στοιχεία του προφορικού λόγου και τελικά να είναι ικανό: α) να ακροάται και να αποκωδικοποιεί τις ακουστικές πληροφορίες, β) να συμμετέχει με επιτυχία στο διάλογο περιμένοντας τη σειρά του και γ) να εκφράζεται με σαφήνεια και ακρίβεια.
Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν πολλές κατηγορίες παιδιών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες, όπως παιδιά με ειδική γλωσσική διαταραχή (δυσλεξία) που παρουσιάζουν δυσκολίες στην φωνολογική αντίληψη και διάκριση των ήχων, στην επεξεργασία του φωνολογικού επιπέδου της γλώσσας, στην επεξεργασία των πληροφοριών και στην κατανόηση του νοήματος μιας συζήτησης ή ενός κειμένου. Επίσης, δραστηριότητες στις οποίες το παιδί με παρορμητικότητα καλείται να συμμετάσχει στο διάλογο περιμένοντας τη σειρά του, μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση των αυθόρμητων ενεργειών του μαθητή που συνήθως δημιουργούν προβληματικές καταστάσεις, τόσο στον ίδιο όσο και στα άτομα του περιβάλλοντός του.
Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν πολλές κατηγορίες παιδιών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες, όπως παιδιά με ειδική γλωσσική διαταραχή (δυσλεξία) που παρουσιάζουν δυσκολίες στην φωνολογική αντίληψη και διάκριση των ήχων, στην επεξεργασία του φωνολογικού επιπέδου της γλώσσας, στην επεξεργασία των πληροφοριών και στην κατανόηση του νοήματος μιας συζήτησης ή ενός κειμένου. Επίσης, δραστηριότητες στις οποίες το παιδί με παρορμητικότητα καλείται να συμμετάσχει στο διάλογο περιμένοντας τη σειρά του, μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση των αυθόρμητων ενεργειών του μαθητή που συνήθως δημιουργούν προβληματικές καταστάσεις, τόσο στον ίδιο όσο και στα άτομα του περιβάλλοντός του.
Τα δομημένα διδακτικά προγράμματα αναγνωστικής ετοιμότητας, σύμφωνα με τις απόψεις που επικρατούν, περιλαμβάνουν δραστηριότητες οι οποίες αποβλέπουν στην ανάπτυξη της λογικής σκέψης, τον εμπλουτισμό των εμπειριών του παιδιού, την ανάπτυξη ενδιαφέροντος για τα βιβλία, την εξέλιξη της γενικής και λεπτής κινητικότητας, την προαγωγή της οπτικής και της ακουστικής διάκρισης, την ανάπτυξη του οπτικοκινητικού συντονισμού, την προαγωγή του προφορικού λόγου και τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου. Σε κάθε πρόγραμμα αναγνωστικής ετοιμότητας, οι στρατηγικές που χρησιμοποιούνται έχουν σκοπό:τη διεύρυνση και αξιοποίηση των καναλιών πρόσληψης πληροφοριών μάθησης,
- τη διεύρυνση και αξιοποίηση των καναλιών πρόσληψης πληροφοριών μάθησης,
- την καλύτερη αντιμετώπιση των δυσκολιών ανάγνωσης,
- τη διαχείριση των πηγών άγχους και ανασφάλειας,
- την αύξηση του θετικού αυτοσυναισθήματος.
- την ανάπτυξη της αναγνωστικής αυτοεικόνας.
Ειδικότερα για το μαθητή με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες και Αναπηρίες, επιδιώκεται να ακούει και να αντιλαμβάνεται σωστά ποικίλα ηχητικά ερεθίσματα. Το παιδί αναγνωρίζει ήχους που ακούει, βρίσκει την κάρτα που αντιστοιχεί σε κάθε ήχο, μιμείται και παράγει φωνές ζώων ή μουσικά όργανα, εκτελεί εντολές που ακούει. Να συμμετέχει αποτελεσματικά στο διάλογο περιμένοντας τη σειρά του. Μέσα από ομαδικά παιχνίδια (παζλ, επιτραπέζια, κάρτες), το παιδί ονομάζει αντικείμενα με τυχαία ή ορισμένη σειρά. Ανακοινώνει τα νέα της ημέρας στους συμμαθητές του. Η επιτυχία των δραστηριοτήτων αυτών έγκειται στο να μπορεί το παιδί να περιμένει τη σειρά του για να μιλήσει, χωρίς να διακόπτει το συνομιλητή του. Να εκφράζεται προφορικά με ακρίβεια και σαφήνεια. Η σύνδεση λέξεων, προτάσεων και γεγονότων, η σωστή χρήση των χρόνων και των επιθέτων αποτελούν κριτήριο για την ακριβή και σαφή έκφραση. Δραστηριότητες με δραματοποιήσεις, φωτογραφίες, παραμύθια βοηθούν ως προς αυτή την κατεύθυνση με παιγνιώδη τρόπο.
Οι εκπαιδευτικοί στο νηπιαγωγείο δίνουν στα παιδιά ποικιλία ερεθισμάτων, ώστε να επιτεύξουν τους στόχους του προφορικού λόγου. Το παιδί ακροάται, δέχεται τις προφορικές πληροφορίες, τις επεξεργάζεται νοητικά, επενδύει συναισθηματικά στο προϊόν που παράγεται και εκφράζεται.
Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στον προφορικό και γραπτό λόγο. Ο σύνδεσμος που δημιουργείται στο νηπιαγωγείο, ανάμεσα στην ανάγνωση και τη γραφή, επηρεάζει σημαντικά την εξέλιξη του παιδιού, καθώς και τα αποτελέσματα της μαθησιακής διαδικασίας. Η δόμηση μιας θετικής σχέσης με τον προφορικό και το γραπτό λόγο, είναι το κλειδί για κάθε μάθηση και για την ανάπτυξη των ικανοτήτων που συνδέονται με αυτήν. Η καλή συγκρότηση του προφορικού λόγου, ευνοεί την προσωπική ανάπτυξη και τη δόμηση συγκροτημένης κοινωνικής ταυτότητας.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Edwards, C.P. (2002). Three Approaches from Europe: Waldorf, Montessori, and Reggio
Emilia.Early Childhood Research & Practice, Vol. 4, 1.
Griffiths, F. (2002). Communication Counts: speech and Language difficulties in the early years. London: Routledge Falmer.
Marcon, R.A. (2002). Moving up the Grades: Relationship between preschool Model and Later School Success. Early Childhood Research & Practice, Vol. 4, 1. Ηλεκτρονικό περιοδικό.Γαβριηλίδου, Ζ. (2003). Φωνητική συνειδητοποίηση και διόρθωση παιδιών προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Αθήνα: Εκδ. Τυπωθήτω- Δαρδανός
Πόρποδας, Κ. (2002). Η Ανάγνωση. Πάτρα:Εκδ. Συγγραφέα.
Χρυσαφίδης, Κ. (2004). Βιωματική –Επικοινωνιακή Μάθηση: η σύγχρονη εκδοχή της μεθόδου project. Ένθετο δραστηριοτήτων, Νο 10, τχ. 37. Σύγχρονο νηπιαγωγείο, τχ. 38, σελ. 65-71.
*Δημόσιο Νηπιαγωγείο Τραχωνίου, Λεμεσός, Κύπρος