Οι ορυκτοί άνθρακες, ή αλλιώς γαιάνθρακες, βρίσκονται στο υπέδαφος. Σχηματίστηκαν εκεί κατά τη διάρκεια πολλών εκατομμυρίων χρόνων από φυτά, που καταπλακώθηκαν από στρώματα εδάφους μετά από φυσικές καταστροφές.

ΜΟΡΦΕΣ ΟΡΥΚΤΩΝ ΑΝΘΡΑΚΩΝ Οι ορυκτοί άνθρακες έχουν πολλές διαφορετικές μορφές. Οι άμορφοι άνθρακες αποτελούν την πιο συνηθισμένη μορφή ορυκτών ανθράκων. Ονομάζονται έτσι, γιατί η διάταξη των ατόμων του άνθρακα που τους αποτελούν είναι τυχαία, δεν έχει συγκεκριμένη μορφή. Η αξιοποίησή τους γίνεται με την καύση, οπότε η χημική τους ενέργεια μετατρέπεται σε μορφές που μπορούμε να αξιοποιήσουμε πιο εύκολα. Οι ορυκτοί άνθρακες δεν είναι πάντοτε άμορφοι. Ένα ιδιαίτερα πολύτιμο είδος ορυκτού άνθρακα είναι το διαμάντι. Είναι καθαρή μορφή κρυσταλλικού άνθρακα, αποτελείται δηλαδή από διαφανείς κρυστάλλους. Κάθε άτομο του άνθρακα στο διαμάντι ενώνεται με άλλα τέσσερα όμοια άτομα, σχηματίζοντας τετράεδρα. Αυτή η δομή είναι που κάνει το διαμάντι πολύ σκληρό, το πιο σκληρό υλικό στη φύση. Λόγω της καθαρότητας και της σκληρότητας του, το διαμάντι χρησιμοποιείται για την κατασκευή πολύτιμων λίθων και κοσμημάτων. Επίσης, χρησιμοποιείται ως εργαλείο χάραξης και κοπής τζαμιών και άλλων αντικειμένων.     Ο γραφίτης δεν είναι άμορφος άνθρακας. Τα άτομα που τον αποτελούν έχουν συγκεκριμένη διάταξη. Στον γραφίτη κάθε άτομο άνθρακα ενώνεται με άλλα τρία όμοια άτομα, οπότε δημιουργούνται εξάγωνα, τα οποία διατάσσονται σε επίπεδα, τα οποία είναι χαλαρά ενωμένα μεταξύ τους. Αυτή η δομή κάνει τον γραφίτη μαλακό και κατάλληλο για γραφή. Γι'αυτό λέγεται και γραφίτης. Το εσωτερικό του «μολυβιού» με το οποίο γράφουμε αποτελείται από γραφίτη.

Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΓΑΙΑΝΘΡΑΚΩΝ Η σύσταση των γαιανθράκων εξαρτάται από τον χρόνο που διήρκεσε η δημιουργία τους και από τις συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης που κυριαρχούσαν. Ανάλογα με την περιεκτικότητα τους σε άνθρακα, τους διακρίνουμε σε 4 βασικές κατηγορίες: - την τύρφη, με περιεκτικότητα σε άνθρακα το πολύ 50% - τον λιγνίτη, με περιεκτικότητα σε άνθρακα 50 - 70% - τον λιθάνθρακα, με περιεκτικότητα σε άνθρακα 70 - 90% - τον ανθρακίτη, με περιεκτικότητα σε άνθρακα μεγαλύτερη από 90%

ΕΞΟΡΥΞΗ ΟΡΥΚΤΩΝ ΑΝΘΡΑΚΩΝ Ορυκτό είναι κάθε ομογενές υλικό που έχει καθορισμένη χημική σύσταση και που βρίσκεται στο φλοιό της Γης. Τα κοιτάσματα του ορυκτού άνθρακα μπορεί να είναι επιφανειακά, μπορεί όμως να είναι και υπόγεια. Επιφανειακά ονομάζονται τα κοιτάσματα που βρίσκονται μέχρι 30 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Γης. Τα κοιτάσματα αυτά αποτελούνται συνήθως από λιγνίτη. Υπόγεια λέγονται τα κοιτάσματα που βρίσκονται σε βάθος 200-300 μέτρα αλλά καμιά φορά και σε 1.000 μέτρα.

Ο κύκλος του άνθρακα   Πώς σχηματίστηκαν οι γαιάνθρακες;