Εισαγωγή στο Δημοτικό τραγούδι
Το δημοτικό τραγούδι έχει μια ξεχωριστή θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία τόσο για την ποιητική του αξία όσο και για την επίδραση που είχε στην εξέλιξη της ελληνικής ποίησης. Τα δημοτικά τραγούδια, που έχουν τη ρίζα τους στα αρχαία λαϊκά τραγούδια, εκφράζουν το χαρακτήρα ενός λαού, τη ψυχή του, τους πόθους και τους καημούς του, ακόμη και τις ιστορικές του περιπέτειες.
Δεν είναι το δημοτικό τραγούδι δημιούργημα ενός ξεχωριστού ατόμου, αλλά πλάθεται από τον ίδιο το λαό. Βέβαια, η αρχική σύλληψη του τραγουδιού γίνεται από ένα άτομο που έχει ταλέντο στη στιχουργία, ενώ στη συνέχεια το αυτοσχέδιο τραγούδι το παίρνει ο λαός και το προσαρμόζει στη δική του καλαισθησία και τις δικές του διαθέσεις. Ως αποτέλεσμα έχουμε τις λεγόμενες ?παραλλαγές?, δηλαδή τις πολλές διαφορετικές μορφές στις οποίες διασώζεται το δημοτικό τραγούδι, ανάλογα με την περιοχή.
Είναι σίγουρα αδύνατο να χρονολογήσουμε με κάποια ακρίβεια την πρώτη εμφάνιση των δημοτικών τραγουδιών και να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη τους. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν τα ιστορικά δημοτικά τραγούδια, που πρέπει να δημιουργήθηκαν λίγο μετά τα ιστορικά γεγονότα που περιγράφουν.
`Ενα βασικό χαρακτηριστικό των δημοτικών τραγουδιών είναι η σύνδεση τους με τη μουσική και το χορό. Κάποια δημοτικά τραγούδια, όπως είναι τα ?κλέφτικα?, ο λαός τα τραγουδάει όταν κάθεται στο τραπέζι και γλεντάει (είναι τραγούδια ?της τάβλας?), ενώ κάποια άλλα τα τραγουδάει καθώς χορεύει (?χορευτικά?).
`Αλλα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών, που αντιμετωπίζονται ως ποιητικά κείμενα, είναι η τολμηρή σύλληψη του θέματος, η ζωντάνια και η παραστατικότητα στην απεικόνιση του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου, η πυκνότητα και η λιτότητα του λόγου. Στο δημοτικό τραγούδι αποφεύγονται τα πολλά επίθετα και προτιμούνται κυρίως τα ρήματα και τα ουσιαστικά. Επίσης, δεν παρατηρείται το φαινόμενο του διασκελισμού, η συνέχιση δηλαδή του νοήματος σε δύο ή περισσότερους στίχους, αλλά κάθε στίχος ή δίστιχο έχει αυτοτέλεια και ολοκληρώνει ένα νόημα. Χαρακτηριστικό των δημοτικών τραγουδιών είναι ακόμη οι τολμηρές προσωποποιήσεις. κάθε άψυχο ή έμψυχο (τα βουνά, τα δέντρα, τα σύννεφα, τα πουλιά κ.ά.) μιλούν και συμμετέχουν ενεργά στη δράση. Τέλος, μπορούμε να αναφέρουμε το μοτίβο των άσκοπων ερωτημάτων, το θέμα του αδυνάτου, καθώς και τη χρήση στερεότυπων εκφράσεων.
Ο πιο συνηθισμένος στίχος των δημοτικών τραγουδιών είναι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος. Ομοιοκαταληξία δεν υπάρχει παρά μόνο σε σπάνιες εξαιρέσεις.
Τα δημοτικά τραγούδια μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες:
? τις παραλογές,
? τα τραγούδια που έχουν ιστορικό χαρακτήρα ή ιστορική προέλευση (ακριτικά, ιστορικά, κλέφτικα) και
? τα τραγούδια που αναφέρονται σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (δηλαδή εργατικά τραγούδια, τραγούδια του γάμου, νανουρίσματα, κάλαντα, μοιρολόγια, γνωμικά, σατιρικά, τραγούδια της ξενιτιάς, ερωτικά κ.α.)