Κριτική για «Ἐν ὀδύναις» Από τον Παναγιώτη Χαλούλο, φιλόλογο - εικαστικό, (13-5-2014)        Εν οδύναις έγραψε η Παναγιώτα Λάμπρη την πρώτη της ποιητική συλλογή… Ποιήματα που εκφράζουν πόνο εκπορευόμενο από δύσκολες βιωμένες καταστάσεις, από προσωπικά βιώματα ή κοινωνικές καταστάσεις που λίγο-πολύ όλοι μας αναγνωρίζουμε ότι μας ταλανίζουν στην εποχή μας. Με ευρυμάθεια και ευαισθησία, με λόγο απλό και ανεπιτήδευτο, πολλές φορές εκφράζει η Παναγιώτα αλήθειες που πρέπει να λέγονται, για τις ανθρώπινες σχέσεις, για την υποκρισία και την αγένεια, για παράδειγμα, όταν με σκεπτικισμό λέει:       Δείπνο Όταν σε δείπνο σε καλούν           γιορταστικό           να σκέφτεσαι πολύ           την πρόσκληση           ν’ αποδεχθείς,           αν πρέπει.             Γιατί,           εκτός που, όχι σπάνια,           συνδαιτυμόνες προσβλητικούς         εκεί μπορεί να συναντήσεις,           μπορεί           κι αυτός που σε προσκάλεσε           προσβλητικά να πει           πως, αν και μικρό,           το καλύτερο κομμάτι κρέατος           επέλεξες για σένα!             Τίποτα το παράδοξο!           Την αγένεια           συχνά την συναντάς           σε χρόνο άκαιρο           εκεί που μόνο αρχοντιά           θα ’πρεπε να υπάρχει.        Χαρακτηριστικό για την αναφορά σε σύγχρονες κοινωνικές καταστάσεις το ποίημα             Οι κατακτητές           Στην Πολιτεία           πέφτει βαριά η σκιά           των νεοφερμένων κατακτητών. Δεν φορούν, όπως άλλοτε,           εξάρτυση πολεμική.           Τα όπλα ύπουλα,           σχεδόν αθόρυβα,           στοχεύουν την βούληση           και την υλική ζωή           των ανθρώπων.           …………………….             Το φως της Δικαιοσύνης           μάταια σελαγίζει           πάνω απ’ την μικρή ένδοξη χώρα,           που γι’ αυτό διψά,           αλλά κανείς νερό δεν της δίνει.           ……………………. Μέσα από τους στίχους της διαφαίνεται κάποτε η φιλολογική της ιδιότητα, χωρίς να ενοχλεί, νομίζω τον μη φιλόλογο, αφού ποτέ δεν φθάνει σε υπερβολές, όπως μαρτυρεί το ποίημα             Πρόσκληση           Η πρόσκληση ήταν σαφής:           «Κερνάω τσίπουρο           Μετά νωγαλευμάτων!» ……………………           Τα λιτά νωγαλεύματα,           το εύγευστο τσίπουρο,           αναίτιοι κομπάρσοι           σε θέατρο συσσωρευμένης οργής           ……………………             Η μαινάδα, ωρυόμενη,           Φωνή ομοία κυμβάλω αλαλάζοντι           λήθης χρησαμένη           ιλάσθη           με την φανέρωση του εσωτερικού κενού           που, φευ, ουκ εά οράν           τα κραυγάζοντα την Αλήθεια.             Και ο Ξένιος Ζευς           κομπάρσος κι αυτός           σε μια αποτυχημένη παράσταση           χωρίς θεατές.      Άλλοτε μαρτυρείται η ιδιότητα της εκπαιδευτικού που παρατηρεί τους έφηβους μαθητές της με τα προβλήματά τους που κάποιες φορές δύσκολα εκφράζουν, αλλά η διαίσθησή της συλλαμβάνει και καταγράφει:            Ένα κενό κουτάκι           Η κατάσταση με τα ονόματα           σχεδόν πεπληρωμένη           με την συνήθη αλληλουχία:           επώνυμο, όνομα, πατρώνυμο.             Σχεδόν!           Διότι στην ενδέκατη έκτη γραμμή,           στην λίστα με τα πατρώνυμα,           ένα κενό κουτάκι           μαρτυράει την αμαρτία           που από ηδονή           έγινε οδύνη.           ……………      Εν οδύναις, λοιπόν, για το …λάθος της, τον γέννησε τον νέο η μητέρα του και αυτή η οδύνη ακολουθεί και τον ίδιο, που δεν γνώρισε ίσως ποτέ τον πατέρα και τον κατηγορεί γι’ αυτό, γιατί δεν του πρόσφερε τη χαρά της παρουσίας του δίπλα του, τη χαρά που θα ’πρεπε να λάμπει και γι’ αυτόν, αντίθετα από ό,τι εκφράζει το πατρώνυμο Χαρά-λαμπος που με πείσμα συμπληρώνει στο «κενό κουτάκι»: ……………           Ο έφηβος,           δειλά στην αρχή           στην συνέχεια με πείσμα,           σε κάθε καινούργια κατάσταση           γράφει με το χέρι του ένα όνομα:           Χαράλαμπος!             Μόνο,           που η χαρά που λάμπει στο όνομα           σκιάζει με θλίψη και σκότος           την ψυχή του εφήβου,           που πολύ λέει πως μοιάζει στην μορφή           μ’ εκείνον τον Χαράλαμπο.      Κάποιες φορές το ύφος της Παναγιώτας Λάμπρη γίνεται, χωρίς υπερβολή, καβαφικό, όπως θα δείξουμε, επί παραδείγματι στο ποίημα             Χρόνο δώσε                     Σοφώτατον χρόνος∙ ανευρίσκει γαρ πάντα. Θαλής ο Μιλήσιος Το δέμα,           που από μακριά           ένα πρωινό της άνοιξης           ο ταχυδρόμος φέρνει,           μην σπεύδεις να μάθεις           τι κρύβει μέσα του           και στην ευνόητη αγωνία σου           χρόνο δώσε.             Γιατί φτάνει κάποτε           ένα δέμα απρόσμενο           που θα ’θελες           ποτέ           να μην το ’χες ανοίξει!             Γιατί η σημειολογία           του ευτελούς περιεχομένου του           μπορεί συθέμελα να κλυδωνίσει           μνήμες κι αγάπες           που αείζωες πως ήτανε θαρρούσες.           Γιατί τα εντός του,           με την βαρύγδουπη σιωπή τους,           μπορεί εκκωφαντικά           να σου μηνύσουν           πως τίποτα στα εγκόσμια           δεν ζει αιώνια.      Γιατί…           Χρόνο, λοιπόν, δώσε           στην αγωνία σου.           Το παραπάνω ποίημα αναπόφευκτα ανασύρει συνειρμούς με το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη:           Τὰ παράθυρα Σ᾿ αὐτὲς τὲς σκοτεινὲς κάμαρες, ποὺ περνῶ μέρες βαρυές, ἐπάνω κάτω τριγυρνῶ γιὰ νἄβρω τὰ παράθυρα. –Ὅταν ἀνοίξει ἕνα παράθυρο θἆναι παρηγορία.– Μὰ τὰ παράθυρα δὲν βρίσκονται, ἤ δὲν μπορῶ νὰ τἄβρω. Καὶ καλλίτερα ἴσως νὰ μὴν τὰ βρῶ. Ἴσως τὸ φῶς θἆναι μιὰ νέα τυραννία. Ποιός ξέρει τί καινούρια πράγματα θὰ δείξει.      Είναι, λοιπόν, ο φόβος για τα απροσδόκητα του μέλλοντος που μπορεί να αποκαλύψει ένα δέμα ή τα παράθυρα που θα ανοιχτούν και στις δύο περιπτώσεις, παρά την εμφανή διαφορά της τωρινής κατάστασης και διάθεσης που φαίνεται να εκφράζει το κάθε ποίημα, μιας ευχάριστης μάλλον ζωής στην Λάμπρη, μιας αγχώδους ζωής στον Καβάφη, που οδηγεί εκείνον στην αποφυγή μιας επιπλέον τυραννίας…      Αλλά και προς το γενικότερο καβαφικό ύφος με το διδακτικό και παραινετικό τόνο σε ποιήματα «της σκέψεως» πλησιάζουν κάποτε οι στίχοι της Παναγιώτας, αν διαβάσουμε, για παράδειγμα το παρακάτω ποίημα:             Αισιοδοξία Όταν χωρίς φειδώ           η ζωή           από αναμονή σε αναμονή           κι από αποτυχία σε αποτυχία           σε πηγαίνει,           μην θλίβεσαι∙           θα ’ρθει η μέρα           που όσα σε συντρίψανε           θα γίνουν θέμελα στερεά           και θα οικοδομήσουν           κάποια από ’κείνα           που θαυμαστά στ’ ανθρώπινα           λογιούνται.      Ή με το αμέσως επόμενο:             Πληγή           Την πληγή           που στα στήθια σου           για χρόνια χάσκει           και ματώνει,           σκέψου           πως με την πρόκληση           βίας,           αντί να την γιάνεις,           πιο μεγάλη           κι ανίατη την κάνεις. Και, για να μην θεωρήσουμε πως μόνο για οδυνηρές καταστάσεις μιλά η Παναγιώτα Λάμπρη και απαισιοδοξία αποπνέει, μάλλον μέσα από τα οδυνηρά θέματά της αισιοδοξεί, φαίνεται, να βελτιωθούν οι άνθρωποι και η κοινωνία… Αισιοδοξεί με τις παραινέσεις της να βελτιώσει τη συμπεριφορά των ανθρώπων, όπως με τις συμβουλές της στα δύο προηγούμενα ποιήματα (Αισιοδοξία, Πληγή), με την ειρωνεία και την κριτική της κατά των πολιτικών: Σημεία των καιρών ………………………… Η βουλευτής, με ειρωνικό χαμόγελο και σαρκασμό περίσσιο, απάντησε ερωτηματικά περί της αβεβαιότητος της εργασίας των «όνων»: «Τι θέλετε, να κλάψουμε Που κάποιοι εξ αυτών θα χάσουν τη δουλειά τους;» …………………………   Όχι, κυρία, μην κλάψετε! Τα κλάματά σας, τι κρίμα, θα καταστρέψουν τα ψιμύθιά σας! Αισιόδοξο μήνυμα εκπέμπει σίγουρα Ο χαρταετός           Σ’ όσους ανέμελοι πετούν χαρταετούς           Ο χαρταετός, με το λευκό της αθωότητας και το ερυθρό του έρωτα      χρώμα, με ούριο άνεμο αίρεται προς τα ουράνια νέφη∙ …………………….. Ποθούν, όσο ποτέ άλλοτε, με πάθος ποθούν το ταιριαστό με την ψυχή γκρίζο της μέρας να πάρει χρώμα κόκκινο, άσπρο, … και να πληρώσει τις ψυχές μ’ ένα καθάριο μήνυμα ζωής φωτεινό σαν τον Ήλιο που λάμπει σε καθάριο ουρανό μετά από απρόσμενη καταιγίδα.      Η Παναγιώτα Λάμπρη μας αιφνιδίασε με την έκδοση μιας ποιητικής συλλογής, καθώς ως συγγραφέα την γνωρίζαμε  μέχρι τώρα. Και, αν όλα τα ποιήματα της συλλογής δεν έχουν το ίδιο στυλ μορφολογικά, κινούνται όμως θεματολογικά στο ίδιο κλίμα, «εν οδύναις», και η ποιήτρια βρίσκεται σε καλό δρόμο στο χώρο της ποίησης, όπως μέχρι τώρα άξια πορεύεται στο χώρο της πεζογραφίας. Παναγιώτης Χαλούλος, Πάτρα, Μάιος 2014 pchaloul@sch.gr http://users.sch.gr/pchaloul/ http://blogs.sch.gr/pchaloul/