Σουρεαλισμός ή υπερρεαλισμός

Λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνηµα που εµφανίστηκε στη Γαλλία µετά τον Α΄ Παγκόσµιο πόλεµο και που οι θεωρητικές του θέσεις επεκτάθηκαν και προς τη φιλοσοφία και την πολιτική.

Ο ορισµός που έδωσε ο Αντρέ Μπρετόν στο «Μανιφέστο του Σουρρεαλισµού» το 1924 είναι ο εξής: «Καθαρός ψυχικός αυτοµατισµός, που επιχειρεί να εκφράσει προφορικά, γραπτά ή µε οποιονδήποτε άλλον τρόπο, την πραγµατική ροή της σκέψης. Πρόκειται για µια υπαγόρευση της σκέψης χωρίς κανένα έλεγχο της λογικής και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική προκατάληψη. Ο σουρρεαλισµός βασίζεται στην πίστη σε ορισµένες συσχετίσεις από την πραγµατικότητα, στην παντοδυναµία του ονείρου, στο άσκοπο παιγνίδι της σκέψης. Αποσκοπεί στο να καταστρέψει οποιουσδήποτε άλλους ψυχικούς µηχανισµούς και να πάρει τη θέση τους, όταν πρόκειται να αντιµετωπισθούν και να λυθούν τα σηµαντικά προβλήµατα της ζωής».
 

Ο όρος είναι γαλλικός και σηµαίνει πέρα από το ρεαλισµό (υπερ-ρεαλισμός), μια υπέρβαση της πραγματικότητας.

Ο σουρρεαλισµός αξιοποίησε τις εµπειρίες των ζωγράφων της µεταφυσικής ζωγραφικής, και κυρίως τις αντιλήψεις τους για το όνειρο, βασισµένες στις έρευνες του Βιεννέζου ψυχίατρου Σίγκμουντ Φρόυντ.

Στο «Μανιφέστο του Σουρρεαλισµού» ο Μπρετόν επιτίθεται ενάντια στον ορθολογισµό, τη λογικοκρατία, την τεχνοκρατία και την τεχνικη πρόοδο γενικά, που καταπιέζουν τη φαντασία. Ο σουρρεαλισµός πρέπει να αφυπνίσει τις δυνάµεις του υποσυνειδήτου για να αποκατασταθεί µια εσωτερική ισορροπία στς ψυχοπνευµατικές δυνάµεις του ανθρώπου.

Το κίνημα εμφανίζεται ακριβώς την εποχή που ο κόσμος του ορθολογισμού, ενώ δεν κατάφερε να λύσει τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που είχαν συσσωρευτεί στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, με ένα φονικότατο Παγκόσμιο πόλεμο επισσώρευσε ακόμα περισσότερα, η κατάσταση της κοινωνίας επιδεινώθηκε, το οικονομικό αδιέξοδο και η ανεργία προκάλεσαν ψυχολογικό αδιέξοδο στο λογοκρατούμενο Ευρωπαίο. Η αντίδραση προς άλλες διεξόδους μέσω της τέχνης και της ανθρώπινης σκέψης ήταν επόμενη.

Σηµαντικότεροι εκφραστές του πνεύµατος αυτού του σουρρεαλισµού στο χώρο της ζωγραφικής: ο Γερµανός Μαξ Έρνστ, ο Ισπανός Σαλβατόρ Νταλί, ο Γάλλος Ύβ Τανγκύ και ο Βέλγος Ρενέ Μαγκρίτ. ο σουρρεαλισµός επεκτάθηκε γρήγορα σε πολλες χώρες της Ευρώπης και της Αµερικής.

Ο Πικάσσο επίσης πλησίασε κατά διαστήµατα προς το σουρρεαλισµό.

Στην Ελλάδα ο σουρρεαλισµός είχε απήχηση σε ορισµένες πλευρές της τέχνης του Κ. Παρθένη και του Γ. Γουναρόπουλου, αλλά βασικός εκπρόσωπός του στάθηκε ο Ν. Εγγονόπουλος, της γενιάς του '30, µαζί µε µερικούς καλλιτέχνες της µεταπολεµικής γενιάς.

Σαλβατόρ Νταλί

Κυβιστική αυτοπροσωπογραφία   Το Καδακές (πόλη της Ισπανίας)

  σχέδιο για σκηνικό με μεθυσμένο    σχέδιο για σκηνικό για το Λαβύρινθο    

Σταύρωση (Υπερκυβικό Σώμα)     Ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού

  Όνειρο που προκλήθηκε από το πέταγμα μιας μέλισσας γύρω από ένα ρόδι ένα δευτερόλεπτο πριν από το ξύπνημα

Η Εμμονή της Μνήμης (Τα μαλακά ρολόγια)     Η πρωινή ακινησία του κυπαρισσιού    Παρανοϊκή γυναίκα-άλογο   Νεοκυβιστική Ακαδημία   Η Μαντόνα του Πορτλίγκατ   Ατομική Λήδα   Το αίνιγμα της Επιθυμίας  

  Οι τρείς Σφίγγες του Μπικίνι (Μπικίνι, νησί του Ειρηνικού Ωκεανού, όπου οι Η.Π.Α. έκαναν συχνές δοκιμές με ατομικά και πυρηνικά όπλα)

  Κατασκευή με βρασμένα φασόλια (Προαίσθημα για τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο)

          Αρχιτεκτονικός Άγγελος του Μιγιέ    Ρινοκερική Ανατριχίλα   

πηγές:

Στέλιος Λυδάκης–Τάκης Βογιατζής, Σύντομο λεξικό όρων της ζωγραφικής, Μέλισσα, Αθήνα 1977

Ιgnacio Gomez de Liaňo, μετάφρ. Ηρώ Διαμαντοπούλου, Νταλί, Γκοβόστης, Αθήνα 1992

http://www.abcgallery.com/