Βιβλιοπαρουσίαση της Παναγιώτας Π. Λάμπρη: Παναγιώτας Σμυρλή, "Ψωμί καθάριο", (18-8-2023)   Δημοσιεύτηκε: Προσωπική σελίδα μου στο fb, 18-8-2023. Προσωπική σελίδα της Παναγιώτας Σμυρλή στο fb, 18-8-2023.       Για όποιον αναγνώστη έχει διαβάσει κι άλλα βιβλία της Παναγιώτας Σμυρλή, το «ΨΩΜΙ ΚΑΘΑΡΙΟ» δεν αποτελεί έκπληξη, με την έννοια πως συνιστά ευτυχή συνέχεια της εξαιρετικής συγγραφικής πορείας της. Πόσο μάλλον, που αυτό συναιρεί στοιχεία της προσωπικής της ζωής με τη διαδρομή του ενός κλώνου της γενιάς της, η οποία έρχεται από τα χώματα της Μικρασιατικής γης και δηλώνεται με το άνοιγμα του βιβλίου στην αφιέρωσή της: «Στον Μικρασιάτη πατέρα μου Νικόλα, τη γιαγιά Μαριγώ, τον παππού Πέτρο και σ’ όλη τη σπουδαία γενιά, που πότισε τα κύτταρά μας αγάπη, συγχώρηση και τη δύναμη να τραβάμε μπροστά.» (σ. 7)     Η Παναγιώτα Σμυρλή, λοιπόν, με την ποιητική πένα της κοινωνεί με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο τις μνήμες και τη ζωή των ανθρώπων που δίπλα τους μεγάλωσε στην Πάτρα και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της δικής της ζωής, αλλά και σημαντικά στοιχεία από τη μακρινή, χαμένη πατρίδα προγόνων της ζωντανεύει, άλλοτε σπαρακτικά κι άλλοτε με γλυκύτητα, που κι αυτή χαρμολύπη γεννά στην ίδια και στους αναγνώστες της.     Άλλωστε, το μυθιστόρημα κινείται σε δύο βασικά επίπεδα, το εδώ και το αλλού∙ το «εδώ» αφορά στην Ελλάδα, κυρίως στην Πάτρα, και το «αλλού» στη Μικρά Ασία, όπου η Σμύρνη, η κοσμοπολίτισσα της Ανατολής, έχει κεντρικό ρόλο λόγω της δόξας και της πικρής μοίρας της, αν δεχθούμε βέβαια πως η μοίρα καθορίζει τα ανθρώπινα και όχι οι επιλογές πολλών διαφορετικών ανθρώπων και λαών και, κυρίως, εκείνων που την πορεία της ζωής αυτών διαφεντεύουν.     Η Παναγιώτα Σμυρλή σε τούτο το πόνημά της χρησιμοποιεί τριτοπρόσωπη αφήγηση, η οποία χάριν της εξέλιξης του μύθου εναλλάσσεται με την πρωτοπρόσωπη, με τη δεύτερη να δονείται από έντονη συγκινησιακή φόρτιση, καθώς στοιχεία της ζωής της συγγραφέως, γενόμενα κτήμα των αναγνωστών, ξυπνούν, όχι σπάνια, δικά τους βιώματα. Μάλιστα, ενώ το θεματικό κέντρο της ιστορίας της αφορά σε μια σημαντική από πολλές απόψεις ιστορική περίοδο -το βιβλίο κινείται ανάμεσα στο 1905 έως το 1970 και μετά-, αυτή αναπτύσσεται με πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος δίνει στη γράφουσα τη δυνατότητα να ξεδιπλώσει σκέψεις και συναισθήματα, πλημμυρισμένα με αγάπη, συγκίνηση, νοσταλγική και, όχι σπάνια, εξομολογητική διάθεση, ενώ τα σχήματα λόγου και ο λεκτικός πλούτος προσφέρουν αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη, καθώς και τη δυνατότητα να προσεγγίσει πολυπρισματικά τα αφηγούμενα.     Τα πρόσωπα, τα οποία κινούνται στις σελίδες του μυθιστορήματος, όπως και τα γεγονότα που εκτυλίσσονται σ’ αυτό, άλλα αληθινά και άλλα δημιουργήματα της συγγραφέως, όλα είναι ξεχωριστά για τη ζωή που αναπτύσσεται από σελίδα σε σελίδα και, με μικρή ή μεγαλύτερη συμμετοχή, γίνονται το όχημα πάνω στο οποίο πλάθεται ο μύθος και οι αλήθειες του. Έτσι, οι γυναίκες, οι άνδρες και τα παιδιά, με τον χαρακτήρα, τα βιώματα και τη δράση τους μεταφέρουν τον αναγνώστη στον κόσμο τους, κόσμο άλλων εποχών, όχι μακρινό, αλλά σημαντικό στην ουσία του για πολλούς λόγους που, όμως, κάλλιστα μπορεί να έχει αναφορές στο παρόν, όπως: «Ήξερε καλά πως, όταν ένας άντρας σηκώσει το χέρι στη γυναίκα του μια φορά, θα το ξανακάνει. Οι φόβοι της επιβεβαιώθηκαν δέκα μόλις μέρες μετά τις γονυκλισίες και τα παρακάλια για συγχώρεση, και τούτη τη φορά της έσπασε τα δάχτυλα του δεξιού της χεριού ένα ένα, απολαμβάνοντας με σαδιστική διάθεση το τρίξιμο που έκαναν τα οστά κατά τη συντριβή τους. Όταν συνήλθε από τη λιποθυμία, εκείνος είχε φύγει.» (σ. 230)     Ξεχωριστή θέση έχει, φυσικά, μέσα στο μυθιστόρημα ο Έρωτας, ο οποίος συνέχει τα πάντα και οι ιστορούμενες από τη συγγραφέα σχετικές ιστορίες, βαθιά ανθρώπινες, άλλοτε μας παίρνουν αισθαντικά, ρομαντικά, θα μπορούσε να πει κανείς, μαζί τους, άλλοτε μας συγκλονίζουν, άλλοτε μας γεμίζουν με πλήθος συναισθημάτων, άλλοτε...     Δυναμικό παρόν στα ιστορούμενα έχει η φύση, η οποία άλλοτε σαγηνεύει με την απλότητα και την ομορφιά της κι άλλοτε, με τα βίαια φαινόμενα που δημιουργεί, γίνεται φόβος και τρόμος, απειλώντας την ύπαρξη εμψύχων και αψύχων. Μ’ έναν τρόπο, η συγγραφέας υποκλίνεται σε ό,τι η φύση συνιστά, κάτι που γίνεται φανερό σε πλήθος λυρικών περιγραφών, οι οποίες διανθίζουν με ιδιαίτερο τρόπο και με ξεχωριστά σχήματα λόγου το κείμενο.     Και γράφει: «Τίποτα δεν γίνεται ξαφνικά. Ακριβώς όπως η Γη αθέατα προετοιμάζει τους κατακλυσμούς της, έτσι και οι άνθρωποι εξοντώνουν τους συνανθρώπους τους μετά από υπολογισμένες κινήσεις, σε σκακιέρες όπου οι δυνατοί καθορίζουν τις μοίρες τους.» (σ. 115)     Επίσης, «Υπάρχουν οι δίσεκτες χρονιές και οι ακόμα πιο δίσεκτες. Υπάρχουν φεγγάρια ματωμένα. Και ήλιοι που το φως τους δεν μπορεί να διαπεράσει τη σκοτεινιά. Τέτοια αφύσικα. Μια τέτοια χρονιά ήταν, έναν τέτοιον Σεπτέμβρη και μια τέτοια μέρα που η Σμύρνη έκοψε την κεντρική αρτηρία του σώματός της κι άδειασε στη θάλασσα το αίμα της. σαν να κουρσεύτηκε η λαλιά της, να μην ανήκε στους ανασαίνοντες, λες και μετοίκησε στα σκιερά βασίλεια του Άδη, τα πέραν της Στυγός.» (σ. 118)     Το μυθιστόρημα ξεχειλίζει, ακόμα, από νόστιμα φαγιά, από εξαίσιες μυρουδιές, από όμορφα, ξομπλιαστά εργόχειρα και ενδύματα, από ξεχωριστές παραδόσεις, από έθιμα, από σύντομες αφηγήσεις ιστορικών γεγονότων, από μυθολογικές αναφορές, από…, σημαντικά στοιχεία, για να κρατιέται ο άνθρωπος από τις μνήμες, από τη ζωή την ίδια, να στηρίζεται, να μαθαίνει, να προχωρά. Κι όλα αυτά είναι πλεγμένα υπέροχα με το εδώ και το αλλού, με το παρόν και το παρελθόν των ανθρώπων, προσφύγων και μη, που στην ίδια γη ζουν πλέον και δημιουργούν.     Το «ΨΩΜΙ ΚΑΘΑΡΙΟ», έχοντας ως σημαντικό υπόστρωμα τη σπουδαιότητα του ψωμιού για τη ζωή αυτή καθαυτή, μας διηγείται ανθρώπων έργα, απλά ή περίπλοκα, και μας καλεί να το γευτούμε, γιατί η γεύση του είναι υφασμένη από πόνους, αγωνίες, αγάπες, συγκινήσεις,… και γιατί είναι ένα βιβλίο ξεχωριστά ενδιαφέρον.     Κι εγώ, κλείνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά στο «ΨΩΜΙ ΚΑΘΑΡΙΟ», της φίλης συγγραφέως, Παναγιώτας Σμυρλή, λέω πως του αξίζει να διαβαστεί, ν’ αγαπηθεί και να ταξιδέψει σε πολλές καρδιές!     Η Παναγιώτα Σμυρλή γεννήθηκε στην Πάτρα. Ασχολήθηκε με τα Οικονομικά και τη συγγραφή, με την τέχνη του λόγου να εξακολουθεί να είναι η κύρια ασχολία της γράφοντας άρθρα, διηγήματα, δοκίμια και μυθιστορήματα με διακρίσεις και βραβεία. Περισσότερα για τη συγγραφέα, στη Βικιπαίδεια, στο σχετικό λήμμα.