Το όνομα του Πτελεού, το βλέπουμε, σε διάφορες εποχές, να παρουσιάζεται και στα τρία γένη: στο αρσενικό ο Πτελεός, ο Φτελιός, ο Πετιλεός κπ.λ., στο θηλυκό η Πτελεός (στον Όμηρο), η Φτελιά, η Φτελιού κπ.λ. αλλά και στο ουδέτερο, το Πτελεόν, το Φτελιό κ.τ.λ.
 
  Όλες οι μορφές αυτές της ονομασίας του χωριού του Πτελεού, και ανεξάρτητα από την εποχή κατά την οποία επικρατούν και τη γλώσσα που χρησιμοποιείται, έχουν μία και μόνο προέλευση.
Προέρχονται και παράγονται από την ονομασία του δέντρου πτελέα, πτελεά, φτελιά.
 
  Η προέλευση της ονομασίας αυτής του Πτελεού, φαίνεται να έχει μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη σύνδεση με το δέντρο φτελιά.
Η φτελιά πρέπει να θεωρούνταν ιερό δέντρο, τουλάχιστον στην περιοχή του Πτελεού και ακόμη πρέπει να ήταν το ιερό δέντρο που συνδεόταν με τη λατρεία του Πρωτεσίλαου.

  Ο Πρωτεσίλαος δεν ήταν μόνο ένας ήρωας της περιοχής του βασιλείου του, δεν ήταν μόνο ο βασιλιάς του Πτελεού.

  Ήταν και ένας τοπικός μεν αλλά ευρύτερης ακτινοβολίας και αποδοχής προολύμπιος  θεός, ήταν ένας "πρότερος θεός", όπως ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες τους θεούς που λάτρευαν πριν ακόμη, στην εξελικτική πορεία της θρησκευτικής συνείδησης τους, επικρατήσουν οι πανελλήνιας ακτινοβολίας και παραδοχής Ολύμπιοι θεοί.

  "Πρότεροι θεοί" καλούνταν, γενικά, όλες οι προολύμπιες θεότητες.
Μετά την επικράτηση σε πανελλήνια κλίμακα των ολυμπιακών θεοτήτων αυτοί οι "πρότεροι θεοί" δεν λησμονήθηκαν.

   Ο Πρωτεσίλαος ήταν ένας θεός που λατρευόταν πολύ πριν από τους Ολύμπιους θεούς, ιδιαίτερα και αρχικά τουλάχιστον, στην περιοχή της Φυλάκης και του Πτελεού και γενικότερα στην περιοχή της Αχαΐας Φθιώτιδας.

  Όταν σ' ολόκληρο τον ελληνικό χώρο κυριάρχησαν οι Ολύμπιοι θεοί, κυρίως εξ αιτίας της μεγάλης και καταλυτικής επίδρασης και επικράτησης πανελληνίως των ομηρικών επών, ο Πρωτεσίλαος υποβιβάστηκε σε ήρωα.  

Η θεϊκη υποσταση του Πρωτεσιλαου

   Ο Πρωτεσίλαος, ο βασιλιάς της Φυλάκης και του Πτελεού, είναι  αναπόσπαστο και κυρίαρχο μέρος της μυθικής, της προϊστορικής,  της ιστορικής και κυρίως της θρησκευτικής και λατρευτικής ταυτότητας του αρχαίου Πτελεού.

Πίστευαν οι κάτοικοι του Πτελεού της εποχής εκείνης ότι η "φτελιά" ήταν το αγαπημένο, το ιερό δέντρο του θεού τους Πρωτεσίλαου και γι' αυτό φύτευαν φτελιές στο ιερό του και ονόμαζαν και το χωριό τους "Πτελεό".

  Ο δικός τους θεός "Πρωτεσίλαος" προστάτευε τους αμπελουργούς και την αμπελοκαλλιέργεια και γι' αυτό, για να τον ευχαριστήσουν αλλά και να του ζητήσουν την βοήθεια και την προστασία, του προσέφεραν σταφύλια.  

Ο ΘΕΟΣ ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ

 Στη Φυλάκη, την πρωτεύουσα του Πρωτεσίλαου, υπήρχε τέμενος αφιερωμένο σ' αυτόν.
Στο ιερό αυτό της Φυλάκης, για να τιμούν οι κάτοικοί της το μεγάλο τοπικό τους ήρωα Πρωτεσίλαο, οργάνωναν γυμνικούς αγώνες.

  Οι αθλητές, πριν λάβουν μέρος στους γυμνικούς αυτούς αγώνες, πήγαιναν και προσκυνούσαν στο Πρωτεσιλάειο ιερό και ζητούσαν τη βοήθεια του μεγάλου ήρωα βασιλιά και προστάτη τους, του δικού τους θεού, του Πρωτεσίλαου.  

  Οι κάτοικοι του βασιλείου του Πρωτεσίλαου πίστευαν ότι ο Πρωτεσίλαος είχε τη δύναμη να γιατρεύει τις αρρώστιες, αλλά μπορούσε και να βοηθάει τους αθλητές στα διάφορα αγωνίσματα.
Δεν ήταν, λοιπόν, ο Πρωτεσίλαος απλά ένας βασιλιάς της Φυλάκης και του Πτελεού. Ήταν ένας θεός.

  Θεωρούνταν προστάτης της αμπελοκαλλιέργειας και γενικότερα της φύσης. Ιερό του δέντρο ήταν η φτελιά. Απήχηση της πανάρχαιας λατρείας του Πρωτεσίλαου στη περιοχή της Φυλακής μπορεί να θεωρηθεί και η απεικόνιση του ήρωα σε νομίσματα της περιοχής αυτής.    

Ο ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΑΙΟΥΝΤΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

  Η σημαντικότητα του Πρωτεσίλαου και η θεϊκή του υπόσταση φανερώνεται και από το ότι η λατρεία του δεν περιοριζόταν μόνο στην περιοχή του βασιλείου του αλλά εκτεινόταν και σε άλλες περιοχές. Τον τιμούσαν και στον Ελαιούντα της Θράκης.

  Εκεί, όπως πίστευαν, βρισκόταν και ο τάφος του Πρωτεσίλαου και για να τιμούν είχαν χτίσει το "Πρωτεσιλάειο ιερό". Στο εσωτερικό του Πρωτασιλάειου ιερού του Ελαιούντα τιμούσαν τον θεό Πρωτεσίλαο και πίστευαν,  ότι οι φτελιές που βρίσκονταν γύρω από αυτό το ιερό μεγάλωναν και όταν οι φτελιές  έφταναν σε ύψος τέτοιο ώστε οι κορυφές τους ν' αντικρίζουν τα τείχη της  Τροία ξεραίνονταν.
 
  Ξεραίνονταν μεν οι φτελιές του αλλά δεν πέθαιναν οριστικά. Φύτρωναν νέα παραβλάσταρα από τους ξεραμένους κορμούς.

  Ο θάνατος τους αυτός θύμιζε και σχετιζόταν με τον θάνατο του Πρωτεσίλαου, ο οποίος επίσης πέθανε, σύμφωνα με τον σχετικό μύθο, ακριβώς μόλις αντίκρισε την Τροία και πάτησε το πόδι του σ' αυτήν.



  Στον Ελαιούντα τον λάτρευαν ως προστάτη της δεντροκομίας, της μελισσοκομίας και της αμπελουργίας. Στον τάφο του προσέφεραν σταφύλια και άλλους καρπούς και την άνοιξη,  γάλα.

  Αναφέρεται  ότι στο Πρωτεσιλάειο ιερό του Ελαιούντα υπήρχε κολοσσιαίου μεγέθους άγαλμα του και  ήταν πολύ πλούσιο σε αφιερώματα και αναθέματα.    

Ο ΘΕΟΣ ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ ΣΤΟ ΠΤΕΛΕΟ

  Ήταν λοιπόν οι φτελιές τα δέντρα που ίσκιωναν και προστάτευαν τον τάφο του Πρωτεσίλαου. Με φτελιές ήταν φυτεμένο το μέρος στο οποίο λατρευόταν.

  Αυτή ακριβώς η λατρευτική σχέση της φτελιάς με τον Πρωτεσίλαο έδωσε το όνομα στο Φτελιό.  
 
Στον ιερό πτελεώνα, που ασφαλώς στα χρόνια εκείνα υπήρχε κάπου στη σημερινή περιοχή του Πτελεού, υπήρχε και ιερό αφιερωμένο στο θεό Πρωτεσίλαο.
Γύρω από τον ιερό αυτόν πτελεώνα συγκεντρώθηκαν άνθρωποι που λάτρευαν τον Πρωτεσίλαο, άνθρωποι που ζητούσαν την προστασία του και αυτοί ήταν εκείνοι που ονόμασαν την εγκατάσταση τους αυτή Πτελεό.  

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΥ

   Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο Πρωτεσίλαος ήταν αρχαία θεσσαλική θεότητα, η οποία, μετά την εποχή του Ομήρου, εξαιτίας της πανελλήνιας ακτινοβολίας και επικράτησης των Ομηρικών Επών, υποβιβάστηκε σε ήρωα.

  Η περίπτωση του Πρωτεσίλαου είναι μία κλασική περίπτωση θεοκρασίας κατά την οποία οι ιδιότητες και οι λατρευτικές συνήθειες μιας τοπικής θεότητας ενός ασήμαντου τόπου απορροφήθηκαν μέσα στις ισχυρότερες ολυμπιακές θεϊκές υποστάσεις.

  Στοιχεία της πρώτης λατρείας του "πρότερου θεού" Πρωτεσίλαου παρατηρούνται π.χ. στη λατρεία του Διόνυσου ως θεού προστάτη της αμπελοκαλλιέργειας, όπως ήταν και ο Πρωτεσίλαος.