Ομιλία της Παναγιώτας Π. Λάμπρη: «25η Μαρτίου 1821» Σχολική γιορτή στο 2ο Εσπερινό Γυμνάσιο Πάτρας, 24 Μαρτίου 2017         Καλησπέρα σε όλους.    Αγαπημένοι μου μαθητές.    Κάθε φορά που αναλαμβάνω την οργάνωση μιας γιορτής, η οποία αφορά σε κάποιο ιστορικό γεγονός, όπως, για παράδειγμα, η επανάσταση του 1821, σκέφτομαι πώς πρέπει να γίνει έτσι, ώστε να καταφέρω να προσελκύσω το ενδιαφέρον σας. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, διότι μπορεί κάποιοι να πουν: «Τι μας νοιάζει εμάς τι έγινε τότε; Ας γίνει η γιορτή να χάσουμε τα μαθήματα και κάτι τέτοια είναι ψηλά γράμματα! Εμείς νοιαζόμαστε για το σήμερα και για τίποτε άλλο!»    Όλες αυτές και άλλες σκέψεις είναι σεβαστές, όμως, αγαπημένοι μου μαθητές, καλό είναι ένας νέος να ξέρει πως όποιος δεν γνωρίζει το παρελθόν, δεν κατανοεί το παρόν και είναι αβέβαιος για το μέλλον, αφού χωρίς τη γνώση του παρελθόντος, το παρόν φαντάζει συχνά ανεξήγητο. Όσο για το μέλλον, το οποίο είναι πάντα αβέβαιο, η απουσία γνώσης του παρελθόντος, δεν μας βοηθάει να παραδειγματιστούμε απ’ αυτό, αποφεύγοντας να επαναλάβουμε ολέθρια λάθη του.    Οπωσδήποτε είναι χαρά να χάνει ένας μαθητής τα μαθήματα! Κι εγώ, όταν ήμουν μαθήτρια ίδια με σας χαιρόμουν! Αλλά, για σκεφτείτε! Μια και σήμερα τα μαθήματα στην τάξη βρίσκονται σε δεύτερη μοίρα, συγκεντρωθήκαμε εδώ, για να θυμηθούμε και να τιμήσουμε κάποια σημαντικά γεγονότα, τα οποία οδήγησαν, μαζί μ’ άλλα, στη δημιουργία ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους. Η γνώση αυτή σημαντική για όσους από σας είστε Έλληνες, θαρρώ πως δεν αφορά μόνο σε σας, αλλά και στους αλλοδαπούς μαθητές! Και τούτο, διότι είναι καλό να γνωρίζουν την ιστορία της χώρας που τους φιλοξενεί, αλλά και διότι, μαθαίνοντας για τους αγώνες ενός λαού για την ελευθερία, μαθαίνουν, όλοι μαθαίνουμε, για την αξία του αγώνα για την κατάκτησή της, αλλά και γενικά για την αξία του αγώνα στη ζωή!     Αυτό δεν το λέω επειδή τυχαίνει να έχουμε αλλοδαπούς μαθητές στο σχολείο μας, αλλά γιατί βαθιά πιστεύω πως ο κάθε λαός είναι καλό να μπορεί να διδάσκεται απ’ ό,τι σπουδαίο έπραξαν στη διαδρομή του χρόνου άλλοι λαοί. Θεωρώ, μάλιστα, πως είναι πολύ σημαντικό αυτό, διότι βοηθάει στην καλύτερη γνωριμία και επικοινωνία μεταξύ τους,  κάτι που είναι πολλαπλά ωφέλιμο για όλους. Με αφορμή αυτή τη σκέψη, σας αναφέρω πως κάποια από τις χρονιές που δίδαξα σ’ αυτό το σχολείο τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους», στην τρίτη τάξη μπορείς να διδάξεις αυτό το σπουδαίο έργο, όταν με την ολοκλήρωση του μαθήματος διάβασα το ποίημα για τελευταία φορά, είδα μια αλλοδαπή μαθήτρια δακρυσμένη. Όταν ρώτησα να μάθω την αιτία, απάντησε: «Αυτό το ποίημα, κυρία, δεν είναι μόνο για τους Έλληνες, είναι για όλο τον κόσμο!» Μόλις άκουσα αυτή την απάντησή της συγκινήθηκα κι εγώ, διότι η μαθήτρια είχε παρακολουθήσει το μάθημα και είχε κατανοήσει το βαθύτερο νόημα του ποιήματος, το οποίο μιλά για την αξία να μάχεται κάποιος για την ελευθερία ακόμα κι αν όλα γύρω του τον καλούν να παρατήσει τον αγώνα. Δεν νομίζετε πως αυτό δεν αφορά μόνο στη διεκδίκηση της εθνικής ελευθερίας, όπως έγινε με την επανάσταση του 1821, αλλά σε κάθε αγώνα της ζωής, ο οποίος μας καλεί, αγνοώντας τις δύσκολες συνθήκες, να σηκωθούμε ψηλότερα, για να πετύχουμε όσα αρχικά φαινόντουσαν αδύνατα;     -Αύριο, λοιπόν,… Ας μου πει κάποιος. Πόσο έχει ο μήνας αύριο; Γνωρίζεις/ -τε τι γιορτάζουμε;    -Γιορτάζουμε τον ξεσηκωμό των Ελλήνων εναντίον των τότε κατακτητών! Γνωρίζετε ποιοι ήταν; Για ν’ ακούσω…    -Γιορτάζουμε, λοιπόν, την απόφαση των Ελλήνων να ελευθερωθούν από την πολύχρονη δουλεία στους Τούρκους!    -Ποιο ήταν το σύνθημά τους; Το ξέρει κάποιος;    -Ήταν «Ελευθερία ή Θάνατος». Δεν έλεγαν ζωή ή θάνατος, αλλά ελεύθερη ζωή ή θάνατος!    -Η επανάσταση ξεκίνησε παντού την ίδια μέρα; Ξέρει κάποιος κάτι γι’ αυτό;    -Η επανάσταση δεν ξεκίνησε σ’ όλες τις περιοχές της πατρίδας μας την ίδια μέρα και φυσικά προετοιμάζονταν καιρό πριν. Επιλέχθηκε η 25η  Μαρτίου, επειδή εκείνη τη μέρα η Εκκλησία γιορτάζει τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Επομένως αποφάσισαν να γιορτάζεται η ευχάριστη είδηση για τον ερχομό της Ελευθερίας με κείνη για τον ερχομό του Χριστού.    Μέσα από κείνον τον ξεσηκωμό αναδείχθηκαν άξιοι, επώνυμοι και ανώνυμοι, αγωνιστές, οι οποίοι προσέφεραν ό,τι είχαν και δεν είχαν για χάρη της ελευθερίας! Πιστεύοντας πως είναι προτιμότερο να ζεις για λίγο ελεύθερος, παρά για πάντα σκλαβωμένος, έκαναν πράξη ζωής το πρόσταγμα του Ρήγα Φεραίου: «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή,/ παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή»!  Οπωσδήποτε στον χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας, είναι αδύνατο να αναφερθούμε σε όλα τα σημαντικά γεγονότα εκείνης της εποχής. Γι’ αυτό, λέω να μιλήσουμε για το πώς άρχισε η επανάσταση στην Πάτρα.      Αν τώρα σας ρωτούσα, τι γνωρίζετε για τη συμμετοχή της πόλης που ζείτε στον αγώνα που ξεκίνησε το 1821 για την ελευθερία, τι θα μου λέγατε; Υπάρχει κάποιος που γνωρίζει κάτι; Περιμένω…    -Γνωρίζετε κάποια οδό ή κάποιο μνημείο της πόλης που να τιμά αυτή την επανάσταση; Ακούω…    Στην Πάτρα, λοιπόν, σύμφωνα με τις πηγές, οι τουρκικές αρχές βάσει των πληροφοριών που είχαν ανησυχούσαν ένα μήνα τουλάχιστον πριν, από τις 20 Φεβρουαρίου, διότι οι υπόδουλοι Έλληνες, οι «ραγιάδες», όπως τους έλεγαν, αρνήθηκαν να πληρώσουν το χαράτσι και άλλους φόρους. Οι ανησυχίες τους μεγάλωσαν, όταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός αρνήθηκε να πάει στην Τριπολιτσά, όπου τον είχε καλέσει ο καϊμακάμης, δηλαδή ο υποδιοικητής, Σελήχ, παρά τις διαβεβαιώσεις πως θα είναι ασφαλής. Το πόσο ανήσυχοι ήταν οι Τούρκοι φαίνεται κι από το ότι μετέφεραν βιαστικά στο κάστρο της πόλης όλα τα πολύτιμα αντικείμενά τους (1η Μαρτίου) και λίγο μετά (6η Μαρτίου) και τις οικογένειές τους.    Και οι Έλληνες έκαναν το ίδιο. Άρχισαν δηλαδή να φυγαδεύουν τις οικογένειές τους στα Επτάνησα και στις ορεινές περιοχές της Αχαΐας. Μάλιστα, πριν εκραγεί η επανάσταση στην Πάτρα, καθώς η κατάσταση ήταν τεταμένη, ελληνικές οικογένειες ζήτησαν άσυλο στα ξένα προξενεία που είχαν έδρα στην πόλη. Πολλούς δέχθηκε το γαλλικό προξενείο, σε αντίθεση με το αγγλικό, το οποίο όχι μόνο δεν προστάτευε όσους κατέφευγαν σ’ αυτό, αλλά προσπαθούσε και να εμποδίσει τη συμμετοχή των Επτανησίων στην προετοιμαζόμενη εξέγερση δεδομένου ότι τα Επτάνησα βρίσκονταν υπό αγγλική κατοχή!    Στις 23 Μαρτίου, σαν χθες δηλαδή, οι Τούρκοι κάλεσαν σε σύσκεψη τους προξένους, δηλαδή τους αντιπροσώπους των ξένων δυνάμεων στην Πάτρα, και τους προέτρεψαν να ασκήσουν την επιρροή τους, ώστε οι «ραγιάδες» να παραδώσουν τα όπλα. Την ίδια μέρα, λίγες ώρες μετά τη σύσκεψη, ομάδα από 30 ένοπλους Τούρκους, που σύντομα έγιναν 300, επιτέθηκε στη Μητρόπολη και στην κατοικία του Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλου, που θεωρούνταν πρωτεργάτης της κίνησης των Ελλήνων της πόλης για την επανάσταση και σκότωσαν τον αδελφό του Αδαμάντιο. Εξοργισμένοι οι Τούρκοι, επειδή τις βρήκαν κλειστές, έβαλαν φωτιά που επεκτάθηκε σύντομα. Συγχρόνως κανονιοβολισμοί ρίχνονταν από το φρούριο εναντίον των ελληνικών σπιτιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να βγουν ένοπλοι Έλληνες στους δρόμους της Πάτρας, με επικεφαλής τον Παναγιώτη Καρατζά, υποδηματοποιό, τον οποίο η δημοτική μούσα τίμησε με τους ακόλουθους στίχους:     «Τρεις περδικούλες κάθονταν στης Κούκουρης τη ράχη η μια τηράει τα πέλαγα κι άλλη κατά την Πάτρα κι η τρίτη η καλύτερη μοιρολογάει και λέει: Θε μου, ο Καρατζάς τι γίνηκε, αυτός ο καπετάνιος; Μάιδε στην Πάτρα φαίνεται, μάιδε στο Σαραβάλι. Μας είπαν πως τον σκότωσαν μες στου Ομπλού την πόρτα.», και τους Επτανήσιους Νικόλαο Γερακάρη, φαρμακοποιό, και Ευάγγελο Λιβαδά, έμπορο, οι οποίοι έσπευσαν να οργανώσουν την άμυνα των Ελλήνων εναντίον των τουρκικών επιθέσεων. Ταυτόχρονα άλλοι ένοπλοι συγκεντρώθηκαν στο ρωσικό προξενείο και χτυπούσαν Τούρκους, που είχαν ήδη ενισχυθεί από άλλους 150 εξαγριωμένους ομοεθνείς τους που είχαν έρθει από το Ρίο. Η σύρραξη γενικεύτηκε και πυρκαγιές και λεηλασίες κατέστρεψαν όλη τη νύχτα την πόλη.    Τελικά, οι Τούρκοι κλείστηκαν στο κάστρο, ενώ από τα χαράματα της επόμενης μέρας, 24 Μαρτίου, πλήθος ενόπλων Ελλήνων άρχισαν να μπαίνουν στην πόλη από τα γειτονικά χωριά και να καταλαμβάνουν επίκαιρες θέσεις. Επικεφαλής τους ήταν οι πρόκριτοι της πόλης και φιλικοί Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος και Νικόλαος Λόντος. Από τους πρώτους μπήκαν στην πόλη οι οπλαρχηγοί Κουμανιώτες, ενώ ένας απ’ αυτούς ο Σταμάτης Κουμανιώτης, σκοτώθηκε κατά την είσοδό του στην πόλη.    Την επόμενη μέρα, 25η Μαρτίου, έφτασαν από τα Νεζερά ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Ανδρέας Ζαΐμης με 500 άνδρες, ο Ανδρέας Λόντος από το Αίγιο με 400, ο Μπενιζέλος Ρούφος, ο Κερνίτσης Προκόπιος και άλλοι. Στην πλατεία Αγίου Γεωργίου (3), και ενώ οι Τούρκοι κανονιοβολούσαν από το κάστρο, συγκεντρώθηκαν οι Έλληνες και τότε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός έστησε τον Σταυρό, πάνω στον οποίο ορκίσθηκαν οι αγωνιστές αναφωνώντας «Ελευθερία ή Θάνατος». Τη στιγμή που ο Γερμανός όρκιζε τους αγωνιστές, ο Ανδρέας Λόντος ύψωσε την επαναστατική σημαία, με την οποία λίγο πριν είχε αρχίσει η επανάσταση στο Αίγιο.     Σε σύσκεψη των προκρίτων που ακολούθησε, αποφασίστηκε να αρχίσει αμέσως η πολιορκία του κάστρου, ενώ παράλληλα οργανώθηκε επαναστατική επιτροπή που ανέλαβε τον συντονισμό των επιχειρήσεων, η οποία ονομάστηκε Επαναστατικό ή Αχαϊκό Διευθυντήριο, επικεφαλής του οποίου τέθηκε τιμητικά ο Παλαιών Πατρών  Γερμανός.    Στις 26 Μαρτίου το Διευθυντήριο επέδωσε σ’ όλους τους προξένους των ξένων δυνάμεων που δεν είχαν ακόμη εγκαταλείψει την πόλη την ακόλουθη διακοίνωση: «Προς τους προξένους των ξένων επικρατειών που βρίσκονται στην Πάτρα»: «Εμείς, το Ελληνικό Έθνος των χριστιανών, βλέποντας ότι μας καταφρονεί το οθωμανικό γένος και σκοπεύει στον όλεθρό μας πότε μ’ έναν, πότε μ’ άλλον τρόπο, αποφασίσαμε σταθερά ή να πεθάνουμε όλοι ή να ελευθερωθούμε, και γι’ αυτό  βαστάμε τα όπλα στα χέρια ζητώντας τα δικαιώματά μας. Όντας, λοιπόν, βέβαιοι ότι όλα τα χριστιανικά βασίλεια γνωρίζουν τα δίκια μας, όχι μόνο δεν θα μας εναντιωθούν, αλλά θα μας συνδράμουν, έχοντας στη μνήμη τους ότι οι ένδοξοι πρόγονοί μας φάνηκαν ωφέλιμοι στην την ανθρωπότητα,  ειδοποιούμε την εκλαμπρότητά σας και σας παρακαλούμε να προσπαθήσετε να είμαστε υπό την εύνοια και την προστασία του μεγάλου αυτού κράτους.»    Οι πρόξενοι απάντησαν πως επιθυμούν να κρατήσουν ουδέτερη στάση και ότι θα διαβίβαζαν τη διακοίνωση στις κυβερνήσεις τους.     Παράλληλα η επιτροπή αυτή με επιστολές στις μη επαναστατημένες ακόμη περιοχές τις προέτρεπαν να εξεγερθούν. Επίσης μοιράστηκαν λευκές σημαίες με το σύμβολο του Εφοδιαστικού των Ιερέων της Φιλικής Εταιρείας και κατασκευάστηκε σφραγίδα με τη σημείο του σταυρού, με κυκλικά φύλλα δάφνης και επιγραφή «Σφραγίς Ελευθερίας».    Η πολιορκία του κάστρου οργανώθηκε συστηματικά. Αναφέρεται ότι κατασκευάστηκε οπλοποιείο και συστήθηκε νοσοκομείο από τον Νικόλαο Γερακάρη. Επίσης, Επτανήσιοι μετέφεραν επτά κανόνια από τα αγκυροβολημένα στο λιμάνι της Πάτρας πλοία, στο κανονιοστάσιο που κατασκεύασε ο Ευάγγελος Λιβαδάς. Υπό τις διαταγές ενός Αγγλοαμερικανού που λεγόταν Άγγελος, και που είχε τυχαία βρεθεί στην Πάτρα, οι Επτανήσιοι χειρίζονταν με επιδεξιότητα τα κανόνια. Αξίζει να σημειωθεί πως οι Επτανήσιοι, εκτός από την πολύτιμη προσωπική συμμετοχή τους στην εξέγερση της Πάτρας, στην οποία πρωτοστάτησαν, ενίσχυσαν και οικονομικά τους πολιορκητές Έλληνες.    Δεν θα σας κουράσω με την εξέλιξη των γεγονότων. Άλλωστε, κάθε χρόνο, την 25η Μαρτίου, γιορτάζουμε την έναρξη της επανάστασης, η οποία οδήγησε στη δημιουργία ελληνικού κράτους. Σκοπός μου σήμερα ήταν να μάθετε πώς ξεκίνησε η επανάσταση στην πόλη που ζούμε. Θα σας πω μόνο πως μετά από συνθήκη με τους Τούρκους παραδόθηκε σε Γαλλικό εκστρατευτικό σώμα που είχε επικεφαλής τον στρατηγό Μαιζόν το φρούριο της Πάτρας, όπου αντίσταση προβλήθηκε από 800 Τούρκους της φρουράς που έσπευσαν να κλειστούν στο Ρίο, απ’ όπου αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν μετά από πολιορκία έντεκα ημερών. Στις 4 Οκτωβρίου 1828, μετά από πολλούς αγώνες και αιματοχυσία, η Πάτρα απέκτησε την ελευθερία της.    Τώρα, όταν θα περπατάτε στην πόλη θα γνωρίζετε πως το όνομα της Πλατείας Αγίου Γεωργίου και πολλοί δρόμοι της πόλης, όπως η 25ης Μαρτίου, η Π. Π. Γερμανού, η Καρατζά, η Παπαδιαμαντοπούλου,… καθώς και τα εικονιζόμενα σε κάποιες προτομές πρόσωπα αναφέρονται σε  ανθρώπους, οι οποίοι συνέβαλαν στον αγώνα για την ελευθερία.    -Τελειώνοντας τούτη τη γιορτή, θα ήθελα να σας ρωτήσω, αν έχει να μας διδάξει κάτι αυτό το ιστορικό γεγονός, το οποίο έγινε πριν 196 χρόνια στην πόλη μας; Για ν’ ακούσω… Έχει;  Σημείωση: Η γιορτή διανθίστηκε με διαφάνειες, με την ανάγνωση σχετικών κειμένων, με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών μέσω ερωτήσεων και επενδύθηκε μουσικά με τον «Θούριο» του Ρήγα Φεραίου και το «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ» (Οδυσσέας Ελύτης, Μίκης Θεοδωράκης, Γρηγόρης Μπιθικώστης), ενώ στο τέλος τραγουδήθηκε ο Εθνικός Ύμνος.