|
|
|
|
|
|
Ομιλία της Παναγιώτας Π. Λάμπρη:
Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου "Επίλεκτα", (13-4-2019)
Πάτρα, αίθουσα εκδηλώσεων του πρώτου ορόφου του Παμπελοποννησικού Σταδίου Πατρών
Αγαπητοί φίλοι, καλησπέρα σας.
Νίκο, καλωσόρισες στην Πάτρα.
Με την περιοχή των Καλαβρύτων δεν με συνδέουν άλλοι δεσμοί, πλην εκείνων, οι οποίοι δημιουργούνται στο διάβα της ζωής μέσω των ταξιδιών, μέσω της βαθύτερης γνώσης των τόπων, καθώς και μέσω της επαφής με κάποιους ανθρώπους, τους οποίους, αν και τυχαία γνωρίζεις, θεμελιώνεις φιλικούς δεσμούς μαζί τους. Ένας τέτοιος φίλος είναι ο Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, τον οποίο έχουμε κοντά μας απόψε, προκειμένου να μιλήσουμε για ένα από τα πονήματά του. Βέβαια, επειδή η φιλία μου μαζί του, η οποία μετρά μερικά χρόνια, μπορεί να δημιουργήσει υποψίες σχετικές με την αντικειμενικότητα των όσων θα ακούσετε από μένα, σας βεβαιώνω πως μπορεί αυτή να κάνει την οπτική, με την οποία προσεγγίζω τα κείμενά του, λιγότερο αποστασιοποιημένη, αλλά δεν κάνει την κρίση μου, κατ’ ανάγκην, λιγότερο καθαρή.
Ο τίτλος, λοιπόν, του βιβλίου είναι «Επιλεγμένα» και ο υπότιτλος (ποιήματα - διηγήματα) (εκδ. Άπειρος Χώρα, Αθήνα 2018, σ. 48). Τόσο ο ένας, όσο και ο άλλος, πληροφορούν τον αναγνώστη για το είδος του περιεχομένου, που περιλαμβάνει εράνισμα διηγημάτων και ποιημάτων, τα οποία είναι αφιερωμένα στη μνήμη των αγαπημένων του θείων, της Φώτως και του Σωτήρη Ασημακόπουλου.
Το βιβλίο περιέχει έντεκα ποιήματα και έξι διηγήματα, τα περισσότερα εκ των οποίων έχουν δημοσιευτεί για πρώτη φορά σε διάφορους ιστότοπους. Τα κείμενα, ποιητικά και πεζά, έχουν κατά κανόνα ως αφετηρία τον οικείο χώρο της παιδικής ηλικίας, τον οποίο η μνήμη ανακαλεί με τρυφερότητα, αγάπη, νοσταλγία και, φυσικά, ενάργεια, η οποία κάνει τον συντάκτη τους να βιώνει, λες, για πολλοστή φορά, όσα σημαντικά τότε έζησε, καθώς ψηλαφούσε, άλλοτε με περιέργεια, άλλοτε με έκπληξη κι άλλοτε με απόλυτη αθωότητα, με παρθένα, θα έλεγα, ψυχή, τα πράγματα του κόσμου, ο οποίος γύρω του έπαιρνε σάρκα και οστά.
Η θεματική τους απλώνεται και σε άλλα αγαπητά στον συγγραφέα θέματα, όπως είναι η φύση, το πατρικό σπίτι, ο Θεός και τα ερημικά, ταπεινά, ξεχασμένα ξωκκλήσια, τα οποία μέσα στην ησυχία του τοπίου αναπέμπουν δεήσεις ή η Άγια Γη, όπου γεννήθηκε και μαρτύρησε ο Χριστός, το Καλαβρυτινό ολοκαύτωμα, το ξάφνιασμα από τον ερχομό της τεχνολογίας στο χωριό και, φυσικά, οι άνθρωποι του κοντινού περιβάλλοντος, συγγενείς και γείτονες, οι ιστορίες και η καθημερινότητα των οποίων διάνθιζε τη ζωή παλιότερα.
Τα πεζά, πλην ενός επετειακού διηγήματος, που αφορά στο ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, το οποίο ο συγγραφέας σημειώνει πως κάποια στιγμή θα εκδοθεί πλήρες, είναι γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο, εντείνοντας τον αυτοβιογραφικό τους χαρακτήρα. Σε κείνο που έχει ως τίτλο «Ένα μικρό… χωριό, πρότυπο!», το οποίο αναφέρεται στην κοινωνία των μελισσών, που για πολλούς λόγους διδάγματα σ’ εκείνη των ανθρώπων δίνει, γράφει: «Στη δουλειά τους δεν είχαν προϊσταμένους και διευθυντές, ούτε επόπτες κι αφεντικά. Ήταν όμως όλες αφοσιωμένες σ’ αυτό που έκαναν. Δούλευαν συντονισμένα, αρμονικά κι ακούραστα, χωρίς καμιά τους να βαρυγκωμεί, χωρίς να έχει παράπονα, χωρίς να παραβιάζει στο ελάχιστο το καθημερινό πρόγραμμα και χωρίς να νοιάζεται καθεμιά μόνο για «τον εαυτούλη» της. Μα και μέχρι να νυχτώσει καλά, καμιά δεν άκουσα να πει: «είναι ώρα να σχολάσω»! Δεν τις χώριζαν πολιτικές, κοινωνικές ή άλλες διαφορές και δεν ήξεραν ούτε τι θα πει πλούσιοι και φτωχοί. Ή όλοι μαζί πλούσιοι, ή όλοι μαζί φτωχοί. Κι όταν μου ήλθε στον νου η κρίση που έχει μπει στη δική μας ζωή, σκέφθηκα πως αν η κρίση έφτανε και σ’ εκείνο το μικρό χωριό, καμιά και κανένας δεν θα ήταν περισσότερο δυστυχισμένος από τους άλλους!
Όλος αυτός ο τέλειος συντονισμός είχε σαν αποτέλεσμα η παραγωγή τους να είναι πολύ μεγάλη και τα προϊόντα τους περιζήτητα. Οι παραγγελίες έρχονταν πολλές μαζί, όχι μόνο από κοντινές περιοχές, αλλά και από μακρινές και μεγάλες πόλεις. Οι πελάτες τους έμεναν πάντα ευχαριστημένοι και μόνο καλά λόγια είχαν να πουν. Πραγματικά, έγλειφαν και τα δάχτυλά τους κάθε φορά που έτρωγαν, ή έστω δοκίμαζαν, ό,τι έφτιαχναν οι γυναίκες του χωριού εκείνου!
Πόσοι από μας δεν θα τις ζήλευαν! Πόσο διαφορετική θα ήταν και η δική μας ζωή, αν είχαμε σαν παράδειγμα εκείνη την πολύ μικρή, αλλά άριστα οργανωμένη κοινωνία!» (σ. 42-43)
Τα ποιήματα κινούνται όχι μόνο θεματικά, αλλά και μορφολογικά, στον χώρο της παραδοσιακής ποίησης, αφού είναι γραμμένα, κατά περίπτωση, σε δεκαπεντασύλλαβο ή σε μικρότερες μετρικές φόρμες, πάντα, όμως, με ομοιοκατάληκτους στίχους. Ουσιαστικά, ο Νίκος συνεχίζει τον τρόπο της ποιητικής του γραφής, όπως αυτός εκφράστηκε στην ποιητική του συλλογή «Έμμετρα», η οποία εκδόθηκε το 2008.
Να ένα ποίημα αυτής της κατηγορίας:
Το ερημοκκλήσι (σ. 11)
Μικρό στολίδι, κάτασπρο στην κορυφή στον βράχο,
ερημοκκλήσι στέκεται, ολοχρονίς μονάχο.
Χιόνια κι αν το βαραίνουνε κι αν το χτυπούν οι ανέμοι,
χαλάζια κι αστραπόβροντα καρτερικά υπομένει.
Περνά τσοπάνης πού και πού, ένα κερί να βάλει,
«ελέησόν με» και «ωσαννά» στέκει και σιγοψάλλει.
Μ’ ένα σταυρό, με μια ματιά, μια προσευχή ψελλίζουν,
εργάτες που στο δειλινό απ’ τις δουλειές γυρίζουν
και σαν θυμίαμα ως εκεί εσπερινό ανεβαίνει,
της άγριας νύχτας που ’ρχεται τη μοναξιά ζεσταίνει.
Μονάχα μες την άνοιξη, στης φύσης τη μαγεία,
χαρμόσυνα το σήμαντρο καλεί στη λειτουργία.
Κι όταν το γιόμα έρχεται και μόνο πάλι μένει,
το νέο το αντάμωμα του χρόνου περιμένει.
Βέβαια, το περιεχόμενο κάποιων ποιημάτων δεν άπτεται του γενέθλιου τόπου, αλλά ευρύτερων βιωμάτων και εσώτερων αναζητήσεων του δημιουργού τους· έτσι, το ποίημα «Της Πλάκας το γιοφύρι» γράφτηκε με αφορμή την κατάρρευση του ιστορικού γεφυριού της Πλάκας στον ποταμό Άραχθο της Ηπείρου, το οποίο έχει σαφείς επιρροές από το δημοτικό τραγούδι και, ειδικά, το πασίγνωστο «Της Άρτας το γιοφύρι», εκείνο που φέρει τον τίτλο «Το παράπονο και η ελπίδα του κάστρου», αναφέρεται στο Όρραον, εντυπωσιακή ακρόπολη των Μολοσσών, επίσης, στην Ήπειρο, ενώ στο «Σε ζηλεύω, Βόσπορε!», εκφράζεται η αγάπη του για την Κωνσταντινούπολη και σ’ ένα λυρικό ξέσπασμα γράφει:
Να ’ξερες πόσο, Βόσπορε, τη χάρη σου ζηλεύω!
Να ’μουν εγώ στη θέση σου την Πόλη να λατρεύω!
Να ’ταν δικά μου τα νερά, εγώ να τη δροσίζω,
με σιγονανουρίσματα να τη γλυκοκοιμίζω,
βασίλισσα πεντάμορφη, διαμαντοστολισμένη,
μονάκριβη και ξακουστή, μα είναι σκλαβωμένη.
Και ταπεινός στον θρόνο της καθημερνά πλουμίδια
κι ασήμια να της χάριζα, σμαράγδια και παιχνίδια,
ρουμπίνια και μαλάματα και μύρια ζηλεμένα
κι όλα τα αραβουργήματα της γης τα φημισμένα.
Να νοιώθω την ανάσα της, τους χτύπους της καρδιάς της,
τα κρυφαναστενάγματα και τ’ αναφιλητά της.
Να της γλυκαίνω τον καημό κι αυτή ν’ αναθαρρεύει,
που πάλι στέμμα θα φορεί, ξανά θα βασιλεύει.
Τη χάρη δεν θα μου ’κανες, Βόσπορε, και το ξέρω.
Δεν θα ’δινες τη θέση σου, όσο και το θέλω.
Ξέρω κι εσύ την αγαπάς κι αυτό με δυναμώνει
και σένα η αγάπη μου με τη δική μου ενώνει.
Και σε κείνο, με τον τίτλο «Υψοφοβία», δηλώνεται μια διάσταση της εσώτερης αναζήτησης του γράφοντος: "Πολύ ψηλά θεν’ ανεβώ / και δεν μου παν τα ύψη. / Δεν είναι εύκολο κανείς / από εκεί να σκύψει. / Θέλω να είμαι χαμηλά, / στη γη να περπατάω. / Εκεί που ξέρω ταπεινά / να ζω και να πατάω."
Η γλώσσα, τόσο των ποιημάτων, όσο και των πεζών, είναι η δημοτική, στην οποία παρεισφρέουν λέξεις, όχι οπωσδήποτε ξεχασμένες, αλλά ιδιαίτερες, όπως, για παράδειγμα, το «γιόμα», τα «πλουμπίδια», το «ξόδι», το «ξώλαμπρα», το «καλοφέξει», το «καταράχι». Χαρακτηριστική είναι, ακόμα, η χρήση κάποιων επιθέτων, συχνά, σύνθετων, με τα οποία διανθίζεται ο λόγος, όπως πεντάμορφη, μονάκριβη, ξακουστή, ανθοστόλιστη, ολόδροσο και άλλα.
Τα πρόσωπα, τα οποία δρουν στα αυτοβιογραφικά κείμενά του, ζώντα ή τεθνεώτα, προέρχονται από τον οικείο χώρο της οικογένειας και της μικρής κοινωνίας της ορεινής μικρής του πατρίδας, τα οποία, αποτελώντας κομμάτι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή που σ’ αυτά αναπτύσσεται, μετέχουν ωσεί παρόντα στις αφηγήσεις, τελώντας το καθένα τον ξεχωριστό κοινωνικό του ρόλο. Φυσικά, ιδιαίτερη βαρύτητα για τη ζωή των πρωταγωνιστών έχουν τα ζώα, αλλά και τα άψυχα, τα οποία είναι αναπόσπαστα δεμένα με την καθημερινότητά τους.
Κλείνοντας την παρουσίαση των «Επιλέκτων» του Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου σημειώνω πως ο Νίκος, μέσω αυτής της αφιερωματικής έκδοσης στους θείους του, τη Φώτω και τον Σωτήρη Ασημακόπουλο, αναδεικνύει την ευγνωμοσύνη, αντιστρέφοντας την Αριστοτέλεια διατύπωση «μᾶλλον φιλοῦσιν οἱ ποιήσαντες εὖ τούς παθόντας ἢ οἱ παθόντες εὖ τούς ποιήσαντας» (Ἠθικά Εὐδήμεια, 1241α35), δηλαδή, περισσότερο αγαπούν οι ευεργέτες τους ευεργετούμενους παρά οι ευεργετούμενοι τους ευεργέτες.
Τέλος, λέω στον αγαπητό Νίκο πως οφείλει, πρώτα στον εαυτό του και μετά στους άλλους, να συνεχίσει τις πνευματικές του αναζητήσεις, μια κι αυτές λειτουργούν λυτρωτικά για τον δημιουργό και, όχι σπάνια, προκαλούν μιας μορφής λύτρωση και στους αναγνώστες και, μάλιστα, σε κείνους εξ αυτών, οι οποίοι έχουν κοινές αναφορές ζωής. Διότι, όπως έλεγε ο Άρθουρ Μίλερ, «Αν κάποιος δε δημιουργεί κάτι, όσο μικρό κι αν είναι αυτό, αρρωσταίνει. Απαράδεκτα πολλοί άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι ματαιοπονούν - ότι, αν χάνονταν από προσώπου γης, ο κόσμος δε θα έδινε δεκάρα. Και αυτό είναι ένα καταστροφικό αίσθημα απελπισίας. Σε εξοντώνει.» Γι’ αυτό, λοιπόν, Νίκο, τόσο εσύ, όσο κι ο καθένας μας, ας δημιουργεί κάτι, όσο μικρό κι αν είναι, αντιπαλεύοντας και μ’ αυτό τον τρόπο τη φθορά.
Σταλμένο από τον Νίκο Παπακωνσταντόπουλο:
Σαν υστερόγραφο το σχόλιο του Καλαβρυτινού εκπαιδευτικού και συγγραφέα Θεόδωρου Θανόπουλου:
Θεόδωρος Θανόπουλος Αξιόλογε, φίλε μου Νίκο... Σε Ευχαριστούμε, για το Ωραίο "Ταξίδι", για τη ζεστή Σύναξη, για την Πνευματική "Ανάταση"!.. Συγχαρητήρια και πάλι Συγχαρητήρια!.. Με τον αγαπητό μας Κώστα (Νικολόπουλο - Καμενιανίτη), τη γλυκιά μας Αφροδίτη (Σκαλτσά - Δημητρακοπούλου), τη "μελίρρυτη" κ. Παναγιώτα Λάμπρη, σ' όλους τους συντελεστές... στ' Ονείρου το "Πέταγμα"!.. Υγεία, Δύναμη και Κουράγιο να έχεις στη συνεχόμενη Πνευματική Δημιουργία!.. Χαιρετισμούς από την Πάτρα, που σ' "Αγαπάει"!...