Κριτική για "Το χάσικο ψωμί" Από τον Κώστα Κλάγκο, φιλόλογο, 17-12-2014      Είναι μεγάλη χαρά για μένα που, στου κύκλου τα γυρίσματα, ασχολούμαι, για δεύτερη φορά, με τα γραπτά της συναδέλφου, συμπατριώτισσας και φίλης, της κας Παναγιώτας Λάμπρη. Την πρώτη φορά με είχε συνεπάρει η λαογραφική της μελέτη «Ροδαυγή, το ρόδο της αυγής» (ιδιωτική έκδοση, 2006), έργο υποδειγματικό στο είδος του για το βάθος της έρευνας, τον πλούτο του υλικού και την αγάπη με την οποία το αντιμετώπισε και το διαχειρίστηκε.    Μελετώντας εκατοντάδες γραπτές πηγές και προφορικές αναφορές όπως αυτές μεταλαμπαδεύτηκαν αιώνες τώρα από γενιά δε γενιά, μας προσέφερε ένα πόνημα ανεκτίμητης αξίας αφού σ’ αυτό περιέχονται πολύτιμες πληροφορίες γύρω από την κοινωνική και πνευματική παράδοση της Ροδαυγής από τις ρίζες της, που ανάγονται στην αρχαιοελληνική εποχή, έως τη σημερινή ύπαρξή μας.    Με γλαφυρότητα και λεπτομερή αναφορά στις ιστορικές πηγές που αναφέρονται στο χωριό της, την ευρύτερη γύρω περιοχή, τους Μολοσσούς και τους Αθαμάνες μας ταξίδεψε (δια μέσου των αιώνων, των μύθων, των θρύλων και της πραγματικότητας στο χρόνο και το χώρο που αγκαλιάζει τη γενέτειρά της) στα διαχρονικά ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις, τα κοινωνικά γεγονότα, τις ασχολίες των κατοίκων, τις λαϊκές τέχνες, τους γάμους και τα πανηγύρια, τα τραγούδια, τα παιχνίδια, τις παροιμίες και τα αινίγματα, τα ιστορήματα και πολλά άλλα, μερικά από τα οποία διασώζονται ακόμα σήμερα.    Σε αυτόν τον αγαπημένο της τόπο, στα χρόνια της αθωότητας και στα αγαπημένα της πρόσωπα, στα ήθη και τα έθιμα, στις παραδόσεις, στα διάφορα κοινωνικά γεγονότα και στις καθημερινές ασχολίες των κατοίκων, έτσι όπως εξελίσσονταν, όσο μεγάλωνε και άλλαζαν οι καιροί, ξαναγυρίζει. Όχι, όμως, με τον τρόπο μιας ακόμα μελέτης, αλλά με το μανδύα της Λογοτεχνίας, αυτή τη φορά, στη μικρή χαρακτηριστική και απαιτητική φόρμα του διηγήματος.    Πρόκειται για τη συλλογή διηγημάτων που κυκλοφορούν το 2009 από τις εκδόσεις Μαλλιάρης-Παιδεία. Ο τίτλος ΧΑΣΙΚΟ ΨΩΜΙ οφείλεται στο πρώτο από τα (20) διηγήματα της συλλογής.    Κάποια από τα διηγήματα της συλλογής πρωτοδημοσιεύτηκαν στο διάστημα 2006-2008 σε περιοδικά έντυπα της Άρτας. Τα περισσότερα, ωστόσο, δημοσιεύονται για πρώτη φορά.    Πολλά είναι αφιερωμένα σε προσφιλή της πρόσωπα (στον πατέρα, στη μάνα, στα αδέλφια, στη γιαγιά, σε θείες και θείους, στους παιδικούς της φίλους) αλλά και γενικότερα «στους θεματοφύλακες της παράδοσης». Άλλωστε και ολόκληρη η συλλογή είναι αφιερωμένη στο «Σύντροφό της». στα κείμενα προτάσσεται μότο, δηλ. μια σύντομη φράση από τη Λογοτεχνία/Ποίηση, την έντεχνη (Καζαντζάκης, Οδ. Ελύτης, Μ. Σκληβανιώτης) ή τη δημώδη (Δημοτικά τραγούδια-παροιμίες) την Αρχαία (Όμηρος) ή τη νέα (Ερωτόκριτος) ή και από θρησκευτικά κείμενα.    Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, περιγράφεται ως εξής το περιεχόμενο: «Μνήμες καλά φυλαγμένες, μνήμες ακριβές, φορτωμένες απ’ τη χαρμολύπη των ημερών που τις γέννησαν, έρχονται στο παρόν και φέρνουν μαζί τους λίγη απ’ τη «ζεστασιά» του ζείδωρου άρτου που τρέφει το σώμα και ευφραίνει την ψυχή των ανθρώπων. Η συγγραφέας, ξεκινώντας απ’ το προσωπικό βίωμα, με την πηγαία γλώσσα και τη λιτή και ειλικρινή πρωτοπρόσωπη διήγηση, ξαναζωντανεύει το παρελθόν της γενιάς της, το οποίο αναπλάθει με τρυφερότητα και ειλικρινή αγάπη, χωρίς να μεμψιμοιρεί για τον «απολεσθέντα παράδεισο»! ο αναγνώστης, καθώς η αφηγηματική μνήμη μετατρέπει πολύ εύκολα το εγώ στο εμείς, είναι βέβαιο πως θα περάσει κάτω απ’ την επιφάνεια των πραγμάτων και θα αναγνωρίσει λίγο ως πολύ δικές του αγαπημένες μνήμες, οι οποίες έμειναν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου και συνιστούν μέρος της ύπαρξής του».    (Ανάγνωση αποσπασμάτων από το διήγημα ΤΟ ΚΕΝΤΗΜΑ (σ. 174-178, 179-180…181)    Η Παναγιώτα Λάμπρη, έχει βιώσει και έχει κάνει αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού της τη λαϊκή παράδοση και το λαϊκό πολιτισμό του τόπου μας. ολόκληρη η συλλογή αποτελεί ένα πολύτιμο και νοσταλγικό μέρος από την κιβωτό της συλλογικής ιστορίας και μνήμης. Ωστόσο, στις σελίδες του βιβλίου της ο αναγνώστης - και όχι μόνο ο Ηπειρώτης – συναντά και τη δική του παιδικότητα και επικοινωνεί νοερά με πρόσωπα και πράγματα που τον έπλασαν αι τον διαμόρφωσαν.    Συνεκτικό στοιχείο όλων των διηγημάτων της συλλογής είναι ο έντονος αυτοβιογραφικός χαρακτήρας, η μνήμη, που, άλλοτε συντηρεί και λυτρώνει και άλλοτε αποτελεί αφετηρία στοχασμού, το προσωπικό σχόλιο, ο χαμηλός και ισορροπημένος τόνος του λόγου, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση καθώς και η ενάργεια και η ζωντάνια της γλώσσας, η οποία στους διαλόγους - κάποιες φορές - ξεπερνά τη διάσταση της απλής μεταφοράς της καθημερινής ντοπιολαλιάς και αποκτά ποιητικές αποχρώσεις.    (Ανάγνωση από το διήγημα ΣΤΑ ΞΕΦΛΟΥΔΙΣΜΑΤΑ (σελ. 38-39)    «Το χάσικο ψωμί» μοιάζει με τον όμορφο και περιεκτικό επίλογο μιας ανασκόπησης των περασμένων και φαντάζει σαν μιαν ακτή στην άκρη της θάλασσας, εκεί όπου ένα μακρύ ταξίδι και μια πολλαπλή μάχη με τα κύματα τελειώνει και ομολογείς, με την πείρα πλέον των ανδρών και των άστεων, πως κάθε τόπος, μικρός ή μεγάλος, σημείωσε οπωσδήποτε το δικό του τέλος. Που μπορεί, ωστόσο, τούτο το τέλος… Ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων που περιφέρεται μέσα τους και βουίζει ένα γνώριμο πλήθος: η γειτονιά των αγγέλων, οι παιδικοί μας φίλοι, το παραμύθι, η απόδραση, τα φτερά των ονείρων, το δέντρο, η φυγή, τα φεγγάρια, η πόλη, τα γράμματα, ο καημός των σπουδών, τα σήμαντρα και τα σήματα που μας έσμιγαν και μας χώριζαν και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα μας έστελναν να χορτάσουμε το ψωμί, το άσπρο ψωμί, το καθάριο ψωμί, το χάσικο ψωμί. Καμιά φορά, λοιπόν, έχεις την αίσθηση πως ένα βιβλίο δεν ανήκει σ’ αυτόν που το γράφει, ανήκει εντέλει σ’ εκείνους που το διαβάζουν. Γιατί η συγγραφέας ανέσυρε πετρωμένα επεισόδια που τα φτιάξαμε κάποτε εμείς. Εκείνη απλά τα κατέγραψε. Αλλά το υλικό της το πήρε από εμάς. Γι’ αυτό ακριβώς αξίζει να μοιραστούμε όλοι μαζί, όπως παλιά, τούτο «Το χάσικο ψωμί», που μας ετοίμασε η Παναγιώτα Λάμπρη. (Δ. Βάχοπάνος, βιβλιοπαρουσίαση στην Άρτα, στις 2/3/2010)    «Το χάσικο ψωμί», γίνεται η αφορμή να αναζητήσουμε χαμένες χαρές και συγκινήσεις! Γίνεται αφορμή να συνειδητοποιήσουμε τον κρυμμένο «πλούτο» της ζωής, που βρίσκεται σε αξίες, όπως είναι η απλότητα, οι ανθρώπινες σχέσεις, η επικοινωνία, η αλληλεγγύη, η αγάπη!… Αυτό τον «πλούτο», οφείλουμε να τον αποκτήσουμε, να τον κάνουμε καθημερινό βίωμα, και να τον μεταδώσουμε στη συνέχεια στα παιδιά! Γιατί αυτά τα βιώματα όταν τα έχει κανείς, είναι πραγματικό κέρδος! Κι αυτή θα είναι μια ζωή που σίγουρα δεν θα πάει «χαμένη»! (Μ. Παπαδοπούλου, βιβλιοπαρουσίαση στην Άρτα, στις 2/3/2010)    (Ανάγνωση αποσπασμάτων από το διήγημα ΟΙ ΓΚΟΦΡΕΤΣΕΣ (184-186, 187-189)    Πέρα από τις 237 σελίδες της λογοτεχνικής γραφής στο βιβλίο παρατίθεται και Γλωσσάρι, το οποίο βοηθάει πολύ τον αναγνώστη.    Αγαπητή Παναγιώτα, σ’ ευχαριστούμε, από καρδιάς, για το καλαίσθητο σε εμφάνιση και πολύτιμο σε περιεχόμενο δώρο σου αυτό!    Γνωρίζουμε ότι από το 2009 έχεις προχωρήσει πολύ. Έχεις εκδώσει το 2011 τη μελέτη «Κων/νος Α. Διαμάντης, ο Ιστορητής» (εκδόσεις iWrite.gr) και το 2014 την ποιητική συλλογή «’Eν ὀδύναις» (εκδ. Άπειρος χώρα). Για την τελευταία επιφυλασσόμαστε να τα ξαναπούμε…    Σου ευχόμαστε να έχεις υγεία, να τέρπεις και να διδάσκεις με το ήθος σου και τη συγγραφική-ποιητική σου πένα! Σου ευχόμαστε να συνεχίσεις την πολυδιάστατη δράση σου στην κοινωνία μας, ως δασκάλα, ως ερευνήτρια και ως συγγραφέας.    Είναι γνωστό και γενικά παραδεκτό πως η Τέχνη, η κάθε μορφή Τέχνης, και στην προκειμένη περίπτωση η Λογοτεχνία που εκπληρώνει το σκοπό της, πρέπει να σε «αγγίζει», να σε παίρνει μαζί της· να δημιουργεί έναν κόσμο, στον οποίο, χωρίς σκέψη, αλλά και χωρίς αντίσταση, θέλεις να ενταχθείς· να σε παίρνει στα φτερά της, να σε ταξιδεύει· να σε αναγκάζει να πάψεις να είσαι τρίτος παρατηρητής, και να σε κάνει συνένοχο/συμμέτοχο… Αυτό, το βιβλίο σου το καταφέρνει και με το παραπάνω.    Μνήμες ακριβές κουβαλάει· μακρινές ίσως, σημαντικές ωστόσο· μπορεί προσωπικές, τις νιώθουμε όμως και δικές μας· ίσως απλές και λιτές αλλά καθάριες και γεμάτες γνησιότητα και ειλικρίνεια. Μέσα στον ορυμαγδό των φανταχτερών και άκρως ελκυστικών πλην όμως επίπλαστων αναγκών του παρόντος, έρχεται να νοστιμίσει τη ζωή μας, όπως το ψωμί που έφτιαχναν τα κουρασμένα χέρια της μάνας και όχι σαν το χάσικο ψωμί που μας έθελξε, μας γοήτευσε με τη διαφορετική μυρωδιά και τη γεύση του αλλά ποτέ δεν μας κατέκτησε!...