terra incognita (γη άγνωστη, ανεξερεύνητη)

Ρωμαϊκοί χάρτες της γης δεν σώζονται∙ από περιγραφές τους σχεδιάστηκαν στο μεσαίωνα χάρτες, όπως ο παρακάτω “orbis terrarum”:

Στο μεσαίωνα ο χριστιανικός κόσμος αποκηρύσσει τις ιδέες περί σφαιρικότητας της γης θεωρώντας ότι αντιβαίνουν στα λεγόμενα της Βίβλου. Η γη θεωρείται ως κύκλος και στα πέρατα της γης κατοικούν τέρατα:

Τέτοιες παραστάσεις έδωσαν έμπνευση στον Ολλανδό ζωγράφο Ιερώνυμο Μπος (1450-1516 μ.Χ.)

«“Δεν ξέρω τι σας υποσχόταν ο Ζώσιμος, εγώ πάντως έχω το χάρτη του Κοσμά”. Έβγαλε μια περγαμηνή απ’ το δισάκι του και την έδειξε στους άλλους.

            »“Ορίστε, βλέπετε; Αυτό είναι  το πλαίσιο του Ωκεανού. Πέραν αυτού είναι οι τόποι όπου κατοικούσε ο Νώε πριν τον κατακλυσμό. Προς την απώτατη ανατολή αυτών των τόπων, που χωρίζονται από τον Ωκεανό από περιοχές όπου κατοικούν τερατόμορφα πλάσματα – και θα πρέπει να τις διασχίσουμε – είναι ο Επίγειος Παράδεισος. Όπως βλέπετε, ο Ευφράτης, ο Τίγρης και ο Γάγγης πηγάζουν από κείνους τους μακάριους τόπους και μετά περνούν κάτω από τον Ωκεανό, για να διασχίσουν τις περιοχές προς τις οποίες κατευθυνόμαστε, και να χυθούν στον Περσικό Κόλπο, ενώ ο Νείλος ακολουθεί μια πιο περίπλοκη πορεία μέσα απ’ τις προκατακλυσμιαίες περιοχές, μπαίνει στον Ωκεανό, ξαναρχίζει το ρου του στις κάτω νότιες περιοχές και, για την ακρίβεια, στη γη της Αιγύπτου, για να χυθεί στο Ρωμαϊκό Κόλπο, που οι Λατίνοι ονομάζουν πρώτα Μεσόγειο και μετά Ελλήσποντο…”»

(Ουμπέρτο Έκο, Μπαουντολίνο, μετάφρ. Έφη Καλλιφατίδη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2001, σελ. 384)

Ο μεσαιωνικός χάρτης του Μακρόβιου (4^ος – 5^ος αι.): κυκλική η γη, υποδιαιρείται σε τέσσερα ίσα μέρη∙ μόνο το ένα κατοικείται. Η Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται στην Οικουμένη!

Ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης γράφει τη «Χριστιανική Τοπογραφία» προσπαθώντας να ανατρέψει τις ειδωλολατρικές αντιλήψεις περί σφαιρικότητας της γης. Πέρα από τη γη θεωρεί πως υπάρχει μια άλλη γη (Terra ultra Oceanum), στην οποία βρίσκεται ο Παράδεισος:

(απόδοση του χάρτη του Κοσμά Ινδικοπλεύστη)

Ø      Παρατηρήστε στο χάρτη του Κοσμά Ινδικοπλεύστη τον ποταμό Νείλο πώς περνά κάτω από τον ωκεανό, συνεχίζεται στη στεριά (περιοχές «ένθεν του επιγείου Παραδείσου») και φθάνει στον επίγειο Παράδεισο, από όπου πηγάζει∙ το ίδιο συμβαίνει και με τους τρεις μεγάλους ποταμούς της Ασίας, Ευφράτη, Τίγρη και Γάγγη.

Ø      Ποια θάλασσα ονομάζει ο Κοσμάς Ινδικοπλεύστης «Ρωμαϊκό κόλπο»;

Ø      Ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης ήταν έμπορος πριν γίνει μοναχός. Μπορείτε να ερμηνεύσετε το προσωνύμιό του "Ινδικοπλεύστης";

            Ο Ισίδωρος, επίσκοπος Σεβίλλης, τοποθετεί την Ιερουσαλήμ στο κέντρο του κόσμου, ενώ την Ανατολή στο πάνω μέρος του χάρτη:

Η παρούσα σελίδα αποτελεί απόσπασμα από την εργασία "Χάρτες και πορτολάνοι" που είναι αναπτυγμένη στο βιβλίο και το συνοδευτικό του CD-ROM με τίτλο:

Παναγιώτης Χαλούλος, ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ-Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών-Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ-διαδικτύου-ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ-ΤΑΞΗ Β΄

Χαλούλος Παναγιώτης

05/01/2024

επιστροφή:   Γοτθικός ρυθμός  Ιερώνυμος Μπος