Αρχική

Των Ελλήνων οι νέες ψηφιακές κοινότητες
Η ραγδαία διάδοση του Διαδικτύου διαμορφώνει νέους κώδικες επικοινωνίας, αλλά τα ελληνικά... δεν κινδυνεύουν

Ποιος δεν είναι δικτυωμένος; Σήμερα πολλοί, αύριο κανείς. Το Διαδίκτυο μπορεί να μην είναι λαοφιλές όσο το κινητό τηλέφωνο, όμως ο τρόπος που αλλάζει το περιβάλλον εργασίας και επικοινωνίας είναι πολύ πιο βαθύς και ρηξικέλευθος. Δεν νοείται σήμερα γραφείο χωρίς δικτυωμένο υπολογιστή, και πολύ σύντομα θα έχει κατακτήσει και όλα τα νοικοκυριά. Τι γλώσσα όμως μιλάμε στο Λαμπερό Νέο Μέσο; Κινδυνεύει ο γραπτός λόγος; Κινδυνεύουν τα ελληνικά; Κάθε άλλο. Οι επιφυλάξεις κρίνονται τουλάχιστον υπερβολικές, όταν δεν είναι προϊόν άγνοιας ή τεχνοφοβίας. Το Διαδίκτυο σήμερα έχει και ελληνικό περιεχόμενο και ελληνικό χαρακτήρα και ελληνική χρησιμότητα. Και ασφαλώς σε ένα τόσο καινοφανές μέσο διαμορφώνονται νέα πρωτόκολλα επικοινωνίας, νέοι τρόποι συνομιλίας, νέες σχέσεις και νέες υποκειμενικότητες.

Ο δικτυωμένος νεοέλληνας δεν είναι πια ένα αντικοινωνικό τεχνοφρικιό, αλλά ο μέσος επαγγελματίας, ο φοιτητής, ο μαθητής, ο επιχειρηματίας. Το «πάρε με στο κινητό» αντικαθίσταται ταχύτατα από το «στείλ' το μου με ι-μέιλ...». Των Ελλήνων οι κοινότητες απλώνονται πια στο Διαδίκτυο, με bits και με bytes, γεννώντας νέα ρήματα, νέες εκφράσεις και συνήθειες.

Το ηλεκτρονικό μήνυμα είναι υβριδικό κέιμενο

Vlepeis ellinika sto email sou? 

Της Αλεξάνδρας Γεωργακοπούλου*

Ηαλληλογραφία μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email) στο Διαδίκτυο έχει να επιδείξει θεαματική πορεία: το πριν από μια δεκαετία εκκεντρικό χόμπΙ των φοιτητών και των «κομπιουτεράδων» εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο καίριους τύπους διαπροσωπικής επικοινωνίας. (Το ότι προσωπικά λαμβάνω 50 μηνύματα τη μέρα και στέλνω άλλα 30, χωρίς να συνυπολογίζω τις διάφορες λίστες συζήτησης στις οποίες συμμετέχω, φαίνεται μάλλον να αποτελεί μέσον όρο στην καθημερινότητα ενός εργαζομένου στη Δυτ. Ευρώπη.)

Ως τύπος επικοινωνίας, το ηλεκτρονικό μήνυμα έχει πλέον αποκτήσει παγκοσμιοποιημένες συμβάσεις. Οι γλωσσολογικές μελέτες συγκλίνουν στο ότι αποτελεί υβριδικό κείμενο, που αντλεί και συνδυάζει επιλογές ύφους από την αλληλογραφία, τις τηλεφωνικές συνδιαλέξεις, τα μηνύματα σε αυτόματο τηλεφωνητή και τις συνομιλίες.

Ευρύ φάσμα

Αυτή η υβριδική συγκρότηση παρέχει στους -έμπειρους, ιδίως- χρήστες την επιλογή να διανθίζουν το ανεπίσημο, συνομιλιακό ύφος που, σε γενικές γραμμές, χαρακτηρίζει τα προσωπικά μηνύματα με ενδιαφέρουσες εναλλαγές κωδίκων. Το φάσμα που καλύπτουν οι κώδικες αυτοί είναι ομολογουμένως ευρύ: από την «πλέρια» δημοτική, στην αργκό, τις στερεοτυπικές απομιμήσεις της γλώσσας διαφόρων μειονοτήτων (π.χ. των «γύφτικων»), την καθαρεύουσα και αρχαΐζουσα και, βέβαια, τις ξένες γλώσσες, με αναμφισβήτητα πρώτη την αγγλική. Αν προσθέσει κανείς αναφορές σε ατάκες από ταινίες, διαφημίσεις, τραγούδια και άλλες πηγές, τότε συντίθεται ένα μωσαϊκό, στο οποίο οι διάφοροι κώδικες συνεμφανίζονται και συνυπάρχουν με δημιουργικούς τρόπους.

Για παράδειγμα, στη φράση Elpizo na diavazis akoma to email sou..., η Μαρία, φοιτήτρια, απαντά ALIMONON, το οποίο ακολουθείται από το «λαϊκότερο» ksekollame potes apo th mhxanh mas gia na ksekollhsoume kai tvra? Παρόμοια «πολυ-γλωσσία» χαρακτηρίζει τον τρόπο με τον οποίο ο Κώστας, σε ανταλλαγή μηνυμάτων για επαγγελματικό θέμα, παραπονείται για το φόρτο εργασίας, υπονοώντας ότι η δέκτης, η Χριστίνα, δεν βοηθά όσο θα έπρεπε: Ti travame emeis oi xoreftries gia to kalon enos programmatos, legv! Η Χριστίνα τού απαντά κάνοντας πως δεν καταλαβαίνει: Egv den kserei tipotis, organvnei metakomish ki exei bourinia.

Στρατηγικές

Τι είναι άραγε αυτό που μας μετατρέπει στο Διαδίκτυο σε κάτι μεταξύ Ελενας Ακρίτα και Λάκη Λαζόπουλου; Σε πρώτο επίπεδο, το παράταιρο συνονθύλευμα γλωσσών και κωδίκων που διαφέρουν στο ύφος και στις χρήσεις τους φαίνεται να γίνεται «ηλεκτρονική αδεία». Η ηλεκτρονική επικοινωνία μεταξύ οικείων και στις άλλες μορφές της, π.χ. chat, ευνοεί πειραματισμό με όλων των ειδών τις συμβάσεις, κοινωνικές, πολιτισμικές και, βεβαίως, γλωσσικές.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο όμως, περισσότερο από έντεχνες επιδείξεις γλωσσικής ικανότητας ή αστειάκια μεταξύ φίλων, οι εναλλαγές κώδικα στα ηλεκτρονικά μηνύματα αποτελούν στρατηγικές με τις οποίες οι χρήστες μαθαίνουν να λειτουργούν μέσα σε ένα «παράδοξο» περιβάλλον. Ενα περιβάλλον που μοιάζει με προφορική επικοινωνία, εφόσον είναι άμεσο (η απάντηση σε ένα μήνυμα μπορεί να έρθει σε λίγα λεπτά), αλλά έχει και τους περιορισμούς της γραπτής επικοινωνίας, με πρώτο και κυριότερο την έλλειψη παραγλωσσικών στοιχείων.

Μια χειρονομία, το κατάλληλο βλέμμα, μια αλλαγή στον τόνο της φωνής αρκεί, σε μια συνομιλία με φίλους και γνωστούς, για να μας βγάλει από μια δύσκολη θέση. Ακόμα κι όταν αυτά δεν λειτουργήσουν, οι συνομιλητές μας έχουν τη δυνατότητα να μας πουν ακριβώς πότε δοκιμάζεται η υπομονή τους, πότε παρατράβηξε το αστείο, πότε απειλούνται η οικειότητα και οι σχέσεις μας με αυτούς. Στο email, τέτοιου είδους προειδοποιήσεις εκφράζονται με γλωσσικά μέσα και με κάποια, έστω και μικρή, καθυστέρηση.

Οι χρήστες, λοιπόν, επιχειρούν να αναπληρώσουν την απουσία προειδοποιήσεων, αξιοποιώντας στο μέγιστο τις δυνατότητες που τους παρέχει ο γλωσσικός κώδικας. Οι γλωσσικές μίξεις αφθονούν σε περιπτώσεις στις οποίες ο αποστολέας διατρέχει τον κίνδυνο να προσβάλει ή να φέρει σε δύσκολη θέση τον δέκτη του μηνύματος. Η Καίτη, για παράδειγμα, φτιάχνει ένα γλωσσικό ποτ-πουρί στην προσπάθειά της να μη θίξει τη φίλη της αρνούμενη την πρόσκλησή της: Fkaristume ego ke to eteron hmisy osaftws gia th brosklisi, alla distixos de tha boresume afto to savato. Epifylassometha gia to epomeno savatokirjako, 8-9 tu minu.

Γλωσσοπλασία και γλωσσική αποενοχοποίηση, λοιπόν, απαιτεί το πρωτόκολλο του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Πάντως, στο νέο ύφος της ηλεκτρονικής εγγραμματοσύνης φαίνεται να πιάνει τόπο ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας, τόσο σε δημώδη όσο και σε λόγια στοιχεία.

<----- Αρχική

Από το φύλλο της Καθημερινής 14/10/2001  * Η κ. Αλεξάνδρα Γεωργακοπούλου διδάσκει Γλωσσολογία στο King's College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου  Τι είναι τα greeklish;