Η ναυμαχία του Ναυαρίνου
Μετά τη λήξη της προθεσμίας στην Πύλη, οι μονάδες των συμμαχικών στόλων, που βρίσκονταν στην ανατολική Μεσόγειο διατάχτηκαν να χρησιμοποιήσουν τα κατάλληλα μέτρα, για να εμποδίσουν τη συνέχιση των επιχειρήσεων. Οι οδηγίες των Μεγάλων Δυνάμεων προς τους τρεις ναυάρχους: Κόδρινγκτον (Αγγλία), Δεριγνύ (Γαλλία) και Χέυδεν (Ρωσία) ήταν ιδιαίτερα ασαφείς. Οι τρεις ναύαρχοι μπορούσαν να επικαλεστούν τη βία ή να απειλήσουν με προειδοποιητικούς κανονιοβολισμούς, δίχως όμως να εμπλακούν σε μάχη. Ωστόσο, δεν υπήρξε πρόβλεψη για το πώς θα έπρεπε να αντιδράσει ο συμμαχικός στόλος σε περίπτωση επίθεσης του εχθρού, γεγονός που επί της ουσίας οδήγησε στη ναυμαχία του Ναυαρίνου.
Στο μεταξύ ο Μοχάμεντ Αλη, ο σουλτάνος της Αιγύπτου είχε στείλει νέες ισχυρές δυνάμεις που αριθμούσαν 92 πλοία, 4.000 άνδρες, εφόδια και χρήματα για τη συνέχιση της εκστρατείας του Ιμπραήμ στη Νότια Βαλκανική. Οι δυνάμεις αυτές είχαν φθάσει στις αρχές Σεπτεμβρίου και είχαν προσορμιστεί στο Ναυαρίνο, όπου ενώθηκαν με ένα τμήμα του τουρκικού στόλου.
Σε συνάντηση που είχε ο Κόδρινγκτον με τον Ιμπραήμ, του μετέφερε τις εντολές που είχε και ο Αιγύπτιος στρατηγός δεσμεύτηκε να μην προχωρήσει σε κάποια ενέργεια προτού λάβει νέες εντολές από το σουλτάνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τον Μοχάμεντ Αλη της Αιγύπτου. Συγχρόνως, όμως, ο στρατός του συνέχιζε τις επιδρομές και τη λεηλασία στις περιοχές της Μεσσηνίας και της Αρκαδίας. Όταν ο Ιμπραήμ πληροφορήθηκε ότι οι Τσορτς και Κόχραν επρόκειτο να ξεκινήσουν στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων στην περιοχή του Κορινθιακού Κόλπου επιχείρησε να εξέλθει με τον τουρκοαιγυπτιακό του στόλο από το Ναυαρίνο. Αναγκάστηκε όμως να επιστρέψει πίσω από τον Κόδρινγκτον.
Ο Άγγλος ναύαρχος, για να είναι σε θέση να ελέγξει καλύτερα την κατάσταση και τις κινήσεις του τουρκοαιγυπτιακού στόλου, πήρε την απόφαση να εισέλθει εντός του λιμανιού στις 20 Οκτωβρίου 1827. Έτσι, οι τρεις συμμαχικές μοίρες αγκυροβόλησαν μέσα στο τόξο που σχημάτιζαν τα πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου που κάλυπταν το λιμάνι από τη μία άκρη στην άλλη και είχαν σχηματίσει τρεις καμπύλες γραμμές.
Η ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη. Πριν ολοκληρωθεί η παράταξη των Μεγάλων Δυνάμεων στον κόλπο, το απόγευμα της 8ης Οκτωβρίου 1827, οι Οθωμανοί έστειλαν ένα πυρπολικό εναντίον μιας αγγλικής φρεγάτας, επιθυμώντας ωστόσο να μην εμπλακούν σε κάποια εχθροπραξία. Από την πλευρά τους οι Άγγλοι προσπάθησαν να απομακρύνουν το πυρπολικό αποστέλλοντας μια αγγλική λέμβο προς το μέρος του. Οι Αιγύπτιοι, αντιλαμβανόμενοι την πρόθεσή τους, άνοιξαν πυρ σκοτώνοντας το πλήρωμα της αγγλικής λέμβου που επιχειρούσε την απομάκρυνση του πυρπολικού. Οι Άγγλοι απάντησαν με κανονιοβολισμούς που τους ακολούθησαν βολές των αιγυπτιακών πλοίων κατά των Άγγλων και των Γάλλων. Μέσα σε λίγα λεπτά η σύρραξη γενικεύτηκε. Η ναυμαχία που ακολούθησε ήταν ολοκληρωτική. Οι αντίπαλοι ήταν τόσο κοντά, ώστε όλες οι βολές έβρισκαν απ’ ευθείας το στόχο. Οι Αιγύπτιοι και Τούρκοι, παραταγμένοι πυκνά και κακοδιοικούμενοι, δέχονταν καίριες βολές. Ο πάταγος της ναυμαχίας ακουγόταν ως τη Ζάκυνθο και τα Κύθηρα και η θάλασσα είχε γεμίσει συντρίμμια.
Σε σύντομο διάστημα, μέσα σε τέσσερις (4), περίπου, ώρες, ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος είχε χάσει 60 από τα 89 πλοία που διέθετε, ενώ οι απώλειες των ανδρών έφθασαν τις 8.000. Στον αντίποδα, ο στόλος των Μεγάλων Δυνάμεων που αριθμούσε 27 πλοία δεν είχε χάσει κανένα, ενώ κάποια ελάχιστα από αυτά έπαθαν βλάβες. Οι αριθμητικές απώλειες τους σε άνδρες υπήρξαν δέκα φορές μικρότερες.
Μεταξύ των Δυνάμεων της Ευρώπης το αποτέλεσμα της ναυμαχίας του Ναυαρίνου έγινε δεκτό με αντιφατικά μεταξύ τους αισθήματα. Γαλλία και Ρωσία εξέφρασαν τον ενθουσιασμό και τη χαρά τους για τη νίκη του στόλου των τριών (3) Δυνάμεων, ενώ δεν παρέλειπαν να ρίχνουν την ευθύνη για το τραγικό γεγονός της απώλειας τόσων χιλιάδων ανδρών στην Πύλη.
Για την αγγλική κυβέρνηση, αντίθετα, η ναυμαχία υπήρξε κεραυνός εν αιθρία και χαρακτηρίστηκε «ατυχές συμβάν». Μάταια ο Κόδριγκτον έστελνε εκθέσεις στην αγγλική κυβέρνηση και δικαιολογούνταν ότι η ναυμαχία ήταν αναπόφευκτη. Αποτέλεσμα ήταν να αντικατασταθεί ο Κόδριγκτον στην αρχηγία του στόλου της Μεσογείου και να γίνουν προτάσεις για την παραπομπή του στο στρατοδικείο! Τη γενική εικόνα της αντιδραστικής Αγγλίας εκφράζει και ο λόγος του βασιλιά, ο οποίος χαρακτήρισε τη ναυμαχία «θλιβερό γεγονός που έγινε αφορμή να καταπολεμηθεί η θαλάσσια δύναμη παλαιού συμμάχου».
Τέλος η Αυστροουγγαρία και η Γερμανία χαρακτήρισαν το γεγονός ως «τρομερή καταστροφή». Ο Μέτερνιχ, καγκελάριος και υπουργός εξωτερικών της Αυστροουγγαρίας έβλεπε να γκρεμίζονται οι προσπάθειές του ολόκληρων ετών και όταν συνήλθε από την πρώτη έκπληξη, έγραφε ειρωνικά στο Λονδίνο να τον πληροφορήσουν ποιο μέσο θα διέθετε στο εξής η Αγγλία για την αναχαίτιση της Ρωσίας μετά τη συντριβή της τουρκικής δύναμης.
Από την πλευρά της, η Υψηλή Πύλη διαμαρτυρήθηκε σε έντονο ύφος στις Μεγάλες Δυνάμεις, ειδοποιώντας τους πρεσβευτές της στην Πόλη ότι διακόπτει τις διπλωματικές σχέσεις μαζί τους. Τις κατηγόρησε για παρεμβατισμό στις υποθέσεις της και μεροληψία υπέρ των Ελλήνων επαναστατών ζητώντας ταυτόχρονα αποζημίωση για την απώλεια του στόλου της που βυθίστηκε ως μια μορφή ικανοποίησης για το προσβλητικό γεγονός. Φυσικά και οι αξιώσεις της Πύλης αποκρούστηκαν και εκ μέρους των Δυνάμεων δηλώθηκε εμμονή στις αποφάσεις του Λονδίνου.
Άμεσο επακόλουθο αυτής της στάσης της Υψηλής Πύλης ήταν να εγκαταλείψουν στις 8 Δεκεμβρίου 1827 οι πρέσβεις των Δυνάμεων την Κωνσταντινούπολη. Ενώ κατηγορήθηκε η Ρωσία ότι εμπόδισε την Πύλη να καταπνίξει την αποστασία των Ελλήνων και ότι μετέδωκε τη μανία της στις άλλες κυβερνήσεις και τις έπεισε να συνάψουν συμμαχία για την απελευθέρωση των ραγιάδων. Αυτή υπήρξε η αιτία της ναυμαχίας του Ναυαρίνου και των κακουργημάτων κατά του αυτοκρατορικού στόλου.
Από την άλλη πλευρά το «ατυχές», όπως χαρακτηρίστηκε για τις Μεγάλες Δυνάμεις, επεισόδιο του Ναυαρίνου έδωσε νέα ώθηση στην Ελληνική Επανάσταση και υπήρξε πραγματική σανίδα σωτηρίας για τους Έλληνες. Αναζωπυρώθηκαν αρκετές επαναστατικές εστίες τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στα νησιά. «Χαρήτε, έγραφε ο Νικηταράς στον Κολοκοτρώνη, γιατί σήμερα αναστήθηκε η πατρίδα μας και παύουν τα δεινά της». Πραγματικά το ηθικό των Ελλήνων είχε αναπτερωθεί σημαντικά και ετοιμάζονταν για μία νέα σειρά αγώνων.
Η ναυμαχία του Ναυαρίνου, όμως, προκάλεσε νέες ζυμώσεις και εξελίξεις στο πολιτικό και διπλωματικό πεδίο. Οι τρεις «Προστάτιδες Δυνάμεις» θα διαδραμάτιζαν στο εξής σημαντικό ρόλο στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους, ενώ πλέον σε όποιες τυχόν νέες συνθήκες και πρωτόκολλα θα συναφθούν μεταξύ τους θα γίνεται λόγος για ένα πλήρως ελεύθερο και κυρίως ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.