Βιβλιοπαρουσίαση της Παναγιώτας Π. Λάμπρη: Πάνου Δ. Τζιόβα, «Ο Πήλιο-Γούσης - Ο μύθος της προδοσίας-Αποκατάσταση», Ιωάννινα 1999, σ. 96, (19-2-2013)      Με πολύ ενδιαφέρον, σχεδόν απνευστί, μελέτησα το από καιρού εκδοθέν βιβλίο του Πάνου Δημ. Τζιόβα «Ο Πήλιο-Γούσης – Ο μύθος της προδοσίας – Αποκατάσταση» (Ιωάννινα 19992, σ. 96) και στ’ αλήθεια αισθάνομαι ευτυχής, που, έστω και μετά από τόσα χρόνια, είχα την ευκαιρία να εντρυφήσω στα τεκμήρια και τη συλλογιστική του συγγραφέα σχετικά με την άδικη, όπως αποδεικνύεται από την έρευνά του, αλλά πολύ διαδεδομένη άποψη πως ο Πήλιος Γούσης υπήρξε προδότης της γενέτειράς του, του ένδοξου Σουλίου.    Μάλιστα, μελετώντας μια μετά την άλλη τις σελίδες του βιβλίου, έτσι καθώς βρίσκεσαι μπροστά σε τεκμηριωμένες αποκαλύψεις για τη δράση ενός ήρωα, που από παιδί σε δίδαξαν πως υπήρξε προδότης, νιώθεις πως μεγάλη αδικία διεπράχθη εις βάρος του, αλλά νιώθεις επίσης χαρά που υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Π. Τζιόβα που μέσω επίπονης έρευνας «ἄγουν πρός τό φῶς τήν ἀλήθειαν» και κάνουν πράξη μια άλλη διατύπωση του Μενάνδρου που λέει πως «Ἀεί κράτιστόν ἐστι τἀληθῆ λέγειν ἐν παντί καιρῷ».    «Ἐν παντί καιρῷ»! Διότι, αν όπως είπε ο Ευριπίδης «Ὄλβιος ὅστις ἱστορίης ἔσχεν μάθησιν», όλβιος πρέπει να θεωρείται και όποιος παραδίδει στη μνήμη των συγχρόνων, αλλά και των μεταγενεστέρων, την αλήθεια για πρόσωπα και γεγονότα, κάτι που επισημαίνει κι ο συγγραφέας στον πρόλογο της δεύτερης έκδοσης του βιβλίου του: «[…] αυτή η έρευνα, η εμπλουτισμένη με νέα στοιχεία δεν έχει ως αντικειμενικό σκοπό, ν’ αποκαλύψει μόνο την αλήθεια, για να είναι κατ’ επέκταση κι αυτή αληθινή, αλλά θα πρέπει ακόμη να δώσει εκείνη τη δύναμη, η οποία θα μετατρέψει την αλήθεια σε γνώση»! (σ. 9)    Μ’ αυτή τη μελέτη του άλλωστε έχει ως στόχο να άρει «την ιστορική αδικία προς έναν αθώο Σουλιώτη αγωνιστή, ο οποίος παραδόθηκε για τόσα χρόνια στην κοινή περιφρόνηση από το πείσμα του Περραιβού και, όπως παρατηρεί ο Βασίλης Παυλίδης, από την ελαφρότητα των νεωτέρων ιστορικών»! (σ. 9)    Μετά από εμβριθή - κριτική μελέτη πολλών σχετικών πηγών, αλλά και επιτόπια  έρευνα, ο Π. Τζιόβας παρουσιάζει το αποτέλεσμα του μόχθου του αρθρωμένο σε τρία κεφάλαια με τους ακόλουθους τίτλους: Πρώτο κεφάλαιο: «Σύγκριση τριών εκδόσεων του Περραιβού/ Η δήθεν προδοσία – Τα αίτια – Συμπεράσματα για την πτώση του Σουλίου». Δεύτερο κεφάλαιο: «Εκπατρισμός των Σουλιωτών/ Μάχες Ζαλόγγου και Σέλτσου». Τρίτο κεφάλαιο: «Από την Κέρκυρα στην Ήπειρο και Μεσολόγγι – Ένδοξος θάνατος – Δικαίωση».     Ο συγγραφέας, μέσω της παράθεσης πλήθους στοιχείων, επιβεβαιώνει τις απόψεις κάποιων προγενέστερων μελετητών, που είχαν την τόλμη να απαλλάξουν ως έναν βαθμό τον Πήλιο Γούση από το βάρος μιας προδοσίας που δεν έκανε και αποκαλύπτει την εμπαθή κατάταξή του στη χωρία των προδοτών της πατρίδας από τον Χριστόφορο Περραιβό, του οποίου οι απόψεις, παρά τις εμφανείς αντιφάσεις τους, επικράτησαν για πάρα πολλά χρόνια σε μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας, στα σχολικά βιβλία, και φυσικά, στο μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης.    Σ’ αυτή την προσπάθεια απόδειξης της αθωότητας του «προδότη», ο συγγραφέας τον παρακολουθεί μέσα από τη ζωή των συμπατριωτών του στους ποικίλους αγώνες πάνω στα Σουλιώτικα βουνά, στον εκπατρισμό τους, στις μάχες του Ζαλόγγου και του Σέλτσου και στη συμμετοχή τους στην πολιορκία και την έξοδο του Μεσολογγίου, όπου ο άδολος αγωνιστής της ελευθερίας Πήλιος Γούσης έφυγε από τη ζωή μαχόμενος στις επάλξεις του έθνους.     Αν και σε μια παρουσίαση του βιβλίου είναι αδύνατο να συμπεριληφθούν όλα τα στοιχεία που συνηγορούν στην αθωότητα του Πήλιου Γούση, θα παραθέσουμε κάποια ενδεικτικά αποσπάσματα που θέλουμε να πιστεύουμε πως δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας.    Γράφει, λοιπόν, μεταξύ άλλων, ο συγγραφέας στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου: «[…] ο ιστορικός συγγραφέας Κουγιτέας δίνει μια νέα άποψη, υποστηρίζοντας ότι το σπίτι στο οποίο οχυρώθηκαν οι 200 Αλβανίτες "…κατά κακήν σύμπτωσιν ανήκεν εις τον Πήλιον Γούσην, όστις κατά την ημέραν εκείνην εμάχετο απεγνωσμένως εις Κιάφαν. Το περιστατικόν τούτο και μόνο ήρκεσεν εις σύγχρονον ιστορικόν των αγώνων του Σουλίου, εξυπηρετούντα μάλλον προσωπικόν πάθος ή την αλήθειαν, να προσάψει εις τον Σουλιώτην τούτον αρχηγόν το στίγμα της προδοσίας".    Η άποψη αυτή του Κουγιτέα είναι η σωστή, γιατί συμφωνεί με τα ιστορικά γεγονότα, τα οποία πιστοποιούν ότι το Σούλι έπεσε πρώτα στα χέρια των Τούρκων και μετά τα υπόλοιπα χωριά.    Τρεις περίπου μήνες πριν από την προδοσία του Γούση, δηλαδή στις 24 Απρίλη 1803, οι Σουλιώτες αρχηγοί απεύθυναν επιστολή στον υψηλότατο πρίγκηπα των Κορφών Θεοτόκη, στην οποία έγραφαν ότι ο άσπονδος εχθρός του γένους ζητάει να τους χαλάσει την πατρίδα τους, και κατέληγαν:    "Και εμίς αποφασίσαμαιν να απαιθάνουμεν όλλοι μικρί και μοιγάλοι και όχοι να παραδοθούμαιν εις τα χαίρια του. Τόρα άρχεισαι να μαζόνει ασκέρη και να κάνει και μουσαβαιρέδες μαι όλην την Τουρκιάν δια να έλθει απάνου μας, δια τούτο και εμίς προσπεύτομαιν και παρακαλούμαιν την υψηλότητά σας και σεναρότους δια να μας ευρεθύται ος ομόπυστει χριστιανοί ότι έχουμαιν μαιγάλην χρίαν δια κάμποσες μπάλες από λίτραις τρις και τριούμισει, όσα σας φανούν εύλογον δια να υμποραίσομεν να αντισταθούμεν ότι ύμαισταν πολλά χριαζούμαινει από αυτή και αυτή μυστικό το τρόπο δια να λάβουμαιν".    Η επιστολή αυτή, απαρατήρητη από την επίσημη βιβλιογραφία, τουλάχιστο απ’ αυτούς τους οποίους έχουμε αναφέρει, υπογράφεται και από τον προδότη Πήλιο Γούση, με το πραγματικό του όνομα Πήλιος Πούσμπος, και είναι απορίας άξιο πως, ύστερα από τρεις μήνες, αυτός ο ίδιος προδίνει την πατρίδα του στον άσπονδο, όπως τον αποκαλεί εχθρό του.    […] Στη συνέλευση της Κέρκυρας, ο Πήλιο Γούσης εναντιώθηκε στην πολιτική του Περραιβού, κρατώντας περήφανη στάση (βλ. σ. 30) και αυτή ακριβώς τη στάση του την πλήρωσε ακριβά, με μια χαλκευμένη, όπως αποδείχθηκε, προδοσία. Μια προδοσία η οποία δεν έγινε ποτέ» (σ. 28-32).    Στο δεύτερο κεφάλαιο ο Πήλιος Γούσης είναι μαζί με τους εκπατρισμένους Σουλιώτες· μετέχει στη μάχη του Ζαλόγγου, αιχμαλωτίζεται και οδηγείται στα Γιάννινα (σ. 46)· μετέχει στη μάχη του Σέλτσου, όπου «Από τον άνισο αγώνα σώθηκαν ο Κίτσος Μπότσαρης με άλλους 80 άνδρες, μεταξύ των οποίων ήταν ο Λάμπρος και ο Πήλιος Γούσης και δύο γυναίκες με δύο παιδιά» (σ. 61).    Ο βίος και η πολιτεία του Πήλιου Γούση τα επόμενα χρόνια μέχρι το θάνατό του, παρουσιάζεται από το συγγραφέα στο τρίτο κεφάλαιο στην αρχή του οποίου συναντούμε τον Γούση στην Κέρκυρα, όπου έχει καταφύγει μεγάλο μέρος Σουλιωτών, γεγονός που πιστοποιείται κι από τους καταλόγους των αδελφών της Παναγίας των Ξένων (σ. 63).    Όταν ο Αλή πασάς κηρύχθηκε από την Πύλη αναγνωρισμένος εχθρός του κράτους (σ. 64), ασχέτως του αποτελέσματος, οι Σουλιώτες εκμεταλλεύτηκαν τη συγκυρία για να πάρουν πίσω την πατρίδα τους. Μπροστάρης μαζί μ’ άλλους σ’ αυτή την προσπάθεια κι ο Πήλιος Γούσης· «[…] η συνέλευση των Σουλιωτών της Κέρκυρας επέλεξε μεταξύ των άλλων αντιπροσώπων της και τον δήθεν προδότη Πήλιο Γούση και τον εξουσιοδότησε να ζητήσει από τον υποναύαρχο του σουλτανικού στόλου την πατρίδα του, που πριν λίγα χρόνια την είχε προδώσει.»! (σ. 65)     Η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε (σ. 64-69) κι οι Σουλιώτες εκπατρίστηκαν για άλλη μια φορά· ο Πήλιος Γούσης, εκπατρισμένος κι αυτός, κατευθύνθηκε στο Μεσολόγγι, όπου έζησε μαζί μ’ άλλους Σουλιώτες, και φυσικά, με τους Μεσολογγίτες, τη δεύτερη πολιορκία της πόλης, και βρήκε ένδοξο θάνατο κατά την ηρωική Έξοδο.    Ο Π. Τζιόβας γράφει: «Προτού αρχίσει η δεύτερη πολιορκία του θρυλικού Μεσολογγίου 65 γυναικόπαιδα, οδηγούμενα από τους Θεοδ. Λάμπρου, Λ. Βέικο, Γ. Δράκο και Πήλιο Γούση μπήκαν στην πόλη με τη φροντίδα του φιλικού Αθ. Κεφαλά, ο οποίος καταγόταν από την Πρέβεζα» (σ. 69).    Ο Γούσης μετείχε μαζί με τον Κίτσο Τζαβέλλα και 500 μαχητές στην προσπάθεια διάσωσης της νησίδας Ντολμάς, η οποία τελικά αλώθηκε από τους Τούρκους.    «Στις 3 του Μάρτη του 1826 μπροστά στο φάσμα της πείνας και μετά από την άλωση του Αιτωλικού συνήλθαν οι καπεταναίοι στο καλύβι του Ν. Ζέρβα και ο Πήλιος Γούσης, φαμελίτης ο ίδιος, επειδή νόμισε ότι οι μη οικογενειάρχες ήθελαν να φύγουν τους φοβέρισε με τα παρακάτω λόγια, όπως μας τα περιέσωσε ο επιστήθις φίλος του Νίκος Κασομούλης.    «Πουθενά δεν πηγαίνομεν! Βουνόν (εις ύψος) να το κάμη απ’ έξω, εδώ θα πεθάνωμεν, και όποιου (του) βαστά ο κώλος ας κάμη αρχήν και βλέπει. Ανατολικόν εδώ δεν το κάμνομεν».    […] Μέσα στο γενικό χαλασμό της εξόδου του Μεσολογγίου, χάθηκε ένδοξα και ο Πήλιο Γούσης, πολεμώντας κατά των εχθρών» (σ. 69-70).    […] Γενικά η πολιτεία του Πήλιου Γούση, […] με κανέναν τρόπο δεν δικαιολογεί το στίγμα που του έδωσε ο Χριστόφορος Περραιβός […] γιατί δεν είναι ποτέ δυνατό ένας προδότης να εκλέγεται από το κοινό των Σουλιωτών της Κέρκυρας να ζητήσει την πατρίδα του την οποία πριν μερικά χρόνια είχε προδώσει» (σ. 71).    Και καταλήγει ο συγγραφέας: «Οι νόμοι του Σουλίου σε θέματα προδοσίας της πατρίδας ήταν ιδιαίτερα αυστηροί και αυτό και μόνο το γεγονός έρχεται ν’ αποδείξει ότι αντί, ο δήθεν προδότης Πήλιος Γούσης, να είχε λυντσαριστεί και θανατωθεί με βάση τον γνωστό νόμο της βεντέτας που τότε είχε ισχύ στο Σούλι, ακολουθεί τους συμπολίτες του στις μάχες της Ηπείρου και του Μεσολογγίου και έχει συμμετοχή στις κοινές αποφάσεις.    Έτσι, η παρούσα εργασία, στηριζόμενη στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία καθώς και σε επιτόπια εξέταση του αντικειμένου της, πιστεύω ότι απέδειξε περίτρανα το μύθο της προδοσίας του Πήλιου Γούση και απεκατέστησε έναν φαμελίτη γνήσιο Σουλιώτη αγωνιστή, στη συνείδηση όλων των Ελλήνων». (σ. 72)    Κλείνοντας αυτή την αναφορά στο βιβλίο του Π. Τζιόβα «Ο Πήλιο-Γούσης – Ο μύθος της προδοσίας – Αποκατάσταση», έχω την αίσθηση πως ο συγγραφέας κάνοντας πράξη το απόφθεγμα του Πυθαγόρα «Σιγᾶν τήν άλήθειαν, χρυσόν ἐστι θάπτειν», τέλεσε ένα ουσιαστικό και οφειλόμενο μνημόσυνο στον Σουλιώτη αγωνιστή Πήλιο Γούση, γίνεται το παράδειγμα για τη μελέτη, την ανάδειξη και την τεκμηριωμένη παρουσίαση κι άλλων προσώπων ή γεγονότων που πέρασαν στις σελίδες της ιστορίας, όχι κατά το δέον, αλλά όπως συνέφερε κάποιους, και συνεχίζει επάξια τη ρήση του Διονυσίου Σολωμού «Τό ἔθνος πρέπει νά μάθει νά θεωρεῖἐθνικόν ὅ,τι εἶναι Ἀληθές», η οποία είναι πολλαπλά επίκαιρη στην εποχή μας.