Ιερώνυμος Μπος

"Ο οδοιπόρος"

  Ο Ιερώνυμος Μπος δουλεύοντας απομονωμένος σε μια μικρή πόλη του Ολλανδικού βορρά δημιούργησε μια ιδιότυπη ζωγραφική με εντελώς προσωπική εικονοπλασία. Έτσι μένει μακριά από την υπόλοιπη καλλιτεχνική παράδοση των Κάτω Χωρών. Η έμπνευσή του αντλεί από πολύ παλαιότερες πηγές.

    Από τη θεματολογία του φαίνεται πως είχε διαβάσει βιβλία θρησκευτικά, αστρολογικά και ταξιδιωτικά της εποχής, τα οποία τον επηρέασαν βαθιά. Σε ταξιδιωτικά βιβλία αναφέρονταν φανταστικά τερατόμορφα όντα που ζούσαν στις ανεξερεύνητες περιοχές του πλανήτη. Διαβάστε σχετικά και δείτε ανάλογα σχέδια  κάνοντας "κλικ" εδώ.

    Ακόμα πρέπει να επηρεάστηκε από τα ανάλογης έμπνευσης γλυπτά στους γοτθικούς ναούς, όπως στο μητροπολιτικό ναό της μικρής πόλης Χερτόνγενμπος που έζησε όλη τη ζωή του. Διαβάστε σχετικά και δείτε ανάλογα γλυπτά στο: Ο ρομανικός ρυθμός (10ος-12ος αι. μ.Χ.) και Ο γοτθικός ρυθμός (12ος-13ος αι.)

    Τα περίεργα αυτά θέματα εμφανίζονται για πρώτη φορά στον πίνακα "Το κάρο του σανού": Μια ολλανδική παροιμία λέει: "Ο κόσμος είναι ένας σωρός από σανό, ο καθένας παίρνει ό,τι μπορεί".

    Παρουσιάζει το δαίμονα σε μια ατελείωτη σειρά παραλλαγών, ως κράμα από άνθρωπο-φυτό-ζώο που με τις διάφορες απάτες του οδηγεί τον άνθρωπο από τον επίγειο Παράδεισο στην Κόλαση.

    Στο τρίπτυχο έργο του "Οι Πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου" το θέμα της αντίθεσης του καλού και του κακού εμπνέεται από μεσαιωνικές ιδέες της μαγείας, της αλχημείας και των αιρέσεων του χριστιανισμού.

       

    Παρόμοιας θεματικής και έμπνευσης έργο, το τελειότερο ίσως έργο του, αποτελεί το τρίπτυχο "Ο Κήπος των Απολαύσεων":

    Οι απολαύσεις-ηδονές θεωρούνται εφήμερες και βρώμικες και καταδικάζονται από την ηθική του Μπος.

        (Αριστερά "Ο κήπος της Εδέμ", στη μέση "Ο κόσμος πριν από τον Κατακλυσμό", δεξιά "Η Κόλαση")    (λεπτομέρεια από την "Κόλαση")

Τα μουσικά όργανα στην "Κόλαση" δεν συμβολίζουν την αρμονία, αλλά γίνονται όργανα του Διαβόλου. Πάνω τους είναι σταυρωμένοι οι τιμωρημένοι αμαρτωλοί.

    Τονίζεται από τον καλλιτέχνη η φαυλότητα και οι αδυναμίες του ανθρώπου και όχι η ομορφιά και η ευγένειά του.

    Ο ίδιος παραισθησιακός κόσμος αναγνωρίζεται στα περισσότερα έργα του:

Το τρίπτυχο "Η μέλλουσα Κρίση"          Άλλη μια εκδοχή του Παραδείσου (αριστερά) και της Κόλασης (δεξιά)

Η "Δημιουργία του Κόσμου" (αριστερό και δεξιό πτερό από τρίπτυχο)

Εξαιρετικός ο πίνακας "Ο θάνατος και η φτώχεια" ή "Ο θάνατος του φτωχού":

Στον παρακάτω πίνακα με τίτλο "Η θεραπεία της τρέλας" σχολιάζονται οι παραϊατρικές μέθοδοι του μεσαίωνα: ο ασθενής (τρελός) έχει δεθεί στο κάθισμά του, ενώ ένας ...επιστήμονας, με τη συνεργασία ενός ιερέα και μιας μοναχής, χειρουργεί το κρανίο του τρελού.

Στον παραπάνω πίνακα, αλλά κυρίως στον επόμενο, "Το πλοίο των τρελών" ο Μπος αναπτύσσει το θέμα που θα επεξεργαστεί ο Έρασμος στο βιβλίο του "Μωρίας Εγκώμιο": Η διαφθορά του κλήρου δεδομένη και ο χριστιανικός πληθυσμός της Ευρώπης αισθάνεται πως δεν υπάρχει ελπίδα για σωστή καθοδήγησή τους. Ηθική κρίση της κοινωνίας και οι χριστιανοί σε πνευματική σύγχυση. Ο λαός βυθισμένος στη θρησκοληψία και το άγχος για τη λύτρωση της ψυχής του∙ την ψυχολογία του αυτή εκμεταλλεύεται η Καθολική Εκκλησία με τους διεφθαρμένους εκπροσώπους της.

_____________________________________________________________________________________

Θρησκευτικά θέματα από την Καινή Διαθήκη:

σκηνές από τη "Σταύρωση"            "Ο ακάνθινος στέφανος"    "Ο Χριστός φέρει το Σταυρό" και ο εμπαιγμός του Χριστού με πρόσωπα-καθρέφτες μιας άγριας ψυχολογίας που σαρκάζουν με κακία. Η εποχή είναι εποχή νέων ιδεών και επομένως ιδεολογικών αντιπαραθέσεων.  Ο Μπος πέθανε το 1516. Σε λίγο θα προκύψει η αναγκαία και αναπόφευκτη Μεταρρύθμιση της Εκκλησίας (το 1517 ο Λούθηρος στη Γερμανία θα ανακοινώσει επίσημα τις αντιθέσεις του προς την Καθολική Εκκλησία) και προοιωνίζονται οι αγριότητες της Αντιμεταρρύθμισης...


Η ζωγραφική του Ιερώνυμου Μπος είχε μεγάλη επίδραση στο έργο του Ολλανδού ζωγράφου Μπρέγκελ.

Στους νεότερους καιρούς το οραματικό, ονειρικό-φανταστικό στοιχείο επηρέασε τους υπερρεαλιστές.


Η τέχνη της Αναγέννησης (ζωγραφική-γλυπτική)

επιστροφή - Σελίδες ιστορίας


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

http://www.artchive.com/artchive/ftptoc/rubens_ext.html

 Χιού Χόνορ – Τζον Φλέμινγκ, Ιστορία της τέχνης, μετάφρ. Ανδρέας Παππάς, Υποδομή, Αθήνα 1991

ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙ, εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ, (σειρά)

   e- δομή, Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια «δομή»

Εράσμου Μωρίας Εγκώμιον, μετάφρ. Στρατή Τσίρκα, Ηριδανός, 1970


Χαλούλος Παναγιώτης

22/08/2023