η

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

διαιρεί τη δράση του ανθρώπου σε:

Στην Ελλαδική περιοχή η παλαιότερη ένδειξη ανθρώπινης παρουσίας εντοπίζεται κατά την Παλαιολιθική εποχή

στο σπήλαιο των Πετραλώνων της Χαλκιδικής και ανήκει σε μια πρώιμη μορφή ανθρώπου (αρχάνθρωπος ή άνθρωπος του Νεάντερταλ: σπήλαιο της Γερμανίας όπου βρέθηκε για πρώτη φορά σκελετός τέτοιου ανθρώπου ), που εξελίχθηκε στον τύπο ανθρώπου που ονομάστηκε

homo sapiens (άνθρωπος νοήμων, δηλ. σκεπτόμενος)

χρησιμοποιούσε εργαλεία οστέινα ή λίθινα και έκανε χρήση της φωτιάς.

Άλλη παρουσία ανθρώπου της Παλαιολιθικής εποχής εντοπίστηκε στο σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας στην Πελοπόννησο:

: το σπήλαιο, βάθους 150 μέτρων κατοικήθηκε από την Παλαιολιθική μέχρι τη Νεολιθική εποχή. Περισσότερες πληροφορίες: http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/pl/housing/franchfr.html

(Σε πολλά άλλα σημεία της Ελλάδας έχουν βρεθεί ίχνη ζωής παλαιολιθικού ανθρώπου, σε σπήλαιο Διρού Μάνης, Λευκάδα, Κέρκυρα, Θεσσαλία, Δυτ. Μακεδονία, Ήπειρο, Αττική, νησιά του Αιγαίου κτλ)

    Ο παλαιολιθικός άνθρωπος έχει κοσμήσει με χαράγματα και ζωγραφική τους βράχους των σπηλαίων όπου ζούσε· είναι γνωστές ως βραχογραφίες. Ο σκοπός όμως δεν ήταν η διακόσμηση, αλλά ο χαρακτήρας των βραχογραφιών ήταν κατά κάποιο τρόπο "μαγικός", π.χ. προς εξευμενισμό του ζώου - θεότητας να αποδεχτεί (και να συγχωρήσει;) το κυνήγι του από τον κυνηγό του, για τον οποίο η σύλληψη του ζώου ήταν θέμα επιβίωσης...

    Βραχογραφίες, ηλικίας 35.000 ετών από το σπήλαιο Σωβέ στη Γαλλία:

(πηγή: περιοδικό Νational Geographic, τ. Αύγ. 2001 )

περισσότερες βραχογραφίες στο σύνδεσμο: http://sfrang.com/historia/graphics/site/caveptg2.htm 

Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

στην Ελλάδα

    Ο άνθρωπος την εποχή αυτή γίνεται γεωργός και κτηνοτρόφος. Αυτή η αλλαγή τον υποχρεώνει να πάψει να είναι πειπλανώμενος και να έχει μόνιμη εγκατάσταση με τη δημιουργία οικισμών. (Η καλλιέργεια του αγρού απαιτεί ο καλλιεργητής να φροντίζει την καλλιεργούμενη γη καθ' όλη τη διάρκεια του έτους)

    Η χρήση της κεραμικής (κατασκευή αγγείων) γίνεται απαραίτητη, αφού πρέπει να αποθηκεύει τα παραγόμενα γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα ή να ψήνει το φαγητό του. Επομένως εκτός από γεωργός ή κτηνοτρόφος ο άνθρωπος γίνεται και τεχνίτης. 

Ο νεολιθικός άνθρωπος ανταλλάσει τα κεραμικά αγγεία με τρόφιμα και έτσι δημιουργεί ένα είδος οικιακής οικονομίας (ανταλλακτικό εμπόριο).

    Στον ελλαδικό χώρο έχουν καταγραφεί 1000 περίπου θέσεις κατοίκησης σε σπήλαια που κατοικούνταν από την Παλαιολιθική εποχή, σε λοφώδεις ή πεδινές εκτάσεις με μορφή οικισμών ή κοντά σε λίμνες, ποτάμια ή παραθαλάσσιες περιοχές.

Οι οικισμοί

Ένας τύπος οικισμού ήταν σε παραλιακές ή παραλίμνιες περιοχές. 

Λιμναίος οικισμός έχει ανασκαφεί στο Δισπηλιό, κοντά στην Καστοριά.

(Αναπαράσταση του λιμναίου οικισμού στο Δισπηλιό της Καστοριάς)

Από τους πληρέστερα ερευνημένους οικισμούς (π.χ. Σέσκλο, Διμήνι κοντά στο Βόλο) προκύπτει ότι η έκτασή τους κυμαινόταν από μισό έως έξι στρέμματα. Οι πρώτες γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες εκτιμάται ότι αριθμούσαν 100 έως 300 άτομα.

            Kατά την Αρχαιότερη Νεολιθική εποχή οι οικισμοί αποτελούνται από καλύβες με πασσάλους, ενώ από τη Μέση Νεολιθική κτίζονται σπίτια με λίθινα θεμέλια και τοίχους από ωμές πλίνθους (άψητα τούβλα από μίγμα πηλού και άχυρου).

            Τα σπίτια είναι μονόχωρα ή διαθέτουν και ανοιχτό ή κλειστό προθάλαμο ("τύπος μεγάρου"). Είναι κτισμένα ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, ισόγεια κατά κανόνα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για χρήση και διώροφων οικημάτων.

    Οι υπαίθριοι οικισμοί έχουν συνήθως τη μορφή χαμηλού λόφου, ύψους 2-4 μέτρων και διαμέτρου 100-200 μέτρων. Στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία χαρακτηρίζονται με τον όρο "τούμπα" ή "μαγούλα".

Οι λόφοι αυτοί δεν αποτελούν φυσικά εξάρματα του εδάφους, αλλά δημιουργήθηκαν από τα αλλεπάλληλα στρώματα κατοίκησης στο ίδιο σημείο για πολλές εκατονταετίες ή και χιλιετίες.

Τυπικό δείγμα οικισμού νεολιθικού έχουμε στο Διμήνι, κοντά στο Βόλο.

            Η κοινωνική οργάνωση

            Βασική μονάδα της κοινωνίας είναι το γένος ή η διευρυμένη οικογένεια που περιλαμβάνει τους γονείς, τα παιδιά, τους παππούδες και τους άλλους κοντινούς συγγενείς. Tα μέλη της ζουν σε ένα ή σε περισσότερα γειτονικά σπίτια, τα οποία αποτελούν νοικοκυριά που μοιράζονται εστίες και φούρνους που βρίσκονται σε κοινόχρηστους χώρους, ανάμεσα στα σπίτια τους.

            Mέσα από τη γεωργοκτηνοτροφική οικονομία αναδεικνύονται και οι ρόλοι των δύο φύλων. Kρίνοντας από τα πολυάριθμα γυναικεία ειδώλια, ο ρόλος της γυναίκας στη νεολιθική κοινωνία φαίνεται να υπερτονίζεται.

ΤΕΧΝΗ

Ειδώλια από πέτρα ή από πηλό που ψηνόταν σε φωτιά, άλλα χονδροειδή και χωρίς διακόσμηση και άλλα με διακόσμηση στην επιφάνειά τους (εγχάρακτη ή με ζωγραφιστή με χρώμα)

          : Τα ειδώλια είναι φυσιοκρατικά, με τονισμένα τα διακριτικά του φύλου. 

Tα γυναικεία ειδώλια εικάζεται ότι συμβολίζουν τη θεά της γονιμότητας (μητέρα-θεά). Εικονίζονται όρθια, καθιστά, οκλαδόν, πλαγιασμένα, σε φάσεις εγκυμοσύνης, τοκετού ή μητρικής στοργής.

κεραμεική αγγειοπλαστική τέχνη:      

σφραγίδες από πηλό ή μαλακό λίθο :  με αμφίβολη χρήση (πιθανή χρήση για δημιουργία τατουάζ)

εργαλεία από οστά:

εργαλεία από λίθο λαξευμένο (όπως ο σκληρός, ηφαιστειογενής, μαύρος "οψιανός" λίθος):

• παρακάτω μπορείτε να διακρίνετε τις τεχνικές κατασκευής των αιχμηρών εργαλείων (λεπίδες, σφύρες κ.α.)

με την κρούση από άλλα πέτρινα εργαλεία.

Περισσότερες πληροφορίες στο ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το Διμήνι και τρισδιάστατη αναπαράσταση του οικισμού: http://www.fhw.gr/chronos/01/wrl/index_gr.html

Για να δείτε την τρισδιάστατη αναπαράσταση του Διμηνίου χρειάζεστε Cosmo Player 2.0 ή νεότερο

http://12dim-volou.mag.sch.gr/neo%20neolithiki%20gliptiki.htm

http://anaskamma.files.wordpress.com/2009/10/01_sofronidou.pdf

Νεολιθικά ειδώλια εν Ελλάδι βίντεο 10΄

επιστροφή: αρχική σελίδα 

Μαθήματα Ιστορίας

Xαλούλος Παναγιώτης

05 Απριλίου 2010