Φ I Λ Ο Σ Ο Φ I Κ Ο Σ  Λ O Γ Ο Σ


Ενότητα 3η, Πλάτωνας, Πρωταγόρας, 321B6-322A


 

Η κλοπή της φωτιάς

Ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο.

Και επειδή ο Επιμηθέας δεν ήταν αρκετά σοφός, δίχως να το καταλάβει κατανάλωσε όλες τις ιδιότητες στα άλογα ζώα. Ακόμη όμως δεν είχε εφοδιάσει το γένος των ανθρώπων και δεν ήξερε τι να κάνει.

Ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς.

Ενώ λοιπόν βρισκόταν σε αμηχανία, έρχεται ο Προμηθέας να επιθεωρήσει τη διανομή. Και βλέπει τα άλλα ζώα να έχουν τα πάντα κανονικά. Όμως τον άνθρωπο γυμνό και ανυπόδητο, χωρίς στρώμα και όπλα. Πλησίαζε, όμως, η ορισμένη από τη μοίρα μέρα, που έπρεπε ο άνθρωπος να βγει από τη γη στο φως.

Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν  σὺν πυρί— ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι—καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί.

Επειδή, λοιπόν, ο Προμηθέας βρισκόταν σε αμηχανία ποια σωτηρία να βρει για τον άνθρωπο, κλέβει τις τεχνικές γνώσεις του Ηφαίστου και της Αθηνάς, μαζί με τη φωτιά —γιατί ήταν αδύνατο, χωρίς τη φωτιά, να αποκτήσει κανείς ή να χρησιμοποιήσει αυτές τις γνώσεις— και τις δωρίζει στον άνθρωπο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο άνθρωπος απέκτησε τις τεχνικές δεξιότητες για τη ζωή. Την πολιτική ικανότητα όμως δεν την είχε. Αυτήν την κατείχε ο Δίας.

Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν—πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ  φοβεραὶ ἦσαν—εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι' Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.

Ο Προμηθέας δεν μπορούσε πια να μπει στην ακρόπολη, την κατοικία του Δία. Και οι φρουροί του Δία, εξάλλου, ήταν φοβεροί. Μπαίνει όμως κρυφά στο εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου, όπου οι δυο τους ασκούσαν την τέχνη τους· κλέβει την τέχνη της φωτιάς από τον Ήφαιστο και την άλλη της Αθηνάς, και τις δίνει στον άνθρωπο. Μ’ αυτόν λοιπόν τον τρόπο, ο άνθρωπος εξασφάλισε όλα τα μέσα για τη ζωή του. Ο Προμηθέας όμως, εξαιτίας του Επιμηθέα, όπως λέγεται, κατηγορήθηκε αργότερα για κλοπή.


 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες. Είναι προτιμότερο να γυρίσεις πλάγια τη συσκευή σου.

  Μετάφραση Η.Σ. Σπυρόπουλου Μετάφραση Κ.Ν. Πετρόπουλου Μετάφραση Β.Ν. Τατάκη
ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν [321c] καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι,

Που λες, ο Επιμηθέας βέβαια δεν ήταν και πολύ σοφός· έτσι δεν πήρε είδηση [321c] πως ξόδεψε όλες τις χάρες στα άλογα ζώα· του έμενε ωστόσο αφρόντιστη ακόμα η ράτσα των ανθρώπων ― και δεν ήξερε τι να κάνει. Την ώρα που εκείνος καθόταν με τα χέρια σταυρωμένα, έρχεται ο Προμηθέας για να επιθεωρήσει τη μοιρασιά. Και βλέπει τα άλλα ζώα εφοδιασμένα με όλα κι όπως τους ταίριαζε, τον άνθρωπο όμως γυμνό και ξυπόλυτο, δίχως σκεπάσματα και αρματωσιά· είχε φτάσει κιόλας η μέρα που όρισε η μοίρα να βγει κι ο άνθρωπος από τη γη στο φως του ήλιου. Τότε, καθώς έζωνε τον Προμηθέα η δυσκολία, ποιον τρόπο να βρει για να κρατηθεί ο άνθρωπος στη ζωή,

Έτσι που ήταν λοιπόν ο Επιμηθέας όχι και πολύ σπουδαία διάνοια, δεν κατάλαβε [321c] για πότε εξάντλησε τις δυνατότητες στα άλογα ζώα. Του απόμενε τελικά ασυμπλήρωτο ακόμα το ανθρώπινο γένος και δεν ήξερε πώς να τα βγάλει πέρα με αυτό. Εκεί που συλλογιόταν έρχεται ο Προμηθέας να κάνει έλεγχο στη μοιρασιά και βλέπει τα άλλα ζώα να έχουν από όλα σύμμετρα, τον άνθρωπο όμως γυμνό και με τα πόδια του απροστάτευτα, δίχως καλυπτήριο περίβλημα και δίχως οπλισμό φυσικό. Εντωμεταξύ όμως πλησίαζε η μέρα η προορισμένη, που τότε ο άνθρωπος έπρεπε μέσα από τη γη να βγει στο φως. Ο Προμηθέας λοιπόν ήταν σε μεγάλη συλλογή, τι μέσο προστασίας να εφεύρει για τον άνθρωπο.

Επειδή όμως ο Επιμηθεύς δεν ήταν πολύ σοφός καταξόδεψε, χωρίς να το πάρη είδηση, [321c] τις ιδιότητες στα άλογα ζώα· του έμενε ακόμη ανεφοδίαστο το γένος των ανθρώπων, και δεν ήξερε τι να κάμη. Απάνω σ' αυτό το αδιέξοδο έρχεται ο Προμηθεύς να επιθεωρήση την κατανομή, και βλέπει τα άλλα ζώα να τα έχουν όλα ταιριαστά, και τον άνθρωπο τον βλέπει γυμνό, και ανυπόδητο, χωρίς στρωσίδι και όπλο· ερχόταν κιόλας και η ωρισμένη από τη μοίρα μέρα, οπού έπρεπε και ο άνθρωπος να βγη από το γη στο φως. Κυριευμένος ο Προμηθεύς από τη δυσκολία τι λογής σωτηρία να βρη για τον άνθρωπο,

[321d] κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί ―ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι― καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν ―πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν― εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, [321d] του ήρθε στο νου να κλέψει του Ηφαίστου και της Αθηνάς την τεχνική γνώση μαζί και τη φωτιά ―γιατί δίχως φωτιά η τέχνη αυτή δεν μπορεί να γίνει κτήμα κανενός ούτε να του σταθεί χρήσιμη― και έτσι την κάνει δώρο στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος λοιπόν μ' αυτόν τον τρόπο πήρε στα χέρια του την τέχνη που τον βοηθά για να ζήσει, αλλά του έλειπε η άλλη τέχνη, η πολιτική· γιατί αυτή βρισκόταν δίπλα στον θρόνο του Δία. Όμως ο Προμηθέας δεν είχε πια καιρό να μπει στην ακρόπολη του Δία ― ας μην ξεχνάμε ότι ο Δίας είχε φοβερούς καστροφύλακες. Μπήκε όμως κρυφά στο συνεταιρικό εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου, [321d] Κλέβει τότε κι αυτός την τεχνολογική σοφία του Ήφαιστου και της Αθηνάς και τη φωτιά μαζί ―γιατί χωρίς τη φωτιά είναι αδύνατο να τη διατηρήσει κανένας ή να κάνει χρήση της― και τη δωρίζει στον άνθρωπο. Με αυτό τον τρόπο επομένως ο άνθρωπος απόχτησε τη σοφία γύρω από τα ωφέλιμα για τη ζωή του. Την πολιτική σοφία όμως δεν την είχε. Αυτή βρισκόταν ακόμα στην κατοχή του Δία. Κι ο Προμηθέας δεν είχε πια ευκαιρία να εισχωρήσει ως μέσα στην ακρόπολη στην κατοικία του Δία. Πέρα από αυτό και οι φρουρές που είχε εκεί ο Δίας έφερναν φόβο. Περνάει όμως κρυφά και μπαίνει στο κοινό εργαστήρι της Αθηνάς και του Ήφαιστου, [321d] παίρνει κρυφά την τεχνική ικανότητα του Ηφαίστου και της Αθηνάς και μαζί τη φωτιά ―γιατί ήταν αδύνατο να αποκτήση κανείς ή να χρησιμοποιήση την ικανότητα αυτή χωρίς φωτιά― και έτσι δα τη δωρίζει στον άνθρωπο. Έτσι λοιπόν απέκτησε ο άνθρωπος τις τέχνες που του χρειάζονται για τη ζωή του, την πολιτική όμως ικανότητα δεν την είχε· γιατί αυτή ήταν κοντά στο Δια. Κι ο Προμηθέας δεν είχε πια τον καιρό να μπη μέσα στην ακρόπολη, στην καθέδρα του Δία· κοντά σ' αυτό και οι φρουροί του Δία ήταν φοβεροί· στο κοινό όμως εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου,
ἐν ᾧ [321e] ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ που μέσα εκεί [321e] δούλευαν ―με τι μεράκι!― τις τέχνες τους· κλέβει λοιπόν και του Ηφαίστου την τέχνη, που δουλεύει με τη φωτιά, και τις υπόλοιπες τέχνες, που είναι της Αθηνάς, και τις δίνει στον άνθρωπο. Και έτσι ο άνθρωπος απόχτησε εφόδια  όπου βρίσκονταν κι οι δυο σκυμμένοι [321e] με αγάπη στην τέχνη τους. Από κει έκλεψε και του Ήφαιστου την τέχνη, που έχει για βάση τη φωτιά, και κάθε άλλης μορφής τέχνη, που είναι της Αθηνάς, και τις δίνει όλες στον άνθρωπο. Από τότε υπάρχει στον άνθρωπο όπου οι δυο τους [321e] εργάζονταν τις τέχνες τους, μπαίνει κρυφά, κλέβει τις τέχνες με φωτιά του Ηφαίστου και τις άλλες της Αθηνάς και τις δίνει στον άνθρωπο· απ' αυτό είναι που ο άνθρωπος είχε πλούσια τα μέσα
[322a] βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι’ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν. [322a] για να ζήσει, ο Προμηθέας όμως, όπως λεν, εξαιτίας του Επιμηθέα σε λίγο δικάστηκε για κλοπή. βιοτική ευημερία. [322a] Αργότερα όμως τον Προμηθέα ―λένε― τον περίμενε δίκη για κλοπή κι αίτιος ήταν ο Επιμηθέας. [322a] για τη ζωή του, ο Προμηθεύς όμως εξ αιτίας του Επιμηθέως κατηγορήθηκε ύστερα, όπως λέγουν, για κλοπή.

αρχή

 



 

ἔλαθεν· λανθάνω: διαφεύγω την προσοχή κάποιου, παραμένω άγνωστος, απαρατήρητος
καταναλώσας· καταναλίσκω: δαπανώ, σπαταλώ, κατατρώγω, τρώγω
ἄλογα· ὁ, ἡ ἄλογος, τὸ ἄλογον: αυτός που στερείται την ιδιότητα του λόγου, ο παράλογος. Τα ζώα, που δεν έχουν ούτε το χάρισμα του λόγου ούτε της λογικής σκέψης, χαρακτηρίζονται ως ἄλογα όντα.
ἀκόσμητος
(<κοσμέω-ῶ): αδιάτακτος, ακανόνιστος, ακαλλώπιστος
ἠπόρει· ἀπορέω-ῶ: δεν έχω πόρο (δρόμο, διέξοδο), βρίσκομαι σε απορία, αμηχανία, αγνοώ τι πρέπει να πράξω, απορώ
νομή: διαίρεση, διανομή
ἐμμελῶς (<μέλος: μουσική): αρμονικά, με τον σωστό τρόπο, κατάλληλα, ευπρεπώς
ἄστρωτος: ο χωρίς στρωμνή, χωρίς κρεββάτι, αυτός που κοιμάται (συνεπώς και ζει) σε πρωτόγονη κατάσταση, χωρίς να έχει στρώμα
παρῆν· πάρειμι: εμφανίζομαι, παρουσιάζομαι
ἀμήχανος: αυτός που δεν έχει τα μέσα ή τον τρόπο, που βρίσκεται σε απορία, ο ανίσχυρος, ο ανίκανος, ο αδύνατος, ο δύσκολος
κτητόν (ρηματικό επίθετο του κτῶμαι): το πράγμα το οποίο μπορεί κανείς να αποκτήσει· - κτητήν τῳ: κτητήν τινι
ταύτῃ (δοτική οργανική ως επίρρημα): έτσι, κατ' αυτόν τον τρόπο
ἐγχωρεῖ (απρόσ., με δοτική προσωπική και απαρέμφατο): επιτρέπεται, είναι δυνατόν
φυλακή (<φυλάττω): φρούρηση, φύλαξη, φρουρά
ἐφιλοτεχνείτην (δυικός αριθμός)· φιλοτεχνέω-ῶ: ασκώ μια τέχνη, αγαπώ μια τέχνη
εὐπορία: ευκολία, ικανότητα, αφθονία, ευτυχία, πλούτος, λύση αμφιβολιών και δυσκολιών· δες πιο πάνω, ἀπορῶ.
δίκη μετῆλθεν· δίκη μετέρχεταί τινα: καταδιώκεται κάποιος δικαστικά

 

αρχή

 



 

ἔντεχνον σοφίαν· ἔντεχνος: ο μέσα στα όρια της τέχνης, έμπειρος, επιδέξιος. - ἔντεχνος σοφία: η σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, η σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη. Αρχικά η έννοια της σοφίας έχει κυρίως να κάνει με τη δεξιότητα και την εμπειρία σε κάποια τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη μεταλλουργία, την ιατρική, κ.τ.λ. Ο προσδιορισμός ἔντεχνος επιτρέπει εδώ στον Πρωταγόρα να διευκρινίσει επομένως πως αυτού του είδους τη σοφία εννοεί, και όχι αυτήν που συνδέουμε με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία.

δεσμός «σοφία» (λήμμα) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

δίκη: α) το ορθό, το δίκαιο, η συνήθεια που πηγάζει από την ορθή χρήση των πραγμάτων, το έθιμο· β) η καλή συνήθεια, η τάξη, η αρμονία, το δίκαιο· γ) η κρίση, η γνώμη, η απόφαση· δ) κάθε ενέργεια που αποσκοπεί στη διατήρηση και απονομή του νόμου· ε) η δικαστική διαδικασία, η εκδίκαση μιας υπόθεσης· στ) η δικαστική απόφαση, η τιμωρία, το πρόστιμο.

δεσμός «δίκη»: σημασιολογική διερεύνηση (λήμμα) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Πρόσθετα σχόλια

Διός φυλακαί:
Οι φρουροί του Δία είναι, το δίχως άλλο, το Κράτος και η Βία.
Πηγή: Πλάτων, Πρωταγόρας, Μετάφραση Ι.Σ. Χριστοδούλου, Ελένη, Απ. Πλευρά, εκδ. Ζήτρος

 

αρχή

 



1. Παρατηρήστε πώς χαρακτηρίζονται μέσα στο κείμενο του Πρωταγόρα οι δραστηριότητες που σήμερα ονομάζουμε "τεχνολογία". Σχολιάστε αυτούς τους χαρακτηρισμούς.

2. Λαμβάνοντας υπόψη σας τις θεϊκές ιδιότητες της Αθηνάς και του Hφαίστου, να προσδιορίσετε τι ακριβώς εννοεί ως έντεχνη σοφία, ο Πρωταγόρας. Η τέχνη και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα συμπεριλαμβάνονται, νομίζετε, στην έντεχνη σοφία; Υπάρχει πρωταρχική σχέση ανάμεσα στην τεχνολογία και την τέχνη; Είναι και η τέχνη εξίσου απαραίτητη στη δημιουργία του πολιτισμού και στην επιβίωση του ανθρώπου μέσα σε μια φύση εχθρική; Τεχνολογία: ἔντεχνος σοφία και ἔμπυρος τέχνη

 


 

εικόνα

Κύπελλο από τη Χίο (περ. 560 π.Χ.). Μουσείο Tocra.