Κριτική για «Το χάσικο ψωμί» Από τη Μαρία Παπαδοπούλου, νηπιαγωγό Αίθουσα «Σκουφάς», Άρτα, (2-3-2010) . Πολλές φορές γίνεται λόγος για την αξία  και την δύναμη του Βιβλίου. Ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί, προτρέπουμε μικρούς και μεγάλους να διαβάζουν. Δεν είναι λίγες οι φορές όμως, που αυτή η προτροπή δυστυχώς, δεν πιάνει τόπο. Εύκολα  καταλαβαίνει κανείς την δυσκολία του εγχειρήματος, ιδιαίτερα στην εποχή μας που ο  ελεύθερος χρόνος, είναι ελάχιστος. Αλλά, κι όταν προκύπτει, χάνεται στην ροή και στις έγνοιες της καθημερινότητας ή απορροφάται «αχόρταγα» από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που όλα τα υπολογίζουν, εκτός, από το πώς θα αξιοποιηθεί καλύτερα ο χρόνος μας!… Φαίνεται, πως αυτό είναι δική μας δουλειά! Εμείς επιβάλλεται και να εξασφαλίζουμε ελεύθερο χρόνο και να «υπολογίζουμε» την αξία του. Έτσι  μόνο υπάρχει ελπίδα, να μην «πάει ποτέ ο χρόνος μας χαμένος»!…                          Σήμερα, σπεύσαμε όλοι οι παρευρισκόμενοι, να εξασφαλίσουμε λίγο ελεύθερο χρόνο για να ανταμώσουμε! Να είστε σίγουροι πως, ο χρόνος μας δεν θα «πάει χαμένος»!!!  Αφορμή ένα Βιβλίο. Ένα κατά την γνώμη μου Καλό Βιβλίο, που έχει τίτλο: «Το χάσικο ψωμί» και το ’χει γράψει η Παναγιώτα Λάμπρη. Την Παναγιώτα - επιτρέψτε μου την οικειότητα της προσφώνησης, γιατί για μένα δεν είναι μόνο η συγγραφέας του συγκεκριμένου βιβλίου αλλά και μια πολύ καλή φίλη - , την γνώρισα το περασμένο καλοκαίρι σ’ ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη! Σαν τώρα θυμάμαι, να κάθεται με το σύζυγό της τον Χρήστο, στο μπροστινό κάθισμα του λεωφορείου! Δεν γνώριζα τότε, την ιδιότητά της ούτε και την προσωπικότητά της. Η ίδια δεν φρόντισε να την προβάλει. Μπήκε στην παρέα μας κι έγινε ένα μαζί μας. Όσο περνούσε η ώρα, οι γνώσεις της που με πολλή διακριτικότητα έρχονταν στην επιφάνεια, έκαναν τις συζητήσεις μας να αποκτούν περισσότερο ενδιαφέρον! Εκεί ένιωσα πραγματικά να συνταξιδεύω μαζί της! Σ’ ένα διαφορετικό ταξίδι! Η Παναγιώτα με συνεπήρε με τι γνώσεις της, τα ενδιαφέροντά της, τους προβληματισμούς της και την απλότητα του χαρακτήρα της! Μιλήσαμε για ιστορία, για χαμένες πατρίδες, για πολιτισμό. Προβληματιστήκαμε, συγκινηθήκαμε, γελάσαμε, τραγουδήσαμε, χορέψαμε!…. Μιλήσαμε για τον άνθρωπο και τις ανάγκες του! Μιλήσαμε για αξίες! Τις χαμένες αξίες! Μιλήσαμε για Μας, για τις ζωές μας … για θύμησες παλιές, τις δικές μου, τις δικές της!….       Απόψε θα ταξιδέψουμε! Σε θύμισες παλιές! Μέσα από το βιβλίο της «Το χάσικο ψωμί», η Παναγιώτα, μας πηγαίνει «πίσω στο χρόνο, τότε που ήταν παιδί και προσπαθούσε να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τα πράγματα του κόσμου»! Θα «ζωντανέψουν», «θύμισες παλιές κι ακριβές, καλά φυλαγμένες στα κατάβαθα της ψυχής της …. Γλυκόπικρες θύμησες, με τη γεύση του πικραμύγδαλου και τη μυρωδιά της ανθισμένης κορομηλιάς στην αρχή της Άνοιξης»!       «Το χάσικο ψωμί», έγινε αφορμή να γνωρίσω καλύτερα την συγγραφέα του! Και πιστέψτε με! Είχε πολύ ενδιαφέρον! Όχι μόνο γιατί μέσα σ’  αυτό το βιβλίο βρίσκεται το παρελθόν της, αλλά γιατί διαβάζοντάς το, ανακαλύπτει κανείς ένα κομμάτι, μεγαλύτερο ή μικρότερο, της δικής του ζωής.  Έμαθα για τα παιδικά της βιώματα, για τη δύσκολη καθημερινότητά της αλλά και για τις αμέτρητες κι απρόσμενες χαρές, τις εφηβικές σκέψεις και ανησυχίες της γενιάς της, αλλά και τους προβληματισμούς και τους μόχθους της γενιάς των γονιών της! Σε γλώσσα απλή και κατανοητή, η αφήγηση των παιδικών της χρόνων, μας κάνει κοινωνούς της ζωής της αλλά και θηρευτές πολύτιμων αξιών και πληροφοριών μιας άλλης εποχής. Όχι πολύ μακρινής! Γι’ αυτό κάποιοι από εμάς απόψε, θα εντοπίσουν πολλά κοινά βιώματα και θα ταυτιστούν με τις «παλιές και ακριβές θύμησες» της Παναγιώτας!       Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του 1960, σ’ ένα πανέμορφο ορεινό χωριό της Ηπείρου, κοντά στην πόλη της Άρτας! Την Ροδαυγή! Από δύο μεγάλα μεγάφωνα που βρίσκονται πάνω σε δύο ψηλά πλατάνια στο κέντρο του χωριού, εκπέμπει το Κοινοτικό Ραδιόφωνο. Ακούγεται η αγαπημένη εκπομπή των κατοίκων για τους ξενιτεμένους, από την φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη. Σε μια άλλη εκπομπή, το κοινό καθηλώνεται και συγκινείται. Είναι εκείνη με τις αναζητήσεις, μέσω του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, ανθρώπων που χάθηκαν κατά την Μικρασιατική Καταστροφή! Σε καφενεία, σε σπίτια, συνωστίζονται ολόκληρες γειτονιές, για να παρακολουθήσουν τα πρώτα δειλά βήματα της Κρατικής Τηλεόρασης!       Πέτρινα χρόνια! Η Ελλάδα «ματωμένη» από την συμμετοχή της στους πολέμους και τον εμφύλιο που ακολούθησε, μετρά τις πληγές της! Προσπαθεί να ξαναβρεί τους ρυθμούς της καθημερινότητας και να σταθεί ξανά στα «πόδια της». Πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν το σίγουρο μεροκάματο στις ξένες φάμπρικες. Αφήνουν πίσω τις οικογένειές τους και αναζητούν πολύ μακριά, ένα καλύτερο αύριο! Άλλοι, μένουν στο χωριό, στον τόπο που μεγάλωσαν! Και παλεύουν σκληρά! Δύσκολη εποχή για όλους! Μοίρα κοινή, η σκληρή βιοπάλη. Όμως, κανείς δεν το βάζει εύκολα κάτω. Ούτε παραπονιέται! Όλοι αγωνίζονται, ενώνουν τις δυνάμεις τους και προχωρούν με τραγούδια, με γέλια, με ιστορίες αληθινές ή φανταστικές… πότε στον κάματο της ημέρας και πότε στα ατελείωτα νυχτέρια!       «Κάτω απ’ το φως των λυχναριών και των πετρόλαμπων μαζί με τη νύχτα προχωρούσε και το ξεφλούδισμα». Είναι μια από εκείνες τις νύχτες όπου γείτονες και συγγενείς σπεύδουν να προσφέρουν την εργασία τους. Αφιλοκερδώς! Πολλή είναι η δουλειά! Πολλοί είναι όμως κι αυτοί που πρόθυμα έρχονται να βοηθήσουν! Η αμοιβή περιλαμβάνει νόστιμα σπιτικά φαγητά και τη μοναδική εμπειρία της συντροφιάς του νυχτεριού! Το καλαμπόκι, ο πολύτιμος αυτός χρυσαφένιος καρπός, ξεφλουδίζεται για να γίνει αλεύρι στο Νερόμυλο του χωριού, και στη συνέχεια, ψωμί!  Και είναι αυτό το ψωμί, που ζυμωμένο από τα κουρασμένα χέρια της μάνας, έχει μια άλλη νοστιμιά! Μοναδική! Όπως και η αγάπη της! Η μνήμη και η γεύση του άσπρου ψωμιού, «του χάσικου», που φέρνει κάποιες φορές ο πατέρας απ’ την πόλη, χάνεται κάπου στον κακοτράχαλο μακρινό δρόμο για το χωριό, και δεν φτάνει μέχρι τις παιδικές ψυχές να τις κατακτήσει!       Αυτές, τις κατακτά η αγάπη! Μια αγάπη που προσφέρεται απλόχερα και κάνει πιο όμορφη και πιο εύκολη τη ζωή! Τη ζωή εκείνη που «δίνει με το σταγονόμετρο», τα υλικά αγαθά. Όχι όμως και τις χαρές! Αυτές, είναι αμέτρητες! Αλλά απλές! Κι οι απλές χαρές, δεν χαρίζονται! Ούτε εντοπίζονται με την πρώτη ματιά! Χρειάζεται να ψάξει κανείς για να τις ανακαλύψει! Κι οι κάτοικοι του χωριού  ψάχνουν! Και βρίσκουν χαρές παντού! Στην αγάπη, στην οικογένεια, στον «επιούσιο άρτο», στην αλληλοβοήθεια, στα δέματα της Μητρόπολης για τους άπορους, στα ανταμώματα στη δουλειά, στις γιορτές, στη γειτονιά!… Είναι ευγνώμονες για αυτά που έχουν! Και για αυτά που δεν έχουν, προσπαθούν να τα αποκτήσουν ή τουλάχιστον να τα πλησιάσουν, στο μέτρο που μπορούν, αξιοποιώντας το μυαλό και τα εργατικά τους χέρια! Είναι γιατί η φτώχεια και η ανάγκη, τους εκπαιδεύει άριστα στην τέχνη του: «τίποτε δεν πάει χαμένο»! Έτσι το παλιό γίνεται καινούργιο! Το απλό έχει την αξία του! Τα αποφόρια, μεταμορφώνονται από τα άξια χέρια της μάνας και γίνονται καινούργια! Τα πολυφορεμένα ρούχα, άλλες φορές ενισχύονται επιδέξια με μπαλώματα για να παραταθεί η χρήση τους, κι  άλλες φορές, κόβονται λωρίδες για να υφανθούν στον αργαλειό  και να γίνουν πολύχρωμες κουρελούδες! Οι λαστιχένιες γαλότσες, όταν υπάρχουν ή δωρίζονται έστω και  μεταχειρισμένες, θεωρούνται σπουδαίο απόκτημα. Ιδιαίτερα για ένα μικρό παιδί όταν πάει στο σχολείο του, τις βροχερές ημέρες του χειμώνα! Οι τσαπέλες, οι κουκουσιούλες, τα γκόρτσα, οι καραμέλες, είναι τα δώρα που προσφέρουν οι θείοι και οι παππούδες στα παιδιά!       Μια ζωή στερημένη σε υλικά αγαθά. Αλλά γεμάτη από χαρές κι αγάπη! Κι αυτό, είναι ένα κέρδος ζωής! Είναι το μοναδικό κέρδος και ο πλούτος των φτωχών!...        Και τα παιδιά … πώς αντιμετωπίζουν άραγε την πραγματικότητα της εποχής τους; Όπως όλα τα παιδιά! Μεταφέρουν την ζωή των μεγάλων, στο δικό τους μικρόκοσμο! Δεν παρακολουθούν μόνο τον μόχθο των γονιών τους! Συμμετέχουν και βοηθούν. Κάνουν θελήματα, ακολουθούν στις αγροτικές δουλειές, στις δουλειές του σπιτιού, πηγαίνουν σχολείο, «χτίζουν» και ονειρεύονται τη δική τους ζωή, που τη θέλουν καλύτερη και με λιγότερες στερήσεις! Και τούτο, από μόνο του, είναι μια «μαθητεία» ζωής!  Τα παιδιά βιώνουν τον κόπο των γονιών τους, αλλά και την αγωνιστικότητά τους. Μαθαίνουν να προσφέρουν, να μοιράζονται και να εκτιμούν τους καρπούς της σκληρής βιοπάλης!       Μα τα παιδιά είναι παιδιά! Κι έχουν ανάγκη να κοιτούν, μόνο την αισιόδοξη πλευρά της ζωής! Δεν τους αρέσει να τη φοβούνται! Θέλουν να την κάνουν παιχνίδι! Και την κάνουν! Παίζουν ανέμελα στην πλατεία, στις γειτονιές και στις αυλές! … Παιχνίδια μες τη φύση! Κι η Φύση, «παρακολουθεί» το παιχνίδι και τη χαρά των παιδιών! Και τους κάνει το χατίρι! «Παίρνει τα χρώματα, παίρνει τα πινέλα της και … ζωγραφίζει έναν Παράδεισο»! Τον Παράδεισο της αυλής! Στρωμένη με χώμα, στολισμένη με πάσης φύσεως λουλούδια και δέντρα, «καλεί» όλη την οικογένεια, να απολαύσει τις χαρές της και να δώσει τα δώρα της! Δώρα όλο το χρόνο! Το κελάηδισμα των πουλιών, μέσα από τα φυλλώματα των δέντρων, την Άνοιξη! Τον ίσκιο, τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού! Τη γλυκιά γεύση και το άρωμα των Αυγουστιάτικων φρούτων!  Τη μυρωδιά της νοτισμένης γης, απ’ τα πρωτοβρόχια! Τα χρυσοκίτρινα φύλλα του φθινοπώρου! Τους χιονισμένους Αιδημήτρηδες, το χειμώνα! Κι είναι αυτή η καθημερινή επαφή με τη Φύση, που κάνει μικρούς και μεγάλους να τη θεωρούν πλάσμα ζωντανό που τους νοιάζεται και τους προσφέρει! Και ανταποδίδουν κι αυτοί με τη σειρά τους, τα δικά τους συναισθήματα: Την νοιάζονται, και την αγαπούν!       Και η μικρή Παναγιώτα, πού είναι; Να! Εκεί! Παίζει, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας της! Αγαπά τη Ζωή για τις χαρές που τις προσφέρει! Πολλές φορές αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει τον Δημιουργό της! Με την παιδική της φαντασία πλάθει την μορφή Του, που Τον θέλει να έχει γαλάζια αυστηρά μάτια και λευκή γενειάδα! Άλλες φορές, στο Νεκροταφείο, πίσω από την εκκλησία του χωριού, της αρέσει να ξαπλώνει στο γρασίδι και να αναζητά στον ουρανό, πρόσωπα αγαπημένα που έχουν «φύγει για πάντα»! Όχι! Δεν τον φοβάται το θάνατο! Είναι σίγουρη πως η γιαγιά της, βρίσκεται κοντά στο Θεό, κι είναι ευτυχισμένη!       Κι  εκεί, ανάμεσα στα μνήματα μέσα στην πρασινάδα, η Ζωή δείχνει να συνεχίζεται! Την Άνοιξη ξεφυτρώνουν πολλές μαργαρίτες. Ως έφηβη τώρα πια η Παναγιώτα, μαζί με τις φίλες της, θα αναζητήσει στα πέταλά τους, απαντήσεις στα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα! Τις νύχτες της Άνοιξης, κάτω από τα μαξιλάρια, τα κορίτσια θα κρύψουν τα όνειρά τους, μαζί με Σαράντα Αγριολούλουδα! Οι καρδιές θα μείνουν ξάγρυπνες, προσδοκώντας το θαύμα των Σαράντα Μαρτύρων: ένα ευνοϊκό ερωτικό σημάδι από τον αγαπημένο τους!...       Και τότε η μάνα, η κάθε μάνα, καταλαβαίνει πως έφτασε η ώρα να παίξει τον πιο σπουδαίο ρόλο! Ως άλλη παιδαγωγός, αναλαμβάνει την μύηση των κοριτσιών στα μυστικά του νοικοκυριού, προσπαθώντας να τα «προικίσει» με εφόδια απαραίτητα στη μετέπειτα ζωή τους. Με περίσσεια υπομονή «διδάσκει» την τέχνη του κεντήματος, της μαγειρικής, την προετοιμασία της μπουγάδας και το πλύσιμο των ρούχων κάτω στο Μπέσικο: στη βρύση του χωριού!...       Από τότε, μέχρι σήμερα, κάθε φορά που έρχεται ο Αύγουστος, φέρνει στην Παναγιώτα, μαζί με τις μυρωδιές των ώριμων φρούτων, «θύμισες παλιές και ακριβές καλά φυλαγμένες στα κατάβαθα της ψυχής», αλλά και τη σκέψη πως αυτά τα παιδικά βιώματα ήταν μια μεγάλη ευλογία και ένα πολύτιμο εφόδιο Ζωής! …       Κάπου εδώ, «Το χάσικο ψωμί», τελειώνει το ταξίδι του! Ένα ταξίδι παιδικών αναμνήσεων από μια άλλη εποχή! Μια εποχή που έχει αφήσει τα δικά της σημάδια στην Παναγιώτα αλλά και στα παιδιά της γενιάς της! Εποχή δύσκολη, με πολλές στερήσεις σε υλικά αγαθά, με πολύ μόχθο για την επιβίωση! Μια εποχή, με τις δικές της αξίες, τις χαρές και τα όνειρα! Θα αναρωτηθεί κανείς, πως μόνο οι άνθρωποι αυτής της εποχής αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες και αγωνίζονταν για να επιβιώσουν και να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο αύριο στον εαυτό τους και στα παιδιά τους;       Φυσικά, όχι! Κάθε εποχή, έχει τις δυσκολίες της και κάθε άνθρωπος, όπου κι αν βρίσκεται, κάνει το δικό του αγώνα για να τις αντιμετωπίσει! Η καταγωγή μου απλώνει ρίζες, που φθάνουν ως τη μακρινή Μικρά Ασία. Έχω να μεταφέρω με τη σειρά μου, βιώματα και αναμνήσεις, έτσι  όπως μου τα διηγήθηκαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες, ανθρώπων που έδωσαν το δικό τους αγώνα επιβίωσης αλλά και τις αξίες και τον πολιτισμό του τόπου που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν!…       Όμως εκείνο που πραγματικά έχει σημασία, είναι να σταθεί κανείς, στα κοινά στοιχεία όλων των εποχών! Κι αυτά είναι οι πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων, οι φόβοι και οι ανησυχίες τους, οι αγώνες τους,  τα όνειρά τους, οι αξίες! Το βιβλίο μας έδωσε την αφορμή να γνωρίσουμε όχι μόνο τις συνθήκες μιας δύσκολης καθημερινότητας αλλά και τις αξίες που κυριαρχούσαν σ’ αυτή και πώς αυτές με τη σειρά τους, διαμόρφωσαν τις ζωές μικρών και μεγάλων!...       Γνωρίσαμε ανθρώπους να μοιράζονται τα λιγοστά αγαθά τους, να βοηθούν ο ένας τον άλλον, να συμπαρίστανται στα δύσκολα και να νοιάζονται για τον συνάνθρωπό τους! …       Γνωρίσαμε παιδιά, να παίζουν σε αυλές και αλάνες, να χαίρονται τη Φύση, να απολαμβάνουν την συντροφιά των συνομηλίκων, να ακούν ιστορίες  και παραμύθια από τους μεγάλους, να νιώθουν ευγνωμοσύνη για τα λιγοστά κι απλά δώρα, να ονειρεύονται, να ερωτεύονται!       Αναρωτιέται κανείς αν οι άνθρωποι και σήμερα μπορούν να μοιράζονται τις χαρές και τις λύπες τους, αν επικοινωνούν μεταξύ τους ή αν κλείνονται στην μοναξιά του εαυτού τους, με μοναδική συντροφιά την οθόνη της τηλεόρασης που δεν κλείνει ποτέ!..       Αναρωτιέται κανείς, αν τα παιδιά και σήμερα, έχουν την «πολυτέλεια», να παίζουν σε αυλές με λουλούδια και δέντρα! Ποιος σύγχρονος παιδότοπος άραγε, μπορεί να τις αντικαταστήσει;;; Έχουν τα παιδιά τη δυνατότητα να ζουν κοντά στη Φύση; Αν το σκαρφάλωμα στα δέντρα, η απόλαυση των καρπών τους, η γνωριμία με τα κατοικίδια ζώα, ήταν κάποτε κομμάτι της καθημερινότητάς τους, σήμερα αυτό φαντάζει για άλλα παιδιά σαν παραμύθι! Ακόμα, ποια γεύση και πιο άρωμα από τα φρούτα του Καλοκαιριού θα «επιτρέψει» να περάσει στη μνήμη του παιδιού σήμερα, η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων;       Αναρωτιέται κανείς, αν υπάρχουν ακόμα γιαγιάδες και παππούδες που «ξέρουν» να αφηγούνται ιστορίες στα παιδιά!… Αν τα παιδιά, έμαθαν να χαίρονται το παιχνίδι μεταξύ τους ή αν συνήθισαν να περνούν μόνα τους, ατελείωτες ώρες, σερφάροντας στον υπολογιστή τους; Αναρωτιέται κανείς, ποιο είναι εκείνο το πανάκριβο παιχνίδι, που μπορεί να δώσει τη χαρά και τη δυνατή συγκίνηση που αναζητά συνέχεια ένα παιδί;;       «Το χάσικο ψωμί», γίνεται η αφορμή να αναζητήσουμε χαμένες χαρές και συγκινήσεις! Γίνεται αφορμή να συνειδητοποιήσουμε τον κρυμμένο «πλούτο» της ζωής, που βρίσκεται σε αξίες, όπως είναι η απλότητα, οι ανθρώπινες σχέσεις, η επικοινωνία, η αλληλεγγύη, η αγάπη!… Αυτό τον «πλούτο», οφείλουμε να τον αποκτήσουμε, να τον κάνουμε καθημερινό βίωμα, και να τον μεταδώσουμε στη συνέχεια στα παιδιά! Γιατί αυτά τα βιώματα όταν τα έχει κανείς, είναι πραγματικό κέρδος! Κι αυτή θα είναι μια ζωή που σίγουρα δεν θα πάει «χαμένη»!