Βιβλιοπαρουσίαση της Παναγιώτας Π. Λάμπρη:     Λευτέρη Χρ. Μαρινέλλη, «1922 - Οι πρόσφυγες στην Πάτρα», έκδ. Ν. Α. Αχαΐας, Πάτρα 2009, 3η έκδ., σ. 592   Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Αλλαγή», Πάτρα, 16-12-2011, αρ. φύλλου 8989, σ. 9 «Ω γη της Ιωνίας, σένα αγαπούν ακόμη, σένα η ψυχές των ενθυμούνται ακόμη.» Κ. Π. Καβάφης (1863-1933) Χρειάζεται στ’ αλήθεια πολύς χρόνος, μεγάλη υπομονή και πολλή αγάπη, για να βρεις τη δύναμη να εντρυφήσεις επί μακρόν μέσα σε φύλλα παλαιών εφημερίδων, να σταχυολογήσεις και να παρουσιάσεις στο κοινό ένα μέρος αυτού που συνιστά τη λεγόμενη «αποκατάσταση» των προσφύγων στην πατρώα γη, η οποία ακολούθησε την τραγωδία της κατάρρευσης του Μικρασιατικού μετώπου και το διωγμό χιλιάδων ανθρώπων από τις εστίες τους, στις οποίες είχε εγκαταβιώσει πλήθος προγόνων και είχε αποδώσει στη γηγενή και παγκόσμια κοινότητα πολιτιστικά αγαθά μείζονος σημασίας, καθώς και την επαχθή για το Έθνος εμπειρία που ακούει στη λέξη ανταλλαγή πληθυσμών.        Υπ’ αυτές τις προϋποθέσεις, δηλαδή της διάθεσης χρόνου, υπομονής και αγάπης, κυρίως αγάπης, γεννήθηκε και το βιβλίο «1922 – Οι πρόσφυγες στην Πάτρα» (έκδ. Ν. Α. Αχαΐας (Ν.Ε.Π.Α.), Πάτρα 20093, σ. 592) του Λευτέρη Χρ. Μαρινέλλη.       Ο συγγραφέας, γόνος οικογένειας προσφύγων που οι ρίζες της βρίσκονται στη γη της Ιωνίας, εμφορούμενος από πλήθος βιωμάτων και συναισθημάτων, τα οποία εμπλουτίστηκαν από την εμβριθή μελέτη κειμένων που έχουν γραφεί για τις αιτίες, τις παραλείψεις, τα λάθη, τις αδικίες,… που οδήγησαν σ’ αυτό που η Ιστορία ονομάζει Μικρασιατική Καταστροφή, και αισθανόμενος ιερό χρέος έναντι των προγόνων που ξεριζώθηκαν, αλλά και αποτίοντας φόρο τιμής στους γονείς του κι όσους έζησαν σαν εκείνους τη μοίρα της προσφυγιάς, που τις συνέπειες έζησε κι ο ίδιος ως προσφυγόπουλο στην Πάτρα, μας έδωσε τη χαρά να έχουμε στα χέρια μας ένα βιβλίο, το οποίο μας καλεί σ’ ένα «ταξίδι» σ’ εκείνα τα χρόνια.       Ένα «ταξίδι» που είναι παράλληλα κι ένα χρέος, καταρχήν να γνωρίσουμε, όσοι αγνοούμε, και κυρίως να μη λησμονήσουμε τα γεγονότα που έφεραν τους Έλληνες της Ιωνίας στον τόπο των απώτατων προγόνων τους, αλλά και ειδικότερα να μάθουμε λεπτομέρειες για τον ερχομό και την εγκατάσταση σεβαστού αριθμού απ’ αυτούς στην Πάτρα.       Ο συγγραφέας γράφει στηριζόμενος σε πρωτογενείς πηγές και κυρίως στα φύλλα της πατρινής εφημερίδας «Νεολόγος»· ενώ αφήνει τα ίδια τα κείμενα να μιλήσουν για τα έργα των ανθρώπων εκείνης της εποχής, ο ίδιος διατρέχει μέσω της οργάνωσης και παρουσίασης της ύλης καθώς και μέσω των σχολίων, όλο αυτό το ογκώδες πόνημα, το οποίο εμπλουτίζει με φωτογραφίες, που οι περισσότερες αναπαριστούν ανάγλυφα πολλές εκφάνσεις αυτής της τραγωδίας.       Η αφήγηση – παρουσίαση των γεγονότων ξεκινά με την άφιξη του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, η οποία γέμισε τον ελληνισμό με πολλές προσδοκίες, άλλωστε ιστορείται κι ο εορτασμός αυτού του γεγονότος στην Πάτρα, στον οποίο υπήρξε πάνδημη συμμετοχή, και ολοκληρώνεται με το κεφάλαιο «Ονομάτων επίσκεψις», στο οποίο γίνεται απαρίθμηση των προσφύγων που έφτασαν το 1922 στην πόλη.       Στις αρετές του βιβλίου συμπεριλαμβάνεται και η επιλογή του συγγραφέα να μην κάνει άσκοπη ωραιοποίηση προσώπων και καταστάσεων, αλλά να τα παρουσιάσει, στο μέτρο που του επιτρέπουν οι πηγές και η προσωπική εμπειρία και κρίση, με τρόπο που να είναι εύληπτα στο ευρύ κοινό, χωρίς όμως να απέχουν από τα αληθώς γενόμενα.       «Η Πατραϊκή κοινωνία στο σύνολό της», σημειώνει, «σ’ έναν «παροξυσμό αγάπης», θα λέγαμε, πρόσφερε ό,τι ήτανε δυνατόν σε έμψυχο και άψυχο υλικό για την ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου που περιφέρονταν γυμνός στους δρόμους και τις πλατείες, στις γειτονιές και τις ρούγες, σε κάθε γωνιά της πόλης του Απόστολου Ανδρέα, τις πέτρινες εκείνες μέρες του’22. Θα ήτανε πραχτικά πάρα πολύ δύσκολο να μεταφέρονταν εδώ όλες οι στήλες των εφημερίδων της εποχής και τα ονόματα και τα ποσά των καταθετών σε χρήμα και σε είδος και ένα σωρό άλλες πράξεις φιλαλληλίας και φιλανθρωπίας, που σ’ ένα και μόνο σκοπό αποβλέπανε. Να γιομίσουνε, κατά το μπορετό, το κενό, το χάσμα, που τις συγκεκριμένες εκείνες ώρες δεν ήτανε σε θέση να καλύψει το επίσημο κράτος. […] Θ’ αποτελούσε όμως και ανεπίτρεπτη και αδικαιολόγητη παράλειψη της έρευνάς μας η αποσιώπηση πραγμάτων που θα μπορούσαν και πέτρες τούτου του χώρου να κάνουν γνωστά, μα πάνω και πέρα απ’ όλα θα αδικούσε κατάφωρα την πόλη, πράγμα τελείως ανεπίτρεπτο για όλους.»       Οπωσδήποτε, είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς σ’ ένα σύντομο κείμενο σαν κι αυτό, για τις λεπτομέρειες του ερχομού και της εγκατάστασης των προσφύγων στην Πάτρα. Είναι όμως βέβαιο πως το βιβλίο του Λευτέρη Χρ. Μαρινέλλη, δεν αποτελεί απλά μια καταγραφή των όσων έλαβαν χώρα εκείνα τα χρόνια στην πόλη και ως μακρινά και ως τέτοια δεν μας αφορούν. Αντιθέτως, έχει πολλά να μας πει για το σήμερα που μας πονάει ποικιλοτρόπως. Διότι, κατά έναν παράξενο, αλλά νομοτελειακό σχεδόν τρόπο και τότε και τώρα, αυτή η πατρίδα πληρώνει για λάθη και παραλείψεις πολιτικών που δεν ήρθησαν στο ύψος των περιστάσεων. Κι αν η επιστήμη της Ιστορίας εξακολουθήσει να γοητεύει τους λάτρεις του είδους, αλλά ως ιστορικό παρελθόν δεν «διδάσκει» και δεν φρονηματίζει, φαίνεται πως θα ζήσουμε, ή μάλλον ζούμε ήδη, την αποκαθήλωση μιας στρεβλής πραγματικότητας, η οποία μπορεί να γίνει εφαλτήριο για καλύτερα πράγματα στο μέλλον, αν βιβλία σαν κι αυτό του Λευτέρη Χρ. Μαρινέλλη, δεν κοσμούν απλά τα ράφια βιβλιοθηκών, αλλά μελετώνται, γίνονται βίωμα και προτείνουν στάσεις ζωής.