Ενότητα 2η
Ηθικά Νικομάχεια
Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια
ΕΝΟΤΗΤΑ 2η (Β1, 4)
Η ηθική αρετή καλλιεργείται με την ηθική πράξη
| § 2. Ἔτι ὅσα μὲν παραγίνεται ἡμῖν φύσει, πρότερον κομιζόμεθα τάς δυνάμεις τούτων, ὕστερον δὲ ἀποδίδομεν τάς ἐνεργείας (ὅπερ δῆλον ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων・ οὐ γὰρ ἐλάβομεν τάς αἰσθήσεις, ἐκ τοῦ ἰδεῖν πολλάκις ἤ (ἐκ τοῦ) ἀκοῦσαι πολλάκις ἀλλ’ ἀνάπαλιν ἐχρησάμεθα ἔχοντες, οὐκ ἔσχομεν χρησάμενοι)・ τάς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν・ ἃ γὰρ δεῖ ποιεῖν μαθόντας, ταῦτα μανθάνομεν ποιοῦντες, οἷον γίνονται οἰκοδόμοι οἰκοδομοῦντες καὶ κιθαρισταί κιθαρίζοντες ・ οὕτω δὴ καὶ γινόμεθα μὲν δίκαιοι πράττοντες τὰ δίκαια, σώφρονες δὲ τὰ σώφρονα, ἀνδρεῖοι δὲ τὰ ἀνδρεῖα. | § 2. Ακόμα, όσες ιδιότητες έχουμε από τη φύση, πρώτα αποκτούμε τις δυνατότητες αυτών και ύστερα προχωρούμε στις αντίστοιχες ενέργειες (πράγμα που φαίνεται στις αισθήσεις μας ˙ γιατί δεν αποκτήσαμε τις αισθήσεις (της όρασης και της ακοής) έχοντας δει πολλές φορές ή έχοντας ακούσει πολλές φορές, αλλά αντίθετα τις χρησιμοποιήσαμε έχοντάς τες και δεν τις αποκτήσαμε έχοντας κάνει και ξανακάνει χρήση τους)˙ τις (ηθικές) αρετές όμως αποκτούμε, αφού πρώτα τις εφαρμόσουμε στην πράξη, όπως ακριβώς συμβαίνει και στις άλλες τέχνες ˙ γιατί όσα πρέπει να κάνουμε αφού τα μάθουμε, αυτά τα μαθαίνουμε κάνοντάς τα ˙ για παράδειγμα, οικοδόμοι γίνονται με το να κτίζουν σπίτια και κιθαριστές με το να παίζουν κιθάρα ˙ με τον ίδιο τρόπο λοιπόν γινόμαστε και δίκαιοι κάνοντας δίκαιες πράξεις, σώφρονες κάνοντας σώφρονες πράξεις, ανδρείοι κάνοντας ανδρείες πράξεις. |
Η ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΗΘΙΚΗ ΠΡΑΞΗ –
ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
| Σχετικά με όσα έχουμε μέσα μας εκ φύσεως. | |
| Η δυνάμει και ενεργείᾳ κατάσταση στις φυσικές ιδιότητες του ανθρώπου | Ἔτι ὅσα μὲν φύσει ἡμῖν παραγίνεται, τὰς δυνάμεις τούτων πρότερον κομιζόμεθα, ὕστερον δὲ τὰς ἐνεργείας ἀποδίδομεν |
| Παραδείγματα από τις ανθρώπινες αισθήσεις | (ὅπερ ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων δῆλον˙ οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολλάκις ἰδεῖν ἢ πολλάκις ἀκοῦσαι τὰς αἰσθήσεις ἐλάβομεν, ἀλλ’ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα, οὐ χρησάμενοι ἔσχομεν)˙ |
| Σχετικά με τις ηθικές αρετές. | |
| Η δυνάμει και ενεργείᾳ κατάσταση στις αρετές | τὰς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον, |
| Αναλογική αναφορά στις τέχνες | ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν˙ |
| Παραδειγματική / αναλογική στήριξη της θέσης | ἃ γὰρ δεῖ μαθόντας ποιεῖν, ταῦτα ποιοῦντες μανθάνομεν, οἷον οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί˙ οὕτω δὴ καὶ τὰ μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι. |
ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Στη δεύτερη ενότητα ο Αριστοτέλης ασχολείται με την ουσία της ηθικής πράξης. Η τελευταία καλλιεργεί στον άνθρωπο τις φυσικές προδιαθέσεις του που διαθέτει για την αρετή. Διαθέτουμε δηλαδή δυνητικά εκ των προτέρων τις ηθικές αρετές ως φυσικές προδιαθέσεις και μπορούμε στη συνέχεια να τις αναπτύξουμε ή να τις αποκτήσουμε μέσα από τον εθισμό στην ηθική πράξη.
Πώς εθίζουμε και μαθαίνουμε; Ασκώντας ορισμένες λειτουργίες με τη βοήθεια των εφοδίων που μας έδωσε η φύση. Για το αληθές του λόγου του φέρνει το παράδειγμα των αισθήσεων.
Έτσι, για να βλέπουμε, η φύση μας έδωσε τα μάτια, για να ακούμε τα αυτιά. Τα αισθητήρια αυτά όργανα τα χρησιμοποιούμε, έχοντάς τα από τη φύση.
Τούτο έχει ιδιαίτερη σημασία, για αυτό που θέλει να αποδείξει εδώ ο Αριστοτέλης:
- πρώτα έχουμε εκ φύσεως αυτά τα αισθητήρια όργανα και
- μετά κάνουμε χρήση αυτών, δηλαδή αξιοποιούμε την ενέργειά τους.
Στην περίπτωση όμως της απόκτησης των αρετών συμβαίνει το αντίθετο:
- πρώτα ενεργούμε και ασκούμαστε σ’ αυτές και
- μετά τις αποκτάμε.
Προς επίρρωση αυτής της συλλογιστικής, ο φιλόσοφος φέρνει παραδείγματα από τις πρακτικές τέχνες: το παράδειγμα του οικοδόμου, ο οποίος μαθαίνει οικοδομώντας, αλλά και από τη μουσική τέχνη: το παράδειγμα του κιθαριστή που μαθαίνει παίζοντας. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τις ηθικές αρετές: προηγείται η ηθική πράξη και μετά αποκτάμε την ηθική αρετή. Π.χ. γινόμαστε δίκαιοι, σώφρονες, ανδρείοι, κάνοντας δίκαιες, σώφρονες, ανδρείες πράξεις.